نورنیوز-گروه سیاسی: نشست دوره ای شورای امنیت سازمان ملل درباره قطعنامه ۲۲۳۱ این شورا برای استماع هجدهمین گزارش آنتونیو گوترش دبیرکل سازمان ملل متحد درباره اجرای این قطعنامه و روند اجرای برجام شب گذشته، سه شنبه به وقت محلی ۲۷ آذر ماه ۱۴۰۳ برابر با ۱۷ دسامبر ۲۰۲۴ برگزار شد.
بر اساس قطعنامه ۲۲۳۱، گزارش دبیرکل سازمان ملل در نشست عادی شورای امنیت سازمان ملل هر شش ماه یکبار می بایست ارائه شود
برگزاری این نشست و واکنش کشورهای عضو توافقنامه برجام به گزارش دبیرکل در شرایطی که محیط منطقه ای و مناسبات بین‌المللی المللی دستخوش تحولات سیاسی و امنیتی پیچیده ای است بار دیگر اهمیت این روند و چالش‌های پیرامون آن را برجسته کرد. این نشست در شرایطی برگزار شد که پس از برگزاری آخرین نشست شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی و صدور قطعنامه ضدایرانی با ابتکار اروپا و آمریکا و همچنین برگزاری نشست معاونان وزرای خارجه ایران و تروئیکای اروپایی در ژنو، ضرورت بازنگری در راهبردهای دیپلماتیک و تغییر رویکردهای خصمانه غرب پیرامون برنامه صلح‌آمیز آمیز هسته ای ایران بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته است.
نشست سه شنبه شب شورای امنیت سازمان ملل متحد که طی آن چالش‌های اصلی اجرای برجام، آخرین مواضع بازیگران مختلف و چشم‌اندازهای پیش رو مطرح شد از جنبه های مختلف واجد ملاحظات مهمی است که توجه به آن برای دستیابی به نقشه راه جامع برای ادامه یافتن روند گفتگو پیرامون آینده برجام و رفع تحریم های اقتصادی غیر قانونی بر علیه ایران بسیار مهم و تعیین کننده است.
چالش‌های اصلی اجرای برجام
1. خروج یک‌جانبه آمریکا و بازگشت تحریم‌ها: خروج آمریکا از برجام در سال ۲۰۱۸ و اعمال سیاست «فشار حداکثری»، با هدف فروپاشی ساختار اقتصادی ایران به اعتراف رئیس جمهور فعلی و مقامات ارشد ایالات متحده نه تنها به اهداف تعیین شده منجر نشد بلکه ضمن تعمیق بی‌اعتمادی موجب پیچیده تر شدن مناسبات میان ایران و غرب شد. این تصمیم، نه‌تنها در وادار سازی ایران به کاهش فعالیتهای هسته‌ای صلح آمیز منجر نشد بلکه شرایطی را فراهم کرد که با استفاده از ظرفیتهای پیش بینی شده در برجام ، برنامه های هسته ای ایران با شتاب مضاعف دنبال شود. خروج یک جانبه آمریکا از برجام و زیر پا گذاردن قطعنامه ۲۲۳۱ بسیاری از معادلات دیپلماتیک در منطقه و جهان را به نفع بی ثباتی و کاهش اعتماد تغییر داد و بدلیل انفعال سازمان های بین المللی در قبال اقدام غیر قانونی آمریکا، اعتماد به این نهادها و نظام چندجانبه‌گرایی را دچار خدشه کرد.
2. نقش انفعالی و ناکامی‌های تروئیکای اروپایی: سه کشور اروپایی (انگلیس، فرانسه، آلمان) علی‌رغم وعده‌های خود مبنی بر جبران خسارت خروج آمریکا در تأمین منافع اقتصادی ایران ناکام ماندند. ابزارهایی نظیر اینستکس (سازوکار حمایت از مبادلات تجاری) به دلیل وابستگی اروپا به سیاست‌های واشنگتن عملاً بی‌اثر شدند. این مسئله به تضعیف جایگاه اروپا در میانجی‌گری دیپلماتیک منجر شد. علاوه بر این تروئیکای اروپایی که بدلیل بی عملی در اجرای برجام می بایست در جایگاه متهم در قبال چرایی عدم اجرای تعهدات خود پاسخگو باشد تلاش کرد با وارد کردن اتهامات بی پایه به ایران، دیپلماسی فشار را جایگزین پاسخگویی و تعامل نماید.
3. اتهامات مربوط به برنامه هسته‌ای ایران: ایران همواره تأکید کرده که برنامه صلح آمیز هسته‌ای‌اش مطابق با بندهای برجام و در چارچوب حقوق مشروع خود بوده است. بااین‌حال، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی که با سقوط از جایگاه حقوقی و فنی بی طرف به ابزاری سیاسی برای پیگیری اهداف غرب مبدل شده در طول سالهای پس از خروج آمریکا از برجام با طرح ادعاهایی واهی و بدون توجه به حقوق تعریف شده ایران در برجام بدنبال اجرای نظارت های فرا پادمانی در برنامه هسته ای ایران بوده و به عاملی برای تشدید فشارهای غرب تبدیل شده است.
4. طرح مسائل فرابرجامی: کشورهای غربی با مطرح کردن موضوعاتی نظیر برنامه موشکی ایران و نقش تهران در منطقه، تلاش کرده اند تا برجام را از اهداف اولیه خود فراتر ببرند. این مسائل، به‌ویژه با اصرار بر «تغییر رفتار منطقه‌ای ایران»، تبدیل به مانعی جدی برای پیشرفت مذاکرات شده است.
5. استفاده ابزاری از مکانیسم ماشه: طرفهای غربی بدلیل نزدیکی زمان اجرای بند غروب برجام که طی آن برنامه هسته ای ایران از نظارت های ویژه خارج و در روندی عادی قرار می گیرد تلاش دارند از مکانیسم ماشه (اسنپ‌بک) به‌عنوان ابزاری برای بازگرداندن تحریم‌های بین‌المللی استفاده کنند. چنین اقداماتی نه‌تنها می‌تواند مذاکرات را به بن‌بست برساند، بلکه خطر تشدید تنش‌های منطقه‌ای را نیز افزایش خواهد داد.
موضع دبیرکل سازمان ملل متحد
آنتونیو گوترش دبیر کل سازمان ملل متحد در ابتدای این نشست گزارش شش ماهه خود از روند اجرای برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ را ارائه و تاکید کرد؛در حالی که وارد آخرین سال اجرای قطعنامه ۲۲۳۱ می شویم، از اعضای برجام و آمریکا میخواهم به راه حل دیپلماتیک برای احیای اهداف برنامه متعهد باقی بمانند و چندجانبه گرایی و دیپلماسی را در اولویت قرار دهند؛ همان اصولی که به آنها اجازه داد تا این توافق را در سال ۲۰۱۵ ایجاد کنند و مسیرهایی برای صلح و امنیت پایدار بدست آورند.
مواضع ایران: مقاومت هوشمندانه و تأکید بر دیپلماسی
ایران در نشست اخیر شورای امنیت تأکید کرد که اقداماتش، نظیر افزایش سطح غنی‌سازی و استفاده از سانتریفیوژهای پیشرفته، پاسخی به نقض تعهدات طرف مقابل است. تهران تأکید دارد که آماده بازگشت به تعهدات کامل برجام است، به‌شرط آنکه دیگر طرف‌ها نیز به تعهدات خود عمل کنند.
امیر سعید ایروانی، نماینده ایران در سازمان ملل، ضمن هشدار درباره عواقب استفاده از مکانیسم ماشه، تأکید کرد که ایران دیپلماسی را بهترین راه‌حل می‌داند اما در برابر فشارها و تهدیدات یک‌جانبه، با قاطعیت پاسخ خواهد داد.
مواضع سایر بازیگران بین‌المللی
１. چین: نماینده جمهوری خلق چین در نشست شورای امنیت با تاکید بر سازنده نبودن بکارگیری مکانیسم ماشه اظهار داشت؛مکانیزم ماشه نباید توسط چندین کشور محدود به‌عنوان ابزار باج‌گیری استفاده شود
وی مذاکرات اخیر ایران و اتحادیه اروپا را سازنده اعلام کرد و افزود؛مقصر اصلی بحران هسته‌ای ایران، آمریکاست که باید از اقدامات ستیزه جویانۀ خود دوری کند. آمریکا نباید دوباره به سیاست فشار حداکثری علیه ایران روی آورد.
２. روسیه: سفیر و نماینده دائم روسیه در شورای امنیت با انتقاد از رویکرد آمریکا و اروپا در قبال برجام، گفت: تهدید به فعال‌سازی مکانیسم ماشه محکوم به شکست است.
وی افزود؛اقدامات گذشته علیه ایران نتیجه عکس داشته و تلاش برای اعمال اسنپ بک (مکانیسم ماشه) نیز بی‌نتیجه خواهد ماند و محکوم به شکست است.
روسیه همچنین بااشاره به نقش بسیار مهم آژانس بین المللی انرژی اتمی در نظارت بر برنامه هسته ای کشورهای مختلف نسبت به استفاده ابزاری از این نهاد بین المللی برای اهداف سیاسی هشدار داد.
３. اتحادیه اروپا: نماینده اتحادیه اروپا در نشست شب گذشته با تأکید بر اهمیت دیپلماسی بدون اشاره به بدعهدی آمریکا و بی عملی اروپا در اجرای تعهداتشان در برجام بار دیگر خواستار بازگشت ایران به تعهدات خود شد. بااین‌حال، اروپا همچنان مواضع انتقادی نسبت به پیشرفت‌های هسته‌ای ایران و کاهش همکاری با آژانس را حفظ کرده است.
４. انگلیس:سفیر و معاون نمایندگی انگلیس در سازمان ملل گفت: درباره قطعنامه ۲۲۳۱ و اجرای برجام گفت: انگلستان و شرکایش در اتحادیه اروپا مصمم به دستیابی به یک راه حل دیپلماتیک هستند و ما به تعامل با ایران برای یافتن راهی سازنده ادامه خواهیم داد.
وی افزود:برنامه هسته ای ایران هرگز به این اندازه پیشرفت نکرده و از این رو ما از هر گام دیپلماتیک لازم برای جلوگیری از دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای از جمله فعال‌سازی مکانیزم ماشه در صورت لزوم استفاده خواهیم کرد
５. ایالات متحده آمریکا: واشنگتن، در عین اعلام آمادگی برای دیپلماسی، با طرح ادعاهایی درباره رفتار منطقه‌ای و پیشرفت‌های هسته‌ای ایران، بهر دیگر تلاش کرد برای افزایش فشارها علیه ایران زمینه سازی کند. سیاست‌های دوگانه آمریکا به عنوان کشوری که با خروج یک جانبه و غیر قانونی از برجام مسبب اصلی شرایط پیچیده کنونی می باشد از یک سو به تعامل اشاره دارد و از سوی دیگر با اعمال تحریم‌های جدید عملا مسیر هرگونه تعامل را مسدود می کند.
تلاش واشنگتن برای گره زدن موضوعات فرابرجامی از جمله برنامه موشکی و سیاست‌های منطقه ای ایران به گفتگوهای مربوط به برنامه هسته ای صلح آمیز ایران ضمن آن که چشم انداز ایجاد فضای مبتنی بر دیپلماسی برای عبور از چالش‌های حال حاضر را تیره می کند به نوعی اصرار بر سیاست یک‌جانبه گرایی و فشار غیر قانونی است که ناکارآمدی آن طی سالهای خروج این کشور از برجام به اثبات رسیده است.
تحلیل چشم‌انداز پیش‌رو
با توجه به وضعیت فعلی، می‌توان سه سناریوی اصلی را برای آینده متصور شد:
1. احیای برجام و بازتعریف چارچوب تعهدات: اگر طرفین بر لزوم احیای توافق تأکید کنند، امکان دستیابی به توافقی جدید وجود دارد که منافع اقتصادی و سیاسی تمامی طرف‌ها را تضمین کند.
2. تشدید تنش‌ها و گسترش بحران: در صورت ادامه فشارها و احتمال فعال‌سازی مکانیسم ماشه ایران نیز اقدامات جبرانی بیشتری اتخاذ خواهد کرد. چنین وضعیتی می‌تواند تنش‌های منطقه‌ای و وارد شدن منازعات موجود به سطح جدیدی از مواجهه میان طرفین افزایش خواهد یافت.
3. تعامل محدود و حفظ وضع موجود: ادامه گفت‌وگوها بدون دستیابی به توافق نهایی و ادامه تلاشها از سوی طرفهای غربی برای استفاده از ابزار تحریم برای افزایش فشارها به ایران ممکن است تداوم وضع موجود را بدنبال داشته باشد. این گزینه می‌تواند از تشدید بحران جلوگیری کند اما راه‌حلی پایدار نخواهد بود.
نتیجه‌گیری: گفتگو؛کلید حل بحران
برجام به عنوان دستاورد حاصل از دیپلماسی در حل بحران‌های بین‌المللی همچنان می تواند به عنوان یک الگو مدنظر طرفین منازعه باشد. بازگشت به تعهدات، احترام متقابل و کنار گذاشتن سیاست‌های تقابلی، تنها راه تضمین صلح و امنیت منطقه‌ای است. ایران بارها آمادگی خود را برای همکاری نشان داده و انتظار دارد که طرفهای مقابل نیز با اراده‌ای جدی برای احیای این توافق اقدام کنند. تجربیات گذشته نشان داده که رفع چالش‌های موجود صرفا با دیپلماسی فعال و اعتمادسازی متقابل میسر بوده و خروج از این مسیر ضمن افزایش هزینه های سیاسی و امنیتی برای طرفین صرفا به پیچیده تر شدن وضع موجود که مورد نظر هیچیک از طرفین نیست منجر خواهد شد.
نورنیوز