نورنیوز-گروه سیاسی: با بازگشت دونالد ترامپ به کاخ سفید، روابط بین آمریکا و ایران ممکن است به طور قابل توجهی تغییر کند. تنش بین دو رقیب در حال افزایش است. به تازگی وزارت دادگستری ایالات متحده اتهامات فدرال علیه یکی از اعضای سپاه و دو عامل محلی، با موضوع تلاش برای قتل دونالد ترامپ و آنچه توطئه خنثی شده ایران برای ترور ترامپ خوانده بود، را افشا کرد. عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، این اتهامات را «ساختگی» خواند. در گزارشی در وال استریت ژورنال، مقامات ایرانی ماه گذشته در یک تبادل نظر محرمانه به دولت آمریکا گفتند که این کشور به دنبال کشتن ترامپ نخواهد بود. بنابراین، آیا این تنش ها در دوره دوم ترامپ ادامه خواهد یافت ؟ یا ممکن است فرصتی برای ایران و آمریکا وجود داشته باشد تا روابط خود را واقعا بهبود بخشند؟
سیاست «فشار حداکثری» چگونه کار کرد؟
دونالد ترامپ در اولین دوره ریاست جمهوری خود سیاستی به اصطلاح «فشار حداکثری» را با هدف مهار نفوذ فزاینده ایران در خاورمیانه به اجرا گذاشت. ایران پس از لغو تحریم ها به عنوان بخشی از توافق هسته ای ۲۰۱۵ موسوم به برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) که توسط دولت اوباما مذاکره شد، بسیار قوی‌تر شده بود.
ترامپ در سال ۲۰۱۸ از این توافق خارج شد. آمریکا مجددا تحریم‌های شدیدی را علیه ایران اعمال کرد و صادرات نفت این کشور را تحریم کرد. این امر تأثیرات شدیدی بر اقتصاد ایران گذاشت. در ژانویه ۲۰۲۰، تنش بین آمریکا و ایران با ترور قاسم سلیمانی، فرمانده سپاه قدس، توسط هواپیمای بدون سرنشین آمریکا به اوج خود رسید. این امر منجر به حملات تلافی جویانه ایران به پایگاه نظامی آمریکا در عراق شد. در پاسخ به این فشارهای فزاینده، ایران پایبندی خود به برجام را کاهش داد و در نهایت، بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را از نظارت بر برنامه هسته‌ای و اورانیوم غنی سازی شده تا سطح نزدیک به درجه تسلیحاتی منع کرد.
منطقه تغییر کرده است
طی چهار سال گذشته، تغییرات اساسی در روابط ایران با کشورهای عربی منطقه رخ داده است. مهم‌تر از همه، جمهوری اسلامی ایران و رقیب اصلی آن، عربستان سعودی، روابط دیپلماتیک خود را در مارس ۲۰۲۳ از سر گرفتند و دوران طولانی خصومت میان خود را به طور تاریخی به پایان رساندند. روابط بین دو کشور به سرعت به سطحی از همکاری رسید که تا سال‌ها پیش غیرقابل تصور بود. و با ادامه جنگ‌های اسرائیل در غزه و لبنان، عربستان سعودی از اسرائیل دور شده و به ایران نزدیک‌تر شده است.
اگرچه برخی تردیدها همچنان وجود دارد، اما وزرای خارجه هر دو کشور ماه گذشته در ریاض با یکدیگر دیدار کردند و پس از آن این هفته دیداری میان رئیس ستاد کل نیروهای مسلح عربستان سعودی و همتای وی در تهران برگزار شد. در نشست سران کشورهای منطقه در ریاض، محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی از اسرائیل خواست به حاکمیت ایران احترام بگذارد و اسرائیل را به " نسل کشی دسته جمعی" در غزه متهم کرد. قطعنامه اجلاس سران همچنین نسبت به خطر «گسترش تجاوز» اسرائیل علیه ایران و سایر کشورهای منطقه هشدار داد.
دونالد ترامپ در مبارزات انتخاباتی برای دور دوم ریاست جمهوری خود همواره علیه دخالت طولانی مدت ایالات متحده آمریکا در جنگ ها صحبت کرده است. او همچنین از اتخاذ رویکرد آشتی جویانه تری نسبت به جمهوری اسلامی ایران خبر داد. وی با رد ایده تغییر نظام جمهوری اسلامی تحت هدایت آمریکا در تهران، خاطرنشان کرد: من دوست دارم ایران را بسیار موفق ببینم. تنها چیزی که وجود دارد این است که آنها نمی‌توانند سلاح هسته‌ای داشته باشند. وی در ادامه با ابراز امیدواری برای بهبود روابط گفت: به دنبال بد رفتاری با ایران نیستم، امیدوارم روابطی دوستانه داشته باشیم.
نیویورک تایمز گزارش داد، ایلان ماسک، میلیاردر حوزه فناوری که از متحدان نزدیک ترامپ است، در اوایل این هفته با سفیر ایران در سازمان ملل نیز دیدار کرد تا تنش‌ها را در دولت بعدی کاهش دهد.
با این حال، گزارش‌های دیگر نشان می‌دهد که مشاوران ارشد ترامپ در حال برنامه ریزی برای بازگرداندن کمپین «فشار حداکثری» علیه جمهوری اسلامی ایران هستند. این اقدامات شامل افزایش مجدد تحریم‌ها و خفه کردن درآمد نفتی ایران با «تعقیب بنادر خارجی و بازرگانانی است که نفت ایران را اداره می کنند». سبک سیاست‌گذاری غیرقابل پیش‌بینی ترامپ نشان می‌دهد که هنوز زود است که بدانیم او چه رویکردی را می‌تواند در قبال ایران اتخاذ کند.
موضع ایران در قبال دور دوم ریاست جمهوری ترامپ
جمهوری اسلامی ایران اکنون توسط یک دولت اصلاح‌طلب (بر اساس استانداردهای ایران) رهبری می‌شود که دوره تصدی آن با دوره دوم ریاست‌جمهوری ترامپ همپوشانی دارد. دولت رئیس جمهور وقت ایران، دکتر مسعود پزشکیان تمایل خود را برای بهبود روابط با غرب و از سرگیری مذاکرات هسته ای ابراز کرده است و عموماً از حمایت رهبر معظم ایران، آیت‌الله سید علی خامنه‌ای، برخوردار است.
علیرغم قدرت نظامی، جمهوری اسلامی ایران با چالش‌های اقتصادی مواجه است که نارضایتی عمومی را افزایش داده است. بنابراین ایران ممکن است به دنبال اولویت‌بندی راه‌حل‌های دیپلماتیک با دولت جدید ترامپ باشد، زیرا می‌داند هر گونه تشدید تنش می‌تواند منطقه را بی‌ثبات کند.
محمدجواد ظریف، معاون امور راهبردی رئیس‌جمهور ایران، در نشانه‌ای از صراحت نسبت به ترامپ، از وی خواسته است تا سیاست «فشار حداکثری» را مورد ارزیابی مجدد قرار دهد و گفت: «ترامپ باید نشان دهد که از سیاست‌های اشتباه گذشته پیروی نمی‌کند». عباس عراقچی، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران نیز در همین راستا سیگنال‌های مثبتی به ترامپ ارسال کرده و گفته است: مردم آمریکا تصمیم خود را گرفته‌اند و ایران به حق آنها برای انتخاب رئیس‌جمهور مورد نظرشان احترام می‌گذارد. مسیر پیش رو نیز یک «انتخاب» است و این انتخاب، با «احترام» شروع می‌شود. ایران دنبال سلاح‌های هسته‌ای نیست، تمام! این سیاست مبتنی بر آموزه‌های اسلامی و محاسبات امنیتی ماست. اعتمادسازی به صورت متقابل مورد نیاز است. این خیابان یک طرفه نیست.»
جمهوری اسلامی ایران هنوز به آخرین حمله مستقیم اسرائیل در اواخر اکتبر پاسخ نداده است. اگرچه ایران در سال جاری دو حمله مستقیم به اسرائیل انجام داده است، اما ممکن است به دنبال تنش زدایی نیز باشد. جمهوری اسلامی ایران در اواخر اکتبر در بیانیه‌ای اعلام کرد که آتش‌بس در درگیری‌های غزه و لبنان مهم‌تر از انتقام‌جویی علیه اسرائیل است. در صورت برقراری آتش بس، منطقه می‌تواند پس از یک سال تشدید تنش وارد یک دوره آرامش نسبی شود. این یک فرصت ارزشمند برای ایالات متحده به سمت دستیابی به یک چارچوب صلح منطقه‌ای دائمی است.