نورنیوز-گروه سیاسی: سفر رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به تهران در شرایطی صورت گرفت که هم شرایط منطقه و هم شرایط نظام بین‌الملل در وضعیت پیچیده‌ای قرار دارد.
از یک سو سطح درگیری‌ها در منطقه میان ایران و اسراییل به اوج خود رسیده و هر لحظه امکان بالا گرفتن تنش‌ها میان دو طرف وجود دارد و از سوی دیگر به واسطه بازگشت ترامپ به کاخ سفید که شخصیتی غیرقابل پیش‌بینی است، امکان پیگیری کمپین فشار حداکثری علیه ایران از سوی وی وجود دارد.
همچنین روابط ایران و اتحادیه اروپا نیز در شرایط خوبی قرار ندارد و موضوعات زیادی منجر به افزایش سطح تنش‌ها میان تهران و بروکسل شده است.
به واسطه بحران اوکراین و ادعای تروییکای اروپایی مبنی بر تحویل دادن موشک بالستیک از سوی ایران به روسیه، ایشان تحریم‌هایی را علیه برخی افراد و نهادهای مرتبط به برنامه موشکی ایران وضع کرده‌اند. البته ایران همواره این ادعاها را رد کرده و آن را بی‌اساس و بدون سند و در چارچوب جنگ روانی غربی‌ها علیه ایران قلمداد کرده است.
موضع خصمانه اخیر اتحادیه اروپا در قبال جزایر سه‌گانه ایرانی و به کار بردن عبارت «اشغال» در بیانیه مشترک با اعضای شورای همکاری خلیج‌فارس نیز واکنش‌های زیادی را در ایران به همراه داشت و سیدعباس عراقچی، وزیر خارجه جمهوری اسلامی ایران در واکنش، این اقدام را در راستای سیاست «تقابل» اتحادیه اروپا علیه ایران قلمداد و با بیان حق حاکمیت بی‌چون و چرای ایران بر این جزایر بیان کرد که اتحادیه اروپا به دنبال اتخاذ سیاست «تفرقه بنداز و حکومت کن» است.
همچنین به واسطه افزایش سطح غنی‌سازی اورانیوم از سوی ایران و بالا رفتن سطح ذخایر اورانیوم و کاهش همکاری‌های تهران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و محدود شدن سطح دسترسی بازرسان آژانس، احتمال تصویب قطعنامه علیه ایران از سوی شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی وجود داشته و بعید نیست که به دنبال ارجاع پرونده هستهای ایران به شورای امنیت بوده و تروییکای اروپایی حاضر در برجام یعنی انگلیس، فرانسه و آلمان، مکانیزم ماشه علیه ایران را فعال کنند.
مکانیزم ماشه که در بند 36 و 37 برجام به آن اشاره شده، یکی از مهم‌ترین بخش‌های برجام بوده و به اعضای حاضر در برجام اجازه می‌دهد که در صورت نقض تعهدات از سوی ایران، با طی کردن فرآیندی، تمام تحریم‌های سازمان ملل را به صورت خودکار علیه ایران بازگردانند.
نکته قابل توجه در سفر رافائل گروسی به ایران این بود که در اقدامی نادر و کم سابقه، تهران به وی اجازه داد که از سایت هستهای شهید مسعود علیمحمدی (فردو) و سایت شهید احمدی‌روشن (نطنز) بازدید کند.
این اقدام واکنش‌های زیادی را به همراه داشت و یکی از اعضای کمیسیون امنیت ملی و سیاست خاجی مجلس شورای اسلامی این اقدام را برخلاف قانون اقدام راهبردی مجلس دانسته و عنوان داشت که این کمیسیون این مساله را پیگیری خواهد کرد. همچنین برخی تحلیلگران نیز این اقدام را در شرایط فعلی که سطح درگیری‌ها میان ایران و اسراییل مجهز به سلاح هستهای به اوج خود رسیده و هر لحظه امکان افزایش سطح تنش‌ها میان دو طرف وجود دارد، برخلاف امنیت ملی کشور دانستند، چراکه در محیط آنارشیک نظام بین‌الملل و محیط آشوب‌زده خاورمیانه، سیاست ابهام هستهای تا حد زیادی می‌تواند رفتارهای تهاجمی اسراییل را کنترل کرده و مانع از اقدامات بعدی آنها علیه منافع کشور شود و نباید از طریق شفاف‌سازی و اطمینان دادن‌ها، خیال طرف مقابل را از ماهیت صلح‌آمیز برنامه هستهای ایران راحت کرد.
برخی دیگر از تحلیلگران نیز سفر گروسی به تهران را نوعی تقسیم کار کشورهای غربی برای فشار بر ایران تلقی کرده و معتقد هستند که گروسی با هدف تحت تاثیر قرار دادن رای و نظر مقامات و امتیازگیری از تهران با استفاده از اهرم بازگشت ترامپ، راهی ایران شده است.
با وجود همه انتقادات، اقدام ایران در اجازه دادن به رافائل گروسی جهت بازدید از سایت‌های هستهای نطنز و فردو، با هدف، اطمینان دادن به آژانس، مبنی بر صلح‌آمیز بودن برنامه هستهای ایران صورت گرفته است و همان‌طور که آقای دکتر پزشکیان، رییس‌جمهور کشور بیان داشته‌اند، ایران آمادگی دارد که ابهامات در مورد مسائل اختلافی همچون دو سایت ورامین و تورقوزآباد را رفع کند.
طبیعتا شرایط امروز نظام بین‌الملل و منطقه خاورمیانه با شرایط زمان امضای برجام در سال ۲۰۱۵ متفاوت بوده و همان‌طور که وزیر امور خارجه کشور، دکترسید عباس عراقچی نیز اذعان داشته، امکان بازگشت به برجام به شکلی که در توافق بوده، وجود ندارد، چراکه موعد غروب برخی بندهای برجام سر رسیده و اکتبر 2025 زمان پایان قطعنامه 2231 شورای امنیت است و پس از آن دیگر امکان فعال کردن مکانیزم ماشه از سوی تروییکای اروپایی وجود ندارد. لذا اگر بناست توافق جدیدی صورت بگیرد، بایددر طول همین 10 ماه آینده صورت بگیرد.
همچنین باید اذعان داشت که با توجه به محیط آنارشیک نظام بین‌الملل و تهدیدات روزافزون اسراییل، جمهوری اسلامی ایران در شرایط فعلی راهبرد بازدارندگی هستهای نهفته یا راهبرد بازدارندگی هستهای در آستانه را در پیش گرفته است .پیگیری راهبرد بازدارندگی هستهای نهفته، هیچ تعارضی با پیمان منع گسترش سلاح‌های هستهای (NPT) نداشته و کشوری که در حالت آستانه قرار دارد، می‌تواند در چارچوب NPT به همکاری‌های خود با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی ادامه بدهد .
اکنون نیز ایران همین مسیر را در پیش گرفته و به دنبال این است که به آژانس این اطمینان را بدهد که کشور به دنبال ساخت سلاح هستهای نیست. در نهایت باید گفت که ایران در سفر اخیر آقای گروسی هشدار‌های لازم را به وی در زمینه هر گونه تصویب قطعنامه علیه ایران در شورای حکام یا ارجاع پرونده هستهای ایران به شورای امنیت داده است. اگر غربی‌ها به دنبال تصویب قطعنامه علیه ایران در نشست آتی شورای حکام باشند یا بخواهند که مکانیزم ماشه را فعال کنند، طبیعتا این احتمال وجود دارد که ایران سطح غنی‌سازی خود را بالا برده و میزان همکاری‌های خود را با آژانس مجدد کاهش بدهد. رفتار ایران تا حد زیادی تابع اقدام غربی‌هاست.
*پژوهشگر امنیت بین‌الملل