نورنیوز-گروه سیاسی: «نظم نوین جهانی» ترکیبی متداول و پرتکرار در ادبیات سیاسی و بین‌الملل به ویژه در چند دهه اخیر بوده است. ترکیبی که امروز می‌توان با قاطعیت نهاد «بریکس» را نماد شکل‌گیری آن در جهان دانست. نهادی که با عضویت قدرت‌هایی تشکیل شد که در بلوک غرب (آمریکا و اروپا) تعریف نمی‌شدند و مهمترین انگیزه تشکیل آن در کنار تمام دلایل ذکر شده، مقابله با یک‌جانبه‌گرایی بلوک غرب است، انگیزه‌ای که خود به اصلی‌ترین دلیل حضور جمهوری اسلامی ایران در این نهاد تبدیل شد. مسعود پزشکیان رئیس‌جمهور ایران، در حالی در شانزدهمین نشست این نهاد و به دعوت رسمی ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه حضور یافته که تهران از دی‌ماه سال گذشته به صورت رسمی به عضویت بریکس درآمده است.
شعار این دوره از نشست سران بریکس«تقویت چندجانبه‌گرایی برای توسعه و امنیت جهانی» است و علاوه بر سران کشورهای بریکس، سران و مقامات عالی‌رتبه بیش از سی کشور و سازمان بین‌المللی نیز در این نشست حاضر هستند. نشست اصلی سران و مهمانان بریکس، نشست بریکس پلاس، نشست آب‌و هوایی و گردهمایی اعضای بریکس شرپا، از مهمترین نشست‌های این دوره از بریکس است و پزشکیان در کنار سخنرانی در جمع سران بریکس و مقامات عالی چهل کشور، نشست بریکس‌پلاسو نشست «بریکس و جنوب جهانی، ساخت مشترک دنیای بهتر»، ملاقات‌های دوجانبه‌ای هم با سران کشورهای حاضر داشته است. دیدار با روسای جمهور روسیه، چین، بلاروس، مصر، قرقیزستان و نخست وزیر هند از مهمترین برنامه‌های رئیس‌جمهور در سه روز سفر به کازان است. گفت‌وگو و رایزنی درباره منطقه غرب آسیا و جنگ در غزه و لبنان مهمترین محور این سخنرانی‌ها و دیدارها خواهد بود. رئیس‌جمهور همچنین با همتایان خود در نشست بریکس، محور کانونی تشکیل این سازمان یعنی مقابله با یک‌جانبه‌گرایی و راهکارهای این مهم را به بحث و گفت‌وگو خواهد گذاشت تا کارآمدترین راهکار در این زمینه و نیز تعاملات دو و چند جانبه مشخص شود.
مسیرسازی بریکس برای جهان آینده
سال‌های پایانی قرن بیستم و دهه‌ای که ایالات متحده آمریکا قطب بلامنازع قدرت در جهان تعریف می‌شد یا دستکم تلاش می‌کرد، تعریف شود؛ روسیه، چین و هند به عنوان اقتصادهای نوظهور جهان، ایده‌ای را در ذهن می‌پروراندند که نزدیک‌ترین تصویر به سازمان امروزی بریکس است. این ایده سال ۱۹۹۵ (۱۳۷۴) مورد توجه قرار گرفت اما اجرایی شدن آن تا سال 2002 به طول انجامید و در این تاریخ وزرای امور خارجه روسیه، هند و چین در نشستی، ظهور بلوک تازه‌ای را اعلام کردند. از این تاریخ تا به امروز کشورهای دیگری از جمله برزیل، آفریقای جنوبی و ایران هم به این بلوک پیوسته‌اند. در حال حاضر علاوه بر ۱۰ عضو اصلی (روسیه، هند، چین، برزیل، آفریقای جنوبی، ایران، اتیوپی، امارات متحده عربی، عربستان سعودی و مصر) ۱۷ کشور دیگر هم درخواست رسمی برای عضویت در بریکس ثبت کرده‌اند و 15 کشور دیگر هم برای حضور در این قطب اعلام تمایل داشته‌اند.
اما چرا بریکس برای جهان مهم است؟ پاسخ به این پرسش نیازمند مروری بر آمار و ارقام مرتبط با این سازمان است. عضویت چین و هند به عنوان پرجمعیت‌ترین کشورهای جهان در این بلوک سبب شده است که کشورهای بریکس حدود ۴۰درصد جمعیت جهان و یک سوم مساحت زمین را تشکیل دهند. اقتصادهای نوظهور گردآمده در بریکس نزدیک به یک چهارم تولید ناخالص ملی و ۲۶ درصد اقتصاد جهان را به خود اختصاص داده‌اند. ۴۰ درصد تولید نفت جهانی، ۲۵ درصد مواد خام جهان، به این کشورها متعلق است و در نهایت بریکس توانسته است در شاخص‌های بسیاری، از گروه ۷ (شامل کشورهای آمریکا، ژاپن، آلمان، کانادا، فرانسه، ایتالیا، انگلیس) به عنوان قدرتمندترین بلوک اقتصادی جهان سبقت گیرد. سهم گروه۷ از اقتصاد جهان در سال ۱۹۹۲، ۴۵/۴ درصد بود و در همان سال کشورهای بریکس ۱۶/۷ درصد از تولید ناخالص داخلی جهانی را تشکیل دادند و در سال ۲۰۲۳ سهم بریکس ۳۷/۴ درصد وسهم گروه هفت ۲۹/۳ درصد است. اقتصاد، امنیت و ترانزیت که دهه‌ها در اختیار غرب بود با شکل‌گیری و تثبیت سازمان‌های غیر غربی چون بریکس مسیر تازه‌ای خواهد پیمود.
اقتصاد: ماهیت تعلق نداشتن به بلوک قدرت غرب و ایستادن در برابر هژمونی آمریکا، سبب شده است که برخی از کشورهای عضو آن، تحت تحریم‌های ایالات متحده آمریکا قرار گرفته و شرایط اقتصادی سختی را تجربه کنند. با این وجود اما تلاش‌ها برای کاستن از بار این فشارها با ایده‌هایی چون دلارزدایی و بهره‌گیری از ابزارها و نهادهای نوین چون «بریکس‌پی» ادامه دارد. ایجاد نظام پرداخت مشترک میان کشورهای عضو بریکس و حذف دلار از تعاملات تجاری، در حال حاضر میان ایران و روسیه در حال اجراست و می‌تواند به کشورهای دیگر هم گسترش یابد. پلتفرم بریکس‌پی در این زمینه می‌تواند راهگشا باشد. این سکو به منظور تضمین همکاری بین سیستم‌های پرداخت در کشورهای مختلف طراحی شده و به کاربران خود امکان تراکنش‌های خارجی را می‌دهد. این پلتفرم بر اساس قوانین بریکس نوشته شده است. اعضای بریکس همچنین به منظور تسهیل تبادلات اقتصادی میان خود بانکی با عنوان توسعه جدید راه‌اندازی کرده‌اند و یکی از مهمترین محورهای نشست اخیر بررسی سازوکار ایجاد ارز مشترک میان کشورهای عضو این سازمان است. به نظر می‌رسد بریکس برای نظم اقتصادی نوین طرح‌های گسترده‌ای در نظر دارد.
امنیت: تجربه جنگ‌های کوتاه و طولانی سال‌های اخیر در جهان و منطقه و نقش پررنگ غرب در آغاز و پایان و نتیجه آن‌ها، قدرت‌های دیگر جهان را به ضرورت پایه‌ریزی نظامی تازه برای حراست از امنیت، آگاه ساخته است. این مهم در حوزه جنگ نرم و انحصار ایجاد شده در این عرصه قابل تامل است. کشورهای بریکس با بهره‌گیری از مزایای فناورانه خود تلاش می‌کنند تا در مسیر انحصار زدایی از نرم‌افزارها و سخت‌افزارهای دفاعی، هوش مصنوعی، اینترنت و شبکه‌های اجتماعی و ابزارهای ارتباط جمعی، شرایطی مستقل یافته و در زمینه انتقال تکنولوژی‌های اشاره شده به یکدیگر تلاش کنند.
فرصتی که جغرافیای هریک از کشورهای عضو این نهاد در اختیار دیگر اعضا قرار می‌دهد، در دنیای کریدورها اهمیت ویژه می‌یابد. عضویت کشورهایی از شرق آسیا تا شرق آمریکا از شمال کره زمین تا جنوب آن مزیتی غیرقابل انکار برای این سازمان فراهم کرده و کریدورهای حمل و نقل بسیاری در جهان را برای آن‌ها فراهم کرده است. مسیرهای شمال-جنوب و شرق-غرب، ابرپروژه کمربند و جاده در عرصه حمل و نقل زمینی و مسیرهای دریایی خلیج‌فارس و اقیانوس هند تا دریای سیاه و اقیانوس آرام، در حوزه آبی مسیرهایی مهم بین‌المللی هستند که اعضای بریکس توان بهره‌گیری راهبردی از آن را دارا هستند. نزدیک به ۷۰ درصد از حمل‌ونقل ریلی در زمین، در اختیار کشورهای عضو این نهاد است که در صورت همراهی و اتحاد می‌توانند نبض تجارت جهانی را در اختیار خود داشته باشند.
اهمیت حضور ایران در بریکس
عضویت رسمی و دائم جمهوری اسلامی ایران در سازمان بریکس، از دریچه‌های اقتصادی، سیاسی و حتی فرهنگی قابل تحلیل است اما مهمترین پیام حضور رئیس‌جمهور ایران در کنار روسای جمهور قدرت‌های بزرگ جهان، ابطال نظریه انزوای ایران در جهان بود. از بُعد دیگر موقعیت جغرافیایی ایران در جهان که گاهی از آن به عنوان چهارراه ارتباطی جهان هم نام برده می‌شود، در کنار داشتن مرزهای آبی و خاکی گسترده، از کانون‌های جذابی است که می‌تواند به عنوان پلی برای اتصال سه قاره آسیا و اروپا و آفریقا قرار گیرد. ایران از شمال و شمال غرب خود به اروپا، از جنوب و خلیج‌فارس به آبهای آزاد جهان و از شرق به هند و چین متصل است. این مزیت در کنار منابع عظیم انرژی و معدن، برای سرمایه‌گذاری‌های خارجی و صادارات اولویت نخست بسیاری از کشورهای جهان و البته بریکس است. این سرمایه‌گذاری‌ها می‌تواند ضمن توسعه صنایع و اقتصاد ایران، امنیت مشترکی هم به وجود آورده و میزان اثرگذاری پدیده تحریم‌های غرب را برای ایران و دیگر تحریمی‌های جهان بکاهد. کاستن از بار تحریم‌ها به عنوان یکی از مهمترین برنامه‌ها و اهداف دولتمردان جمهوری اسلامی دستکم در یک دهه گذشته بوده است و عضویت در بریکس را هم باید از این منظر ارزیابی کرد. این عضویت همانگونه که اشاره شد در بلندمدت می‌تواند معاملات ایران با چین، روسیه، برزیل و آفریقای جنوبی را بی‌نیاز از دلار به انجام رساند و تهران با بهره‌گیری از تسهیلات بانکی این سازمان وام‌های توسعه‌ای دریافت کرده و اثر تحریم‌های بانکی و متغییرهایی چون FATF را بر سیستم بانکی خود خنثی کند.
در کنار تمام موارد ذکر شده در اهمیت بریکس و عضویت ایران، این تریبون بین‌المللی، برای اعلام دیدگاه جمهوری اسلامی ایران در موضوعات مختلف منطقه‌ای و به ویژه جنگ غزه موقعیت مناسب و مهمی است. تهران در این نشست با پرداختن به فاجعه روی داده در غرب آسیا می‌تواند از ظرفیت و فرصت به وجود آمده برای پایان دادن به جنایت و نسل‌کشی رژیم صهیونیستی استفاده کند.
نورنیوز