نورنیوز – گروه سیاسی: سخنان دیروز محمدرضا عارف در جمع رؤسای دانشگاه ها، مؤسسات آموزش عالی، پژوهشی و فناوری کشور، از جهات گوناگون شایسته التفات ویژه است. این سخنان را می توان حلقه تکمیلی مواضع مسعود پزشکیان دانست که چندی پیش در مراسم تودیع و معارفه وزرای سابق و جدید علوم اظهار کرد. در سایه چنین اظهارنظرهایی می توان دیدگاه مقامات ارشد دولت وفاق در باب نهاد دانشگاه، کارکردها، اهمیت، بایسته ها و تقش آفرینی آن در حل مسائل کشور را دریافت. در کنار این سخنان صریح، مواضع و رفتار وزیر جدید علوم،تحقیقات و فناوری هم قابل تأمل و دقت مضاعف است.
وجه اشتراک مسعود پزشکیان و محمدرضا عارف این است که هردو علاوه بر حضور در مناصب وزارتی، سال ها تجربه ریاست بر دانشگاه های مهم کشور را داشته اند و از نزدیک با دانشگاهیان مرتبط بوده اند و منطق معاشرت و همکاری با آنان را به خوبی می شناسند. به این اعتبار سخنان رئیس جمهور و معاون اولش در جمع مدیران ارشد دانشگاهی کشور را، حتی اگر خطابه هایی سرپایی باشند قطعا نباید سرسری و دم دستی دانست. درباب نگاه دولت چهاردهم به موضوع دانشگاه و دانشجو نکاتی قابل ذکر است.
یکم) پزشکیان و دغدغه آزادی و آزاداندیشی در دانشگاه
مسعود پزشکیان در مراسم تکریم و معارفه وزیر علوم، از دانشگاه به عنوان کانون نوآوری و خلاقیت سخن گفت. لحن گلایه آمیز او آنگاه به اوج رسید که از رفتارهای سوء و حذفی با استادان و دانشجویان سخن گفت. او با مقایسه کارویژه دانشگاه در اکثر کشورهای جهان با ایران، راز ناکارآمدی نظام دانشگاهی در ایران را نه ضعف ذاتی این نهاد، بلکه سلوک نامناسب با دانشگاهیان و واداشتن شان به مهاجرت از کشور دانست. رئیس جمهور با توضیح این واقعیت که در کشورهای پیشرفته، دانشگاه‌ها برای حل مسائل جامعه به صحنه می آیند، از این گلایه کرد که نظام علمی و دانشگاهی ایران، پس از تربیت نخبگان هوشمند و خردمند، توان بهره گیری از قابلیت های آنان را ندارد و به تعبیر درست "قابلیت نگهداشت سرمایه های انسانی" را از دست داده است. این واقعیتی دل آزار است که میل و تصمیم نخبگان ایرانی برای مهاجرت، روزبه روز شدیدتر می شود؛ و از طرف دیگر، تمایل شان برای بازگشت به کشور، کمتر. پزشکیان،ریشه این واقعیت تلخ را نامناسب بودن رفتارها با جامعه علمی و دانشگاهی می داند.
رئیس جمهور البته به ضعف های درونی نظام آموزشی کشور هم نقد وارد کرد و خواستار آن شد که در دانشگاه، عالمانی تربیت شوند که وجود و ذهن و دانایی و آگاهی آنان برای حل گرفتاری‌هایی که در جامعه داریم به کار گرفته شود و گره از کار مردم باز کنند. اما در کنار این مشکل ریشه ای، سوء رفتار با دانشگاهیان و انسداد شرایط برای آزاداندیشی در محیط دانشگاه را هم مورد نقد قرار داد و حق دانشجو برای اعتراض دفاع کرد. او با اشاره به تاکید رهبر معظم انقلاب برای ایجاد کرسی‌های آزاد اندیشی در دانشگاه‌ها گفت این کرسی‌ها به این معنی است که من بتوانم آزادانه حرف بزنم و طرف مقابل اگر منطق دارد، جواب بدهد و اگر منطق ندارد، منطق من را بپذیرد.
به این ترتیب، در نگاه پزشکیان، دانشگاه کانون آزادی و آزاداندیشی است و فقط مادام که از این ویژگی برخوردار باشد می تواند سرمایه ها و نخبگان خود را حفظ کند و در مسیر گره گشایی از مشکلات کشور باشد. در این چارچوب، احترام به رأی و نظر دانشگاهیان، ولو نظراتی شاذّ و خارق عادت، ضرورتی غیرقابل انکار در فرایند توسعه است. منطق علم و دانشگاه ایجاب می کند که اصلاح و تصحیح نظرات و دیدگاه های مخالف، بر عهده نهاد علم باشد و اعمال نفوذ بیرونی در این حوزه صورت نگیرد. امنیت دانشگاه، چیزی مغایر با دانشگاه امنیتی است و نهال توسعه، زمانی بارور خواهد شد که استاد و دانشجو، حاصل تأملات و تحقیقات خود را آزادانه و در کمال امنیت ابراز کنند و در محیطی آراسته به اخلاق علمی، این نظرات و یافته ها عرضه و مورد مباحثه و مناظره قرار بگیرند. آنچه اکنون در صحن دانشگاه ها می گذرد فاصله معناداری با این وضعیت دارد و دست کم دانشگاهیان این احساس را دارند که نفوذ و مداخله عوامل فرادانشگاهی، بعضا امنیت دانش و دانشگاه را به دانشگاه امنیتی تغییر شکل داده اند. دانشگاه پیشران توسعه است مشروط بر اینکه با آداب و اقتضائات دانش و جامعه علمی اداره شود و مداخلات آشکار و پنهان نهادهای بیرونی مزاحمتی برای آن ایجاد نکنند. موج مهاجرت نخبگان که به گفته وزیر جدید علوم به حد نگران کننده ای رسیده، از جمله معلول همین مداخلات و مزاحمت هاست. هشدارهای پزشکیان می تواند این فضا را مهار کند
دوم) عارف و دغدغه محافظه کاری رؤسای دانشگاه ها
تقریبا دوهفته بعد از سخنان پزشکیان، محمدرضا عارف نیز در جمع دانشگاهیان حاضر شد تا پرده دیگری از سیاست های علمی و دانشگاهی دولت وفاق را عیان کند. معاون اول رئیس جمهور، در همان اوایل گفتارش به موضوع آزاداندیشی در دانشگاه اشاره کرد و در مواضعی مشابه پزشکیان از این گلایه کرد که چرا در دانشگاه ها امکان اظهار نظر و طرح بی حاشیه مسائل مختلف،تا این اندازه سخت شده و برگزاری کرسی های آزاد اندیشی که مورد اهتمام مقام معظم رهبری است، اینقدر به تعویق افتاده است. او پیکان تیز نقد را متوجه مدیران ارشد دانشگاه ها و ملاحظه کاری و احتیاط بیش از اندازه شان کرد و از محافظه کاری رؤسای دانشگاه ها در دو دهه گذشته سخن گفت. در نگاه عارف، هنر ما تا کنون برخوردهای امنیتی بوده است؛ و فضایی که در چند سال اخیر بر دانشگاه ها حاکم شده به جای اینکه دانشگاه را به چشم مرکز تمدن و فرهنگ بنگرد در تلاش بوده تا با نیروهای غیردانشگاهی و فضای امنیتی دانشگاه را آرام کند. در مقابل و در مقابله با این رویکرد، عارف از این سخن گفت که آرامشی که دولت وفاق به دنبال آن است همان راهبردی است که به پیروزی انقلاب منجر شد.
عارف به این یکی دو جمله اکتفا نکرد و زیر کوره انتقادهایش، هیزم بیشتری گذاشت و مستقیما مسئولان دانشگاه ها را خطاب قرار داد و درباره ضرورت رفع امور دانشگاهی توسط دانشگاه و نه نیروهای خارجی تاکید کرد. او به ریشه های بروز چنین عارضه ای در فضاهای دانشگاهی هم نقبی زد و گفت برخی رؤسای دانشگاه، به دلیل بی تجربه بودن به نیروهای خارج از دانشگاه متوسل می شوند درحالی که حل مسائل دانشگاه بر عهده مدیریت دانشگاه است. به تعبیر او «ارجاع کار به بیرون دانشگاه هنر نیست؛ بلکه نهایت بی هنری و ضعف رئیس دانشگاه است.» در تحلیل معاون اول رئیس جمهور، دانشگاه هنوز مرجعیت خود را بین مردم از دست نداده و اعتماد به استاد و دانشگاه مایه افتخار همه دانشگاهیان است. اما مشکل اینجاست که مدیران دانشگاه، از این مرجعیت اجتماعی غفلت کرده و محافظه کار شده اند.
به این ترتیب، معاون اول رئیس جمهور که خود سال ها ریاست دانشگاه های تراز اول کشور را برعهده داشته و به خوبی از پیچ و خم مدیریت نهاد علم آگاه است عملا رؤسای دانشگاه ها را به نقش آفرینی های شجاعانه و حمایتگرانه از دانشگاهیان فراخواند. البته تمام سخن او منحصر در همین نکته واحد نبود. او از مشکلات مالی دانشگاه ها، نظام بودجه ریزی برای علم، تنگناهای معیشتی استادان، دغدغه های فرایند جذب اساتید، و ... هم سخن گفت اما شاه بیت بیاناتش دعوت رؤسا و مدیران ارشد دانشگاه ها به مراقبت از حریم این نهاد علمی و تقویت اعتماد و آسایش ذهنی و معیشتی دانشگاهیان بود؛ چیزی که به نظر می رسد تاحدود زیادی مخدوش شده و نوسازی و بازسازی آن نیازمند عزمی فراگیر و همگانی است.
سوم) وزیر علوم و دغدغه حرمت استادان و پیشکسوتان
در کنار مواضع امیدوارکننده مسئولان ارشد دولت، رفتار وزیر جدید علوم نیز بازتاب بسیار مناسبی در میان بزرگان و اهل علم داشته است. هنوز یک روز از رأی اعتماد مجلس به حسین سیمایی صراف نگذشته بود که به همراه تنی چند از همکاران و استادان به دیدار استاد دکتر محمدرضا شفیعی کدکنی رفت و ساعتی در محضر این چهره ممتاز دانشگاهی نشست و از نظرات او بهره مند شد. این دیدار صمیمانه که در نوع خود بی سابقه و البته بسیار معنادار بود نشان از آن داشت که قرار است اصلی ترین نهاد مدیریت دانشگاه های کشور، پیوندی بیش از پیش با نمادهای علم و فرهنگ داشته باشد. افزون بر این، وزیر علوم در سفر اخیر به مشهد مقدس، فرصت را معتنم شمرد و به دیدار استادانی همچون محمود مهدوی دامغانی، محمدجعفر یا حقی، و آیت الله سید جعفر سیدان رفت و به رسم حق شناسی، ارادت خود را به این پیشکسوتان عرصه علم و فرهنگ تازه کرد. در تازه ترین مورد از این دیدارها، سیمایی صراف که خود از تحصیل کردگان دانش حقوق است به حضور استاد دکتر حسین صفایی،حقوقدان مبرّز و پیشکسوت رسید و دیداری صمیمانه با ایشان داشت. چنین سیره ای در یادکرد از نخبگان دانشگاه، می تواند اعتبار و اصالت و استخوان داری نهاد علم را تصدیق کند و شوقی جوشان در میان استادان دانشگاه ایجاد نماید.
برکات حضور وزیر جدید علوم البته منحصر به این مورد نیست. او با مواضع و دیدگاه های اعلامی خود در این مدت، زمینه بازگشت برخی از استادان و دانشجویان محروم شده از تحصیل را هم فراهم کرده و امید است این روند با سرعت بیشتری ادامه پیدا کند.
دانشگاه، موتور محرک پیشرفت و نبض تحولات توسعه ای در یک کشور است. به حکم این شأن محوری، ساماندهی به وضعیت آن در اولویت است. سخنان رئیس جمهور و معاون اولش،و نیز اقدامات وزیر جدید علوم، درباب رسیدگی به نهاد دانشگاه و رفع مشکلات و حل مسائلش حکایت از وقوف دولت چهاردهم به این اولویت دارد. باید امیدوار بود که در آینده ای نزدیک، دانشگاه به وضعیت شکوفا و اثرگذار پیشین خود بازگردد و مرجعیت سابق خود را بازیابد.
نورنیوز