نورنیوز – گروه اجتماعی: بادهای 120 روزه پدیده غریبی برای مردم سیستان و بلوچستان نیست. آنها هر سال قبل از فرارسیدن فصل تابستان باید به اجبار میزبان این مهمان ناخوانده باشند که قرار است برای چیزی حدود 4 ماه زندگی‌شان را مختل کند. وزش باد همراه با پراکنده کردن گرد و غبار و ذرات شن تمام جنبه‌های زندگی مردم سیستان و بلوچستان بویژه شمال این استان را تحت تأثیر قرار می‌دهد و آثار فردی و اجتماعی فراوانی در پی دارد. وزش بادها هر سال اواخر اردیبهشت ماه آغاز می‌شود و تقریبا تا پایان شهریور ادامه دارد و گاهی تا اواسط پاییز هم باپرجاست و از این رو بیشتر از همیشه جنبه‌های منفی خود را بر جای می‌گذارد.
فرسایش خاک و جابجایی ریزدانه‌ها دید را برای حرکت محدود و هوا را تیره وتار می‌کند و زندگی روزمره را با کندی و اختلال مواجه می‌سازد. پایین آمدن امنیت در رانندگی به دلیل کاهش افق دید، بسته شدن راه‌های ارتباطی و لغو و تاخیر پروازها از جمله مشکلاتی است که مردم شمال سیستان و بلوچستان را درگیر می‌کند.
گذشته از این‌ها، مشکلات تنفسی به دلیل بروز طوفان و افزایش ریزدگرها همیشه گریبانگیر مردم شمال سیستان و بلوچستان بوده و آنها را در این ایام راهی بیمارستان کرده است. در طول یک هفته گذشته نیز طوفان یکهزار و 362 سیستانی را راهی بیمارستان کرده است.
به گفته محسن حیدری، مدیرکل هواشناسی استان سیستان و بلوچستان، سرعت باد روز شنبه 13 مرداد ماه جاری به 108 کیلومتر در ساعت رسید و گردوغبار حاصل از آن شعاع دید افقی را کاهش داد. شدت طوفان و ریزگردهای حاصل از آن به‌نحوی بود که بیش از یک میلیون نفر از ساکنان نیمه شمالی سیستان و بلوچستان در شهرستان‌های زابل، زهک، هامون، هیرمند، نیمروز، زاهدان، میرجاوه، نصرت‌آباد، خاش، سراوان، ایرانشهر و مهرستان تحت‌تأثیر گردوخاک قرار گرفتند و طوفان شن میدان دید در برخی محورهای مواصلاتی از جمله در محور زاهدان ـ زابل در محدوده «شیله» تا «تاسوکی» را به صفر رساند و در برخی محورها مانند زابل ـ زهک، زابل ـ نهبندان، زاهدان ـ زهک، هیرمند ـ زابل و هیرمند ـ زهک را به‌شدت کاهش داد. (تسنیم،14 مرداد 1403)
مسدود شدن جاده‌های مواصلاتی شمال استان به دلیل طوفان های 120 روزه اتفاق نادری نیست و ساکنان این مناطق بارها و بارها با آن مواجه بوده‌اند. مسدود شدن راه ارتباطی روستاها حاصل این بادهاست و گاهی دسترسی به روستاها تا چند روز به طور کامل قطع می‌شود. شدت طوفان گاهی به قدری است که بخشی از خانه‌های روستایی زیر آواری از شن مدفون می‌شوند و زندگی روستاییان را به کل دچار بحران می‌کند. شدت این بحران گاهی به حدی است که روستاییان چاره‌ای جز مهاجرت از خانه و کاشانه خود ندارند و برای رهایی از شن‌های ویرانگر خانه‌های خود را رها می‌کنند و به شهرهای جنوبی استان و یا استان‌های دیگر مهاجرت می‌کنند.
آبی بر آتش طوفان
بادهای 120 روزه را نمی‌توان متوقف کرد چرا که پدیده‌ای طبیعی به شمار می‌رود و از گذشته نیز همواره این ناحیه از کشور را تحت تأثیر قرار داده و البته منشأ برکاتی هم بوده است. اما چیزی که این پدیده طبیعی را به تهدید برای مردم شمال سیستان و بلوچستان تبدیل می‌کند، همراه بودن بادها با گرد و خاک است که همانطور که اشاره شد آثار مخربی بر جای می‌گذارد. کم آبی و فرسایش خاک عاملی است که بادها را به بادهای ویرانگر تبدیل می‌کند و آنها را به دشمن سرسخت مردم استان بدل می‌سازد.
برای رهایی از آثار و تبعات منفی طوفان های شن، آبرسانی به منطقه را جزو بهترین راهکارها عنوان می‌کنند. کارشناسان محیط زیست معتقدند خشکی تالاب هامون و از دست رفتن پوشش گیاهی سبب فرسایش گسترده خاک می‌شود و در نتیجه بادهای 120 روزه حجم زیادی از خاک را در هوا پراکنده می‌کند. وقتی رطوبت محیط کم می‌شود، میزان خشکی هوا بالا می رود و شدت غبار و طوفان بیشتر می‌شود. علاوه بر خشکی تالاب هامون و رودخانه هیرمند، از دست رفتن بسیاری از آب‌گیرهای محلی استان نیز آسیب‌های ناشی از طوفان‌ها را افزایش داده است.
در این رابطه دکتر مهدی اسماعیلی بیدهندی، عضو هیئت علمی دانشکده محیط زیست دانشگاه تهران معتقد است که خشک شدن تالاب تأثیری بر وقوع بادهای 120 روزه ندارد و باعث شکل‌گیری این بادها نیست اما زمانی که این بادها می‌وزند اگر تالاب از نظر آبگیری در شرایط مناسبی نباشد، وزش این بادها عاملی خواهد بود برای تبخیر سریع‌تر آب از سطح تالاب هامون و خشک‌تر شدن آن. در واقع اگر تالاب خشک باشد و حقابه آن تأمین نشده باشد، وزش این بادها و عبور آن از بستر تالاب سبب بلند شدن طوفان‌های شن به صورت شدید خواهد شد که روی مردم و همین‌طور حیات وحش و پوشش منطقه تأثیر می‌گذارد. به گفته این استاد دانشگاه، در زمان طوفان بادها به جریانات هوایی تبدیل می‌شوند که همراه خود مقادیری از شن و ماسه و گرد و غبار برخاسته از تالاب هامون را دارند که جاده‌ها، منازل، زمین‌های کشاورزی و حیات هموطنان ما را تحت تأثیر قرار داده و زندگی آنها را مختل می‌کند. (برنا، 27 تیر 1402)
خانه نشینی اجباری در غبار
در روزهایی که گرد و غبار شمال سیستان و بلوچستان را تیره و تار می‌کند، گروه‌های در معرض خطر از جمله بیماران تنفسی، کودکان و سالمندان شرایط بغرنج تری را سپری می‌کنند. از این رو همواره در این ایام توصیه می‌شود این گروه‌ها تا جای ممکن در خانه بمانند و از هرگونه تردد غیرضروری خودداری کنند.
به دلیل بروز طوفان‌های شن، سیستان و بلوچستان سهم بالایی در بیماری‌های تنفسی دارد. این استان در ابتلا به بیماری سل در رتبه نخست کشوری قرار دارد و دلیل آن را گرد و خاک ناشی از طوفان های 120 روزه می‌دانند. براساس آمارهای اعلام شده، در هنگام وقوع طوفان تعداد بیماران مراجعه کننده از قبیل بیماران قلبی عروقی، مشکلات چشمی، تنفسی به بخش بهداشت و بیمارستان‌ها افزایش پیدا می‌کند.
مجتبی رفیق دوست، معاون بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی زابل از شهروندان تقاضا می‌کند در هنگام طوفان تا حد امکان در فضای باز و خارج از منزل قرار نگیرید و هم چنین از تردد غیرضروری سالمندان، کودکان، افراد دارای مشکلات تنفسی و قلبی عروقی در فضای باز جلوگیری شود. او توصیه می‌کند شهروندان هنگام بروز پدیده ریزگردها در منزل بمانند، درب ها و پنجره‌ها را بسته نگه داشته و از فعالیت غیرضروری در خارج از منزل خودداری کنند و در صورت اجبار به فعالیت در هوای آزاد، ضمن به حداقل رساندن زمان مواجهه با این پدیده، حتما از ماسک‌های ویژه گرد و غبار موجود در داروخانه‌ها استفاده شود و در صورت عدم دسترسی به این نوع از ماسک‌ها یک قطعه دستمال مرطوب را جلوی دهان و بینی خود قرار دهند. به گفته او، پرهیز از مصرف غذاهای پرچرب، استفاده زیاد از مایعات و لبنیات کم چرب و شستشوی مکرر بینی و دهان در کاهش بروز عوارض ناشی از ریزگردها موثر هستند.(ایسنا، 21 تیر 1403)
پرداخت حقابه هامون و کاشت گونه‌های گیاهی برای کاهش آثار منفی بادهای 120 روزه می‌تواند شرایط ساکنان شمال سیستان و بلوچستان را در این ایام بهتر کند. این پدیده طبیعی در شرایطی که می‌تواند فرصتی برای بهره‌برداری از نعمت‌های خدادادی استان باشد، تمام نیروی مردم و مسئولان را معطوف به مقابله با آثار سوء پراکنده شدن خاک در هوا کرده است. مردم این منطقه نیز حق دارند از زندگی طبیعی در طول سال بهره‌مند باشند و زیستن زیر بارانی از شن که هرساله بر سرشان فرو می‌ریزد شایسته آنها نیست.
نورنیوز