نورنیوز-گروه اقتصادی: با وجود تفاهم مقامات ایران و عراق در ۱۱ شهریور ۱۴۰۲ برای ساخت خط‌آهن شلمچه-بصره در ۱۸ ماه، امروز با گذشت ۱۱ ماه، هنوز عملیات مین‌روبی و ساخت پل روی اروند به عنوان ۲ پیش‌نیاز اصلی عملیات ریل‌گذاری، آغاز نشده است.
یکی از لوازم توسعه اقتصادی کشورها، توسعه تجارت خارجی به‌خصوص با کشورهای همسایه و نزدیک است، کشور ایران نیز در مسیر توسعه اقتصادی خود ناگزیر به توسعه تجارت خارجی با همسایگان خود است.
در میان کشورهای همسایه ایران، کشور عراق با دارابودن 1458 کیلومتر مرز و وجود قرابت‌های فرهنگی و مذهبی از اولویت بالایی برای توسعه روابط در حوزه اقتصادی نیز برخوردار است.
در حال حاضر دو کشور در کنار روابط سیاسی، از روابط مناسب در حوزه‌های اقتصادی و فرهنگی نیز برخوردار هستند، در سال‌های اخیر میانگین تجارت میان دو کشور به بیش از 10 میلیارد دلار و تبادل گردشگری از جمله در حوزه‌های مذهبی و سلامت به حدود 9 میلیون نفر رسیده است.
در عین حال لازمه توسعه این روابط، وجود مسیرهای پایدار ارتباطی میان ایران و عراق است که در کنار امنیت، هزینه مناسب و ظرفیت بالایی برای نقل و انتقال داشته باشد.
بر این اساس در میان انواع و مسیرهای ارتباطی زمینی، خطوط ریلی مطلوب‌ترین راه ارتباطی است، هر قطار ظرفیتی معادل 20 اتوبوس مسافری و 60 تریلی حمل بار دارد، علاوه بر آن با مقایسه بهترین جاده‌ها به نسبت ریل‌ها، شاهد صرفه‌جویی سالانه حدود 225 میلیون لیتر گازوئیل در مصرف سوخت خواهیم بود.
3 دلیل برتری خط‌آهن شلمچه-بصره نسبت به دیگر خطوط ریلی ایران-عراق
درحال حاضر در میان مسیرهای مطرح شده برای اتصال ریلی ایران عراق، مسیر ریلی شلمچه- بصره نسبت به سایر مسیر‌ها از جمله کرمانشاه-خانقین به سه دلیل در اولویت قرار دارد.
مسافت و هزینه کمتر؛ بخش ایرانی این پروژه تا نقطه مرزی دو کشور در شلمچه در سال 90 به بهره‌برداری رسید و اکنون نیز در حال فعالیت است؛ بنابراین فقط 36 کیلومتر در خاک عراق به عملیات عمرانی نیاز دارد، از این رو نسبت به سایر مسیرهای قابل احداث، نیازمند زمان و هزینه کمتری برای بهره‌برداری است.
تردد بالای مسافر؛ طبق اعلام سازمان راهداری، فقط در بهار 1403 حدود 940 هزار نفر از مرزهای خوزستان (چذابه و شلمچه) تردد کرده‌اند که نشان از مطلوبیت و ظرفیت بالای این مرزها برای تردد مسافر دارد.
نزدیکی به شهر بصره؛ مرز شلمچه در ایران فقط حدود 32 کیلومتر با شهر بصره که به دلیل وجود بنادر عراق در آن به دروازه تجارت این کشور معروف است، فاصله دارد، از این رو اتصال ریلی به بصره می‌تواند تبادلات تجاری دو کشور را به میزان محسوسی افزایش دهد.
با وجود این مزیت‌ها و تفاهم‌نامه‌های منعقد شده میان دو کشور، خط ریلی شلمچه-بصره بیش از دو دهه است که به بهره‌برداری نرسیده است.
جزئیات تفاهم‌نامه‌های قبلی ایران و عراق درباره خط‌آهن شلمچه-بصره
برخی از تفاهم‌نامه‌ها و توافقات میان دو کشور درباره خط‌آهن شلمچه-بصره بررسی می‌شود.
1. تفاهم نامه سال90؛ در اواخر دولت دهم برای اولین بار تفاهم نامه‌ای میان دولت ایران و عراق برای اتصال ریلی از طریق مرز شلمچه-بصره امضا شد که به دلایلی از جمله تحولات امنیتی عراق، نتیجه‌ای در برنداشت.
2. تفاهم‌نامه سال 93؛ با روی کار آمدن دولت جدید در ایران، تفاهم‌نامه‌ای جدید میان طرفین منعقد شد، بر اساس این تفاهم‌نامه طرف ایرانی موظف به احداث یک پل روی رودخانه اروند شد که در ادامه دولت عراق درخواست می‌کند که پل مدنظر با هدف ایجاد امکان عبور شناورهای عراقی به صورت بازشو ساخته شود؛ این درخواست طرف عراقی با قید پرداخت هزینه اضافی از سوی آنان مورد توافق قرار می‌گیرد. از طرف دیگر عراق موظف به تملک اراضی، مین روبی 16 کیلومتری و ساخت 32 کیلومتر راه آهن در طرف خود شده بود.
در ابتدای سال 94 برای اجرا این تفاهم‌نامه، عباس آخوندی وزیر وقت راه و شهرسازی به عراق سفر کرد و به همراه استاندار بصره کلنگ احداث این خط ریلی زده شد، در آن زمان، برآورد اولیه ساخت 32 کیلومتر از پروژه مورد نظر شامل مسیر تک خطه و پل دو خطه را 50 میلیون دلار معادل 200 میلیارد تومان اعلام شد اما در ادامه به علت عدم ایفای تعهد توسط طرف عراقی این پروژه به حالت تعلیق در آمد.
3. توافق نامه سال 1400؛ پس از روی کار آمدن دولت سیزدهم، مرحوم رستم قاسمی، وزیر وقت راه و شهرسازی توافق نامه‌ای جدید با مقامات عراق به امضا رساند؛ وی درباره جزئیات این توافق اعلام کرد: «توافق کلی ما این است که شرکت راهآهن جمهوری اسلامی ایران و شرکت راهآهن عراق به صورت مشترک این پروژه را اجرا می‌کنند و ظرف ۲ ماه شرکت مشترک تشکیل خواهد شد، اما حتی ما برای تا ۲ ماه آینده که این شرکت تشکیل خواهد شد، منتظر نماندیم و توافق کردیم که ظرف یک ماه آینده عملا ما در کنار پل مستقر می شویم و عملیات اجرایی مطالعات و اجرای این طرح را شروع کنیم که این عملاً یک اتفاق بزرگی در ایران و عراق برای تبادل تجاری و مسافری است که برای دو کشور بسیار مهم و با اهمیت است که امروز به نتیجه رسید.»
در راستای اجرای توافق‌نامه سال 1400 با حضور معاون اول رئیس جمهور و نخست وزیر عراق در 6 شهریورماه سال 1402 سنگ بنای خط ریلی شلمچه-بصره گذاشته شد، در آن زمان مقامات دو کشور اعلام کردند که این پروژه در طی 18 ماه به بهره برداری خواهد رسید.
مین‌روبی 2.6 کیلومتر از مسیر 26 کیلومتری در 9 ماه
با این حال با گذشت ۱۱ ماه از تعهدات ایران از زمان تعیین‌شده توسط مسئولان این دو کشور، بررسی‌ها نشان می‌دهد عملیات اجرایی از جمله عملیات مین‌روبی، احداث پل و تملک اراضی هنوز به نتیجه نهایی نرسیده است.
به گفته میعاد صالحی، مدیر‌عامل راهآهن جمهوری اسلامی ایران، فقط 2.6 کیلومتر از مسیر 26 کیلومتری، مین روبی شده است.
بررسی‌ها نشان می‌دهد که در حال حاضر عملیات مین‌روبی متوقف است، همچنین عملیات احداث پل نیز در گرو تحویل زمین از طرف عراقی توسط راهآهن و آغاز فاز مطالعاتی آن است.
کارشناسان معتقد هستند که این تاخیر در بهره برداری علاوه‌بر اینکه هزینه‌های احداث را افزایش می‌دهد، سبب از دست رفتن منافع سیاسی-اقتصادی حاصل از این پروژه مهم برای کشور می شود.
ضرورت دارد با برطرف‌سازی موانع داخلی، در بهره برداری از این پروژه مهم تسریع شود.
فارس