نورنیوز – گروه اجتماعی: هنوز چند روزی از مهار آتش‌سوزی جنگل‌های منطقه حفاظت شده خائیز در مرز کهگیلویه و بویراحمد و خوزستان نگذشته که آتش دوباره به جان جنگل‌های مناطق دیگر کشور افتاده است. آتش‌سوزی در جنگل اولنگ شاهرود تنها چند روز پس از حریق در خائیز نشان از در خطر بودن مراتع و جنگل‌ها در این فصل دارد. به گفته علی اکبر قربانلو، رئیس اداره حفاظت محیط زیست شاهرود در این آتش‌سوزی حدود 5 هکتار از مراتع جنگل اولنگ در آتش سوخته و از بین رفته است. او عامل انسانی و سهل‌انگاری مسافران را عامل اصلی آتش‌سوزی‌های اخیر در منابع طبیعی شهرستان شاهرود عنوان می‌کند که با وجود تذکرهای متعدد نکات ایمنی را رعایت نکرده و خسارات جبران‌ناپذیری به عرصه‌های منابع طبیعی وارد می‌کنند.(ایلنا، 26 تیر 1403)
همزمان با شعله ور شدن آتش در مراتع اولنگ، آتش‌سوزی دیگری در مراتع و جنگل‌های ارتفاعات منطقه «شیره زول» محدوده روستای ماژین شهرستان ایوان در استان ایلام به وقوع پیوسته است. مجید بگلریان، مدیرکل ستاد بحران استانداری ایلام از احتمال عمدی بودن این آتش‌سوزی خبر می‌دهد و سخت گذر بودن منطقه، وزش باد و سقوط تنه‌های درختان از ارتفاع به مناطق پایین دست را عاملی برای کند شدن عملیات اطفای حریق عنوان می‌کند. به گفته او هماهنگی برای اعزام بالگرد آبپاش و هلی برن به روستای ماژین انجام شده و نیروهای مردمی، منابع طبیعی و اعضای ستاد مدیریت بحران استان در منطقه نیز در حال جلوگیری از پیشروی آتش‌سوزی به دیگر مناطق همجوار هستند. گفتنی است از ابتدای امسال بیش از ۴۰ مورد آتش‌سوزی در جنگل‌ها و مراتع استان ایلام روی داده است. (ایرنا، 26 تیر 1403)
در گذشته نیز بارها نسبت به از بین رفتن جنگل‌ها و مراتع استان ایلام بر اثر آتش‌سوزی هشدار داده شده بود چرا که افزایش این آتش‌سوزی‌ها در سال‌های اخیر نگران کننده به نظر می‌رسد. این در حالی است که جنگل‌های بلوط ایلام نه تنها جزو قدیمی‌ترین گونه‌های گیاهی کشور محسوب می‌شوند، در جلوگیری از فرسایش خاک و کنترل سیلاب‌ها در این استان نیز نقش بسزایی دارند و بویژه به عنوان سدی در مقابل ریزگردها عمل می‌کنند.
کارشناسان منابع طبیعی، آتش‌سوزی را از جمله دلایل اصلی انقراض جنگل‌های زاگرس استان ایلام عنوان می‌کنند و دلیل بسیاری از آتش‌سوزی هم عامل انسانی شمرده می‌شود. گردشگران بویژه در فصل تابستان گاهی با سهل انگاری سبب بروز آتشی می‌شوند که گسترش آن می‌تواند با توجه به گرما و خشکی هوا مساحت زیادی از جنگل‌ها و مراتع را درگیر کرده و به نابودی بکشاند.
در کهگیلویه و بویراحمد نیز که ذخیره‌گاه ارزشمند دیگر گونه‌های گیاهی است، عامل انسانی دلیل اصلی آتش‌سوزی جنگل‌ها و مراتع عنوان شده است. به گفته سعید جاوید، مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری کهگیلویه و بویراحمد عامل اصلی ۱۷ فقره آتش‌سوزی که از ابتدای امسال در جنگل‌ها و مراتع این استان روی داده، انسانی بوده است.
به گفته او، دلیل برخی از این آتش‌سوزی‌ها عامل انسانی عمدی بود که یک مورد در کهگیلویه شناسایی و بعد از تشکیل پرونده به دستگاه قضایی معرفی شد و نیز دلیل برخی از آتش‌سوزی‌ها وجود معارض‌های محلی بوده به گونه‌ای که ساکنان با هم اختلاف مرتعی، ممیزی و عرفی دارند. در سال 1401 و 1402 در مجموع یک هزار و 243 هکتار از عرصه‌های جنگلی و مرتعی کهگیلویه و بویراحمد در آتش سوخته است و از این رو به توجه جدی برای کنترل آتش‌سوزی در منابع طبیعی این استان نیاز است. (تسنیم، 23 خرداد 1403)
انسان علیه جنگل
بر اساس آنچه در منابع مختلف عنوان شده، بین 95 تا 98 درصد علل وقوع آتش‌سوزی در مراتع و جنگل‌ها عامل انسانی است که یا به صورت سهوی و یا عمدا سبب بروز آتش‌سوزی می‌شود که البته نقش عوامل غیرعمد بسیار بیشتر دانسته می‌شود. گردشگران بویژه در روزهای تابستان و نیز ایام تعطیلات برای سپری کردن اوقاتی خوش راهی جنگل‌ها و مراتع می‌شوند و معمولا برای پختن یا گرم کردن غذا آتش درست می‌کنند که گاهی سهل انگاری در خاموش کردن کامل آتش منجر به بروز فاجعه می‌شود. همچنین استعمال دخانیات و رهاسازی ظروف یک بار مصرف و قابل اشتعال در طبیعت از جمله دیگر دلایل اصلی آتش‌سوزی‌هاست. بطری‌های شیشه‌ای نیز از آنجا که ممکن است در مقابل نور خورشید مثل عدسی رفتار کنند، از دلایل دیگر بروز آتش‌سوزی به شمار می‌روند که انباشت آنها در جنگل ممکن است بسیار خطرآفرین باشد.
آتش‌سوزی جنگل به دست انسان تنها در ایران رایج نیست. بر اساس پژوهشی که بین سال های 2000 تا 2017 در آمریکا انجام شده و نتایج آن در دپارتمان کشاورزی ایالات متحده منتشر شده است، نزدیک به 85 درصد آتش‌سوزی در مناطق جنگلی در ایالات متحده توسط انسان ایجاد می‌شود. آتش‌سوزی‌های انسانی ناشی از آتش‌سوزی در کمپ، سوزاندن پسماند، استفاده از تجهیزات آتش افروزی و نقص در عملکرد آنها، سیگارهای دور انداخته شده از روی سهل انگاری و نیز اقدامات عمدی آتش‌سوزی است.
در همین زمینه انجمن آتش نشانان غربی (WFCA) نیز اعلام می‌کند که انسان تقریباً 90 درصد آتش‌سوزی‌های جنگلی را در ایالات متحده از طریق سیگارهای دور ریخته شده، آتش‌سوزی‌های سهل انگارانه و سوزاندن زباله‌ها ایجاد می‌کند و سهم آتش‌سوزی از طریق پدیده‌های غیرانسانی مانند برخورد صاعقه و فوران‌های آتشفشانی بسیار کم است. بر این اساس دور انداختن یک ته سیگار می‌تواند هزاران هکتار زمین را مشتعل و نابود کند چنانچه در سال 2017، آتش‌سوزی‌های جنگلی ناشی از سیگار منجر به خسارت مالی 6 میلیارد دلاری در آمریکا شد.
در تمام کشورهای دنیا نسبت به بروز آتش‌سوزی غیرعمدی از سوی گردشگران هشدار داده شده است با این حال همه ساله شاهد بروز این قبیل آتش‌سوزی‌ها در سراسر جهان هستیم. ساده‌ترین کاری که گردشگران در این باره می‌توانند انجام دهند این است که از خاموش شدن آتشی که برای پختن غذا و گرم کردن خود روشن کرده‌اند مطمئن شوند و اطمینان خاطر حاصل کنند که هیچ جرقه‌ای باقی نمانده تا سبب بروز آتش‌سوزی شود. همچنین از انداختن ته سیگار در جنگل خودداری کنند که می‌تواند نابودی بخش زیادی از درختان را در پی داشته باشد.
3 تا 10 سال حبس برای آتش افروزی عمدی
علاوه بر آتش‌سوزی‌هایی که به صورت سهوی اتفاق می‌افتد، دلیل برخی آتش‌سوزی‌های جنگلی نیز عمدی است که معمولا یا به دلیل از بین بردن عرصه‌های طبیعی برای ایجاد زمین های کشاورزی و یا آتش‌سوزی به دلیل اختلافات رخ می‌دهد.
با آنکه سهم آتش‌سوزی‌های عمدی در مقابل آتش‌سوزی‌هایی که به صورت غیرعمد رخ می‌دهند کمتر است اما بار خسارت ناشی از آن می‌تواند خیلی وقت‌ها آنچنان سنگین باشد که زیان غیرقابل جبرانی به عرصه‌های طبیعی وارد کند. به این جهت قانونگذار برای جلوگیری از این اقدام مجرمانه قوانینی وضع کرده تا به حفاظت منابع طبیعی کمک کرده باشد.
از مهم‌ترین قوانینی که برای حفاظت از عرصه‌های طبیعی وضع شده می توان به قوانینی نظیر قانون حفاظت و بهره‌برداری از جنگل‌ها و مراتع، قانون حفظ و حمایت از منابع طبیعی و ذخایر جنگلی کشور و نهایتا قانون مجازات اسلامی اشاره کرد که هر یک از قوانین مزبور با جرم انگاری رفتار‌های منجر به آتش‌سوزی منابع طبیعی، تلاش کرده‌اند تا خطر تخریب محیط زیست را کاهش دهند.
در اصل ۵۰ قانون اساسی تأکید شده که حفاظت محیط زیست که نسل امروز و نسل‌های بعد باید در آن حیات اجتماعی رو به رشدی داشته باشند، وظیفه عمومی تلقی می‌شود. بر این اساس برای مرتکبین تخریب و آتش زدن جنگل‌ها به موجب قانون مجازات‌هایی در نظر گرفته شده است. مهم‌ترین ماده‌ای که در ارتباط با آتش زدن عمدی جنگل‌ها می‌توان به آن استناد کرد ماده ۴۷ قانون حفاظت و بهره‌برداری از جنگل‌ها و مراتع است که به موجب این ماده ، هرکس در جنگل عمداً آتش‌سوزی ایجاد کند به حبس از ۳ تا ۱۰ سال محکوم خواهد شد.
به موجب ماده ۴۵ قانون مذکور نیز آتش زدن نباتات در مزارع و باغات داخل یا مجاور جنگل بدون اجازه و نظارت مأموران جنگلبانی ممنوع است. در صورتی که در نتیجه بی‌مبالاتی، حریق در جنگل ایجاد شود مرتکب به حبس از ۲ ماه تا ۱ سال محکوم خواهد شد.
حفاظت از منابع طبیعی چنان اهمیتی دارد که توسعه کشور و حیات نسل‌های آینده را به آن وابسته می‌دانند. در شرایطی که تلاش می‌شود تا با ایجاد امید به آینده، جمعیت کشور رو به جوانی پیش برده شود، لازم است تا تدابیر بیشتری برای حفاظت از عرصه‌های جنگلی اندیشیده شود تا نسل‌های بعد نیز بتوانند از وجود آن بهره مند شوند و تنها خاطره و تصایری از این میراث ارزشمند باقی نمانده باشد.
نورنیوز