نورنیوز – گروه اجتماعی: هر کشور برای استفاده از سرمایه‌های طبیعی خود نیازمند نیروی انسانی کارآمد است و بدون آن نمی‌تواند مسیر توسعه را به درستی طی کند. تربیت نیروی انسانی ماهر در وهله نخست از مدارس آغاز می‌شود و آنجاست که پایه‌های توسعه یک کشور بنا نهاده می‌شود. دانش‌آموزان به عنوان آینده‌سازان جامعه نیاز به برخورداری از امکانات و زیرساخت های لازم را دارند؛ زیرساخت‌هایی که اگر از آن محروم بمانند ممکن است نتوانند در سرنوشت جامعه به خوبی ایفای نقش کنند.
فضای آموزشی از مهم‌ترین و اساسی‌ترین شاخص‌هایی است که نشان می‌دهد دانش‌آموزان تا چه حد از زیرساخت‌های آموزش برخوردار هستند. فضای آموزشی یا محیط آموزش به یک محیط فیزیکی برای برای یادگیری اشاره دارد و در واقع مکانی است که آموزش و یادگیری در آن رخ می‌دهد. این اصطلاح معمولاً برای کلاس درس استفاده می‌شود اما ممکن است به یک مکان داخلی یا خارجی، واقعی یا مجازی نیز اشاره کند. از آنجا که در سراسر دنیا فضای آموزشی بر فرآیند یادگیری تأثیر می‌گذارد، مساحت و طراحی آن مهم تلقی می‌شود.
هر دانش آموز باید به میزانی از فضای آموزشی که مناسب تحصیل تلقی می‌شود دسترسی داشته باشد. در واقع میزان برخورداری هر دانش آموز از فضای آموزشی یکی از شاخص‌های مهم در بررسی میزان تحقق عدالت آموزشی به شمار می‌رود. اما سرانه فضای آموزشی در جهان چقدر است و کشور ما نسبت به این استاندارد در چه جایگاهی قرار دارد؟ منابع مختلف سرانه فضای آموزشی مطلوب در استاندارد جهانی را 8.4 متر مربع به ازای هر دانش آموز اعلام می‌کنند. در ایران اما سرانه فضای آموزشی طبق اعلام رضا مراد صحرایی، وزیر آموزش و پرورش به تازگی به عدد 5.35 متر مربع رسیده که به گفته او نسبت به دهه‌های گذشته رشد قابل توجهی داشته است. مراد صحرایی سرانه فضای آموزشی قبل از پیروزی انقلاب را زیر 2 متر عنوان کرده است. (ایسنا، 3 تیر 1403)
گفته‌های وزیر آموزش و پرورش در حالی است که عدد قبلی سرانه فضای آموزشی 5.22 متر مربع اعلام شده بود. این عدد از سوی مجید عبداللهی، معاون فنی و نظارت سازمان نوسازی، توسعه و تجهیز مدارس کشور اعلام شده بود. به گفته او استاندارد فضای آموزشی در کشور 8.4 متر مربع تعیین شده که سرانه فضای آموزشی فعلی همچنان با استانداردها فاصله دارد. عبداللهی البته از تلاش دولت و همکاری نهادها برای مدرسه‌سازی نیز خبر داده بود که رشدی قابل توجه داشته اما همچنان راه درازی تا رسیدن به استانداردها باقی است. (تسنیم، 8 تیر 1401)
جای تنگ دانش‌آموزان در استان‌های مهاجرپذیر
تصور کلاس‌های درس کوچک و پر جمعیت شاید برای ما تداعی کننده روزهای دوری در گذشته باشد اما هنوز هم در مناطقی از کشور شاهد کمبود فضای آموزشی هستیم. در واقع تحت شرایطی که سرانه فضای آموزشی کشور از استاندارد جهانی پایین‌تر است، حتی مناطقی وجود دارند که سرانه فضای آموزشی آنها از سرانه کشوری هم پایین‌تر است.
میثم حاجی پور، مدیر کل حوزه ریاست سازمان نوسازی مدارس کشور 8 استان را دارای چنین شرایطی عنوان می‌کند. به گفته او 8 استان کشور زیر خط میانگین فضای آموزشی قرار دارند و از این تعداد 4 استان شرایط وخیم‌تری دارند. استان‌های البرز با ۳.۱ متر مربع، سیستان و بلوچستان با ۳.۳ متر مربع، تهران با ۴.۱ مترمربع و آذربایجان غربی با ۴.۱ متر مربع 4 استانی هستند که کمترین میزان برخورداری از سرانه فضای آموزشی را در کشور دارند.
به گفته حاجی پور، در این 4 استان تعداد دانش آموز به نسبت فضای آموزشی زیادتر شده و دلیل عمده آن در استانی مثل البرز مهاجرپذری این استان بوده است. در استان سیستان و بلوچستان نیز هر سال شاهد افزایش جمعیت دانش‌آموزان هستیم و طبیعی است که هر چقدر جمعیت دانش‌آموزان افزایش یابد فضای آموزشی بیشتری مورد نیاز است. طبیعی است که این 4 استان نیازمند توجه بیشتر برای افزایش سطح سرانه آموزشی هستند و برای رسیدن به مهم لازم است تا ساخت مدارس در آنها بیشتر شود تا سرانه فضای آموزشی در این استان ها نیز به میانگین کشوری نزدیک شود. (مهر، 30مهر 1401)
علاوه بر 4 استان یاد شده، استان‌های خوزستان، گیلان، گلستان و کرمان نیز در شرایط مطلوبی از سرانه فضای آموزشی قرار ندارند اما وضعیت در البرز، تهران، سیستان و بلوچستان و آذربایجان غربی وخیم تر است.
زینب باقری، کارشناس آموزش در استان البرز درباره پایین بودن سرانه فضای آموزش در این استان به نورنیوز چنین می‌گوید: «البرز در قعر جدول سرانه فضای آموزشی قرار دارد و با شرایط موجود هم به نظر نمی‌رسد جایگاهش تغییر کند. ما شاهد مهاجرت بی سابقه‌ای به استان البرز هستیم که البته قبل از این که البرز به استان تبدیل شود هم وجود داشته اما هر چه زمان گذشته، سرعت مهاجرت هم افزایش یافته است. قبلا از شهرهای دیگر در سراسر کشور به البرز مهاجرت‌هایی صورت می‌گرفت اما در حال حاضر مهاجرت از تهران به البرز هم زیاد شده چرا که خیلی از خانواده‌ها دیگر توان اجاره خانه در تهران را ندارند و به اجبار به شهرهای حاشیه تهران نقل مکان می‌کنند. البرز هم با این که استانی جداگانه است اما به سبب نزدیکی به تهران بهترین گزینه برای مهاجرت های اینچنینی به شمار می‌رود. همین مسأله سبب افزایش تعداد دانش‌آموزان می‌شود در حالی که فضای آموزشی همان است که قبلا بود و سرعت مدرسه سازی نیز از سرعت رشد دانش‌آموزان عقب می‌ماند. گفته می‌شود که سالیانه حدود ۱۲ هزار نفر به جمعیت دانش آموزی استان اضافه می‌شود و با این نرخ مهاجرت مسلم است که فضای آموزشی جوابگو نیست.»
در همین راستا علیرضا فخاری، استاندار تهران گفت نیز با انتقاد از پایین بودن سرانه فضای آموزشی در تهران، عنوان می‌کند که برای برای جبران این کسری دولت به نیازمند همراهی خیران نیاز دارد.
عباس زارع، مدیر کل نوسازی مدارس استان تهران نیز در این باره عنوان کرد که سرانه آموزشی در شهر تهران ۶.۱ مترمربع و در شهرستان‌های استان ۳.۳۸ مترمربع است. این یعنی تفاوت معناداری بین شهر تهران و شهرهای دیگر استان وجود دارد. به گفته زارع، شهرستان‌های رباط کریم و اسلامشهر با کمبود سرانه آموزشی مواجه هستند و در خود شهر تهران نیز مناطق ۱۵، ۱۷، ۱۸ و ۱۹ کمترین سرانه آموزشی را دارند.(مهر، 12 خرداد 1403)
حسن بروشکی، مدیرکل آموزش و پرورش استان سیستان‌وبلوچستان نیز سیستان و بلوچستان را دارای بیشترین نرخ جمعیت دانش‌آموزی عنوان می‌کند و اذعان دارد که با وجود رشد نرخ سرانه فضای آموزشی از ۳.۲ به ۳.۸ در سیستان و بلوچستان همچنان با استانداردها فاصله زیادی وجود دارد. (روابط عمومی آموزش و پرورش سیستان و بلوچستان، 15 بهمن 1402)
علی مطهری، مدیرکل آموزش و پرورش آذربایجان غربی نیز در زمینه سرانه فضای آموزشی و ورزشی در مرکز استان می‌گوید که این شاخص در مدیریت ناحیه یک شهر ارومیه ۲.۷ و ناحیه ۲ ارومیه ۲.۸ بوده که پایین‌تر از سایر نقاط است. به ترتیب مشخص می‌شود که مهاجرت به شهر ارومیه نیز سبب ایجاد چالش کبود فضای آموزشی شده است. (ایرنا، 27 فروردین 1402)
افزایش سرانه فضای آموزشی بیش از هرچیز به سرعت ساخت فضاهای آموزشی جدید بستگی دارد که آن هم به عوامل متعددی وابسته است. تأمین اعتبارات از سوی دولت و تلاش نهادهای مربوط از یک سو و همراهی انجمن‌های مردم نهاد و خیران مدرسه ساز از سوی دیگر می‌تواند راهی برای حل مشکل کمبود فضای آموزشی در کشور باشد. به این ترتیب عدالت آموزشی هم محقق می‌شود و دانش‌آموزان مناطق مختلف در شرایط یکسانی به تحصیل می‌پردازند. در این شرایط مقایسه میان رشد آموزشی دانش‌آموزان نیز ساده‌تر خواهد بود چرا که نمی‌توان دانش آموزی که در بهترین شرایط و با فضای نسبتا خوب به تحصیل می‌پردازد را با دانش آموزی که ناچار است در کلاس‌های پر جمعیت به تحصیل ادامه دهد، به آسانی مقایسه کرد.
نورنیوز