نورنیوز – گروه اقتصادی: ناترازی بنزین یکی از بحث های مهمی است که در سال جاری مورد توجه کارشناسان و سیاست گذاران کشور قرار گرفته است. براساس آمار، درحالی که ترددهای جاده‌ای در سال 1402 با رشد 5 الی 6 درصدی رو به رو شده است، مصرف بنزین درهمین مدت تا 12.5 درصد افزایش یافته که با توجه به رشد 5.5 درصدی تولید بنزین، کشور را درمعرض نیاز به واردات قرار داده است.
بروز این ناترازی باعث شد تا بار دیگر برخی کارشناسان از لزوم اصلاح قیمت بنزین در ایران سخن بگویند؛ سیاستی که تجربه سال‌های گذشته نشان می‌دهد نه تنها در اصلاح الگوی مصرف و رفع ناترازی‌ها اثرگذار نخواهد بود، بلکه آثار به مراتب زیانبارتری را در بخش‌های اقتصادی و اجتماعی کشور به دنبال خواهد داشت.
بررسی‌ها نشان می‌دهد، اصلاحات قیمتی در شرایط حاضر نه تنها به رفع ناترازی‌ها کمک نخواهد کرد، بلکه از طریق کاهش میزان ترددها و مسافرات‌های داخلی، چه بسا منجر به بروز آسیب‌های اجتماعی و نیز رکود در اقتصاد کشور شود.
از طرفی با توجه به ظرفیت‌های محدود ناوگان حمل و نقل عمومی و نیز مصرف بالای بنزین در خودروهای داخلی، استفاده از ابزار قیمت درایران نمی‌تواند منجر به مصرف بهینه بنزین و افزایش استفاده افراد از حمل و نقل عمومی شود. به این ترتیب به نظر می‌رسد اصلاحات ساختاری در بخش‌های حمل و نقل عمومی و مصرف سوخت خودروها اولویت بالاتری به نسبت اصلاح قیمت بنزین خواهد داشت و در شرایطی که اقدامات لازم در این بخش‌ها صورت نگیرد، افزایش قیمت‌ها جز آثار تورمی و بروز نارضایتی‌های اجتماعی، نتیجه دیگری به دست نخواهد داد.
اصلاح سیستم احتراق خودروها نیمی از مصرف بنزین را کاهش می‌دهد
براساس آخرین آمار ارائه شده، مصرف روزانه بنزین در سال 1403 به حدود 120 الی 150 میلیون لیتر رسیده است. این عدد درحالی به ثبت رسیده که ترددهای جاده ای درکشور حدود 5 الی 6 درصد رشد داشته است. به این ترتیب می توان دید که میزان رشد ترددها با تقاضای بنزین تناسب ندارد. هرچند بخشی از این تقاضا می تواند به اختلاف قیمت بنزین در ایران و کشورهای همسایه و گسترش تجارت غیر‌رسمی با این کشورها مربوط شود، اما بررسی ها نشان می دهد بخش عمده مصرف بنزین در ایران به دلیل مصرف بالای سوخت در خودروهای داخلی است.
بنابر اظهار نظر کارشناسان، خودروهای بنزین سوز داخلی برای هر 100 کیلومتر حدود 10 الی 12 لیتر بنزین مصرف می‌کنند که بیش از 2 برابر میانگین جهانی است. بنابراین اصلاح مصرف سوخت خودروهای داخلی می‌تواند میزان تقاضای بنزین را تا 60 میلیون لیتر در روز کاهش دهد. دست یابی به این عدد درصورتی است که پیگیری اصلاحات از مجرای کاهش مصرف سوخت خودروها، ضمن کاهش آلایندگی و آسیب‌های محیط زیستی، کاهش ترددها و مسافرت‌های داخلی را در پی نخواهد داشت. بنابراین به نظر می‌رسد در اولویت قرار دادن اصلاحات مصرفی در سیستم های حمل و نقل آثار به مراتب مطلوب‌تری به نسبت اصلاح قیمت‌ها به بار آورد.
لزوم ظرفیت سازی در حمل و نقل عمومی قبل از اصلاح قیمت ها
یکی از اهداف سیاست اصلاح قیمت بنزین، استفاده شهروندان از حمل و نقل عمومی است. درواقع به دلیل تورم قیمت خدمات در حمل و نقل عمومی، استفاده از خودروهای شخصی برای افراد به صرفه‌تر شده است، درحالی که اگر اصلاحات قیمتی این مزیت را از بین ببرد، ناوگان حمل و نقل عمومی ظرفیت لازم برای خدمات رسانی به تقاضای جدید را نخواهد داشت.
عدم ظرفیت سازی در ناوگان حمل و نقل عمومی باعث می‌شود، حتی در صورت افزایش قیمت بنزین، میزان استفاده از خودروهای شخصی کاهش نیابد و اهدافی که از این سیاست مورد نظر بوده است، به‌طور مطلوب محقق نشود. به این ترتیب لازم است، سیاست گذاران قبل از هر اقدامی برای اصلاح قیمت ها، گسترش زیرساخت ها و ظرفیت های حمل و نقل عمومی را در دستور کار قرار دهند.
آثار زیانبار اقتصادی و اجتماعی افزایش قیمت بنزین در ایران
اثر افزایش قیمت حامل های انرژی از جمله بنزین بر تورم در کشورهای دنیا و ایران ثابت شده است. هرچند پژوهش‌ها در سال‌های گذشته اثر تورمی افزایش نرخ بنزین برای ایران را حدود 4 درصد تخمین می‌زدند، پژوهش‌های جدید نشان داده است که اثر این افزایش از کانال انتظارات تورمی به مراتب بیشتر بوده و بخش عمده تورم محقق شده ناشی از افزایش نرخ بنزین از مجرای انتظارات تورمی به اقتصاد وارد شده است.
تجربیات نه چندان دور نشان داد، آثار تورمی افزایش قیمت بنزین فراتر از تخمین ها و برآوردهای پژوهشگران بوده و ضمن ایجاد وضعیت رکودی در حمل و نقل و گردشگری داخلی، منجر به تقاضای دستمزد بالاتر در بخش خدمات و نیروی کار شده است. از طرفی اصلاحات قیمت بنزین در سال 1398 منجر به بروز نارضایتی های فراوان در کشور شد که آسیب های اجتماعی به مراتب شدید تری را برای ایران به بار آورده است.
ازمنظر سلامت اجتماعی نیز افزایش قیمت بنزین منجر به افزایش هزینه مسافرت و گردشگری خواهد شد که آثار آن عموما به اقشار میانی جامعه برخورد خواهد کرد. این امر آثار زیانباری در وضعیت روانی جامعه ایجاد می‌کند که باید به آن نیز توجه شود.
با توجه به موراد ذکر شده می‌توان دریافت، اصلاح مصرف انرژی تنها در صورتی می‌تواند برای ایران مفید واقع شود که بتوان میزان مسافرت ها و ترددهای افراد را حداقل در نرخ های قبلی حفظ کرد. این امر از طریق توسعه ناوگان حمل و نقل عمومی یا کاهش میزان مصرف بنزین در خودروهای داخلی امکان پذیر است و هر دو مورد نسبت به اطلاح قیمت ها از اولیت بالاتری برخوردار هستند.
نورنیوز