نورنیوز – گروه اجتماعی: هرسال با شروع موسم بادهای 120 روزه شمال سیستان و بلوچستان، مشکلات مردم این منطقه نیز آغاز می‌شود. بادهای 120 روزه یا در واقع توفان شن زابل زندگی روزمره را مختل میکند و سبب بروز ناراحتی‌های تنفسی می‌شود. در جدیدترین آماری که از سوی اورژانس پیش بیمارستانی و مدیریت حوادث دانشگاه علوم پزشکی زابل اعلام شده، 620 نفر به دلیل توفان اخیر زابل مصدوم شده‌اند که از این تعداد 25 نفر در بیمارستان بستری شدند. از این تعداد بیماران ۲۱۷ نفر مبتلا به بیماری قلبی، ۲۷۶ نفر مشکل تنفسی، ۱۱۱ نفر مشکل چشمی و ۱۶ نفر مصدوم ترافیکی بودند که به دنبال کاهش میدان دید به مراکز درمانی مراجعه کردند.
بادهای 120 روزه سیستان معمولا از اواخر اردیبهشت ماه آغاز می‌شود و تا پایان شهریور ادامه دارد و شرق کشور بویژه شمال سیستان و بلوچستان را تحت تأثیر قرار می‌دهد. البته به گفته مردم منطقه این بادها که قبلا نهایتا تا پایان تابستان ادامه داشت، در سال‌های اخیر به اواخر مهرماه هم کشیده شده و شرایط را بغرنج‌تر کرده است.
بادها با فرسایش خاک، ریزدانه‌ها را جابجا می‌کنند و دید را محدود می‌سازند به گونه‌ای که گاهی افق دید به قدری کاهش می‌یابد که عملا تا محدوده چند متری را بیشتر نمی‌توان دید. چنانکه در توفان اردیبهشت امسال زابل نیز اعلام شد که در منطقه فرودگاهی این شهر شعاع دید به 50 متر رسیده است. بسته شدن راههای ارتباطی و لغو و تاخیر پروازها از جمله مشکلاتی است که مردم شمال سیستان و بلوچستان در این ایام با آن درگیر هستند. این باد در منطقه زابل به «باد لوار» معروف است که به مفهوم گرم و خشک بودن آن است.
توفان شن تلی از ماسه را با خود حمل میکند و هرآن جا که بخواهد باقی می‌گذارد و همین مسأله سبب شده تا بسیاری از روستاهای منطقه از سکنه خالی شوند و ساکنان آن به ناچار به شهرهای اظراف یا استان‌های دیگر مهاجرت کنند.
به گفته یکی از ساکنان زابل، وضعیت در روستاها گاهی به قدری وخیم است که دیگر توان ماندن در روستا وجود ندارد. او به نور نیوز می‌گوید:«باد آنقدر ماسه به داخل خانه‌ها می‌آورد که حتی نمی‌شود یک غذای با دل خوش در خانه خورد چون همه جا شن و ماسه است. گاهی شدت توفان به قدری است که تل ماسه را جلوی در خانه‌ها جمع میکند و آنقدر آن را بالا می‌آورد که نمی‌شود در خانه را باز کرد. تمام انرژی مردم صرف این می‌شود که جلوی در خانه شان را از شن پاک کنند و داخل خانه را تمیز کنند اما دوباره دو روز بعد وضعیت همین است. داخل خود شهر هم شرایط چندان بهتر نیست. توفان شیشه‌ها را می‌شکند و درها را به هم می‌کوبد. موتورها و وسیله‌های جلوی مغازه‌ها را می‌اندازد و می‌شود گفت وسیله‌ای در زابل چندان سالم نمی‌ماند و عمر نمی‌کند. خانه‌ها هم تمیزی بردار نیست و روی هر چیزی یک لایه شن نشسته است. تا دهانمان را باز می‌کنیم خاک تو حلقمان می‌رود و گاهی آنقدر سرفه می‌کنیم که کبود می‌شویم. آمار بیماری تنفسی در منطقه ما به همین علت بالاست و سل و آسم زیاد است. ناراحتی چشمی هم خیلی زیاد است و آمار عفونت چشم بالاست. من خودم هر بار برای عفونت چشم مراجعه می‌کنم می‌گویند مال همین گرد و خاک است و نهایتا قطره می‌دهند که با این وضعیت چندان فایده ندارد.»
فاطمه ملازهی از دیگر شهروندان ساکن در زهک نیز در این باره به نورنیوز می‌گوید:«من سه تا دختر مدرسه‌ای دارم و زمانی که توفان شروع می‌شود همه‌اش باید دلواپس این باشم که بچه‌ها بیرون چه کار می‌کنند. خیلی وقت‌ها بچه‌ها را تعطیل می‌کنند اما وقتی تعطیل می‌کنند که بچه راهی مدرسه شده و باد و گرد و خاک آنقدر زیاد است که ممکن است بچه‌ها به خطر بیفتند و حتی راه را گم کنند. بچه‌های ما دائم سرفه می‌کنند و گلو درد دارند و از طرفی ماسک زدن هم فایده‌ای ندارد.»
منشأ بادهای 120 روزه از کجاست؟
بادهای 120 روزه که زندگی و کار مردم شمال سیستان و بلوچستان را تحت تأثیر قرار می‌دهد، با شروع گرما جان می‌گیرد به گونه‌ای که از اواخر اردیبهشت دامنه کم فشار جنوب شرقی ایران گسترش بیشتری یافته و متعاقب آن فروبار روی دریای خزر در موقعیت شرقی تری قرار می‌گیرد. در این هنگام تمام بادهایی که از شرق و جنوب شرق کشور به صورت بادهای ۱۲۰ روزه می‌وزند، نتیجه چرخش و ورود هوا به سمت مرکز کم فشار جنوب شرقی ایران است. در واقع منشأ اصلی بادهای پرفشار روی خزر و بعد از آن هوای سرد روی ارتفاعات هندوکش و هیمالیاست. به عبارت بهتر با قوی تر شدن پر فشار روی دریای خزر این عامل به عنوان عامل برتر به ایفای نقش می‌پردازد و هوا را به سوی کم فشار به جنوب شرق ایران می‌راند.
هنگامی‌که پرفشار روی دریای خزر عقب نشینی میکند یا ضعیف‌تر می‌شود هوای سرد روی ارتفاعات بلند هندوکش و هیمالیا به سمت کم فشار جنوب شرق ایران حرکت میکند که ابتدا جهت شمال شرقی داشته و زمانی که به خراسان جنوبی می‌رسد جهتی شمالی و سپس در سیستان به سمت جنوب شرق منحرف می‌شود.
توپوگرافی دشت زابل که ارتفاعات پلنگان در غرب و ارتفاعات بابائی در شمال شرق این دشت واقع شده است حالت کانال طبیعی ایجاد کرده و باعث تشدید سرعت این باد می‌شود. بادهای 120 روزه اگرچه می‌تواند فرصت خوبی برای استفاده از انرژی بادی باشد اما به سبب فرسایش بالای خاک مشکلات زیست محیطی فراوانی ایجاد میکند.
برخی کارشناسان محیط زیست معتقدند بروز خشکسالی، قطع آب رودخانه هیرمند و خشک شدن تالاب بین‌المللی هامون خاصیت فرسایشی بادهای ۱۲۰ روزه سیستان را افزایش داده است. به گفته علی‌محمد طهماسبی بیرگانی، دبیر ستاد ملی گرد و غبار کشور، بادهای موسمی ۱۲۰ روزه سیستان در گذشته بین ۱۲۰ تا ۱۳۰ روز در هر سال فعالیت داشت و با دو دهه خشکسالی پی در پی این میزان افزایش پیدا کرده به طوری که بادهای که زمان پر آبی تالاب بین المللی هامون عامل لطافت هوا بوده، امروز علاوه بر فرسایش بادی، عامل بروز بیماری‌ها و مشکلات عدیده‌ای برای مردم شده است.
بادهای ۱۲۰ روزه سیستان از مشهورترین و اثرگذارترین بادهای محلی ایران محسوب می‌شود که بخش شرقی کشور را تحت تأثیر قرار می‌دهد، وجود رسوبات ریزدانه در منطقه باعث شده تا با وزش بادهای ملایم به حرکت درآیند و بستر بسیار مناسبی برای طوفان‌های گرد و خاک و ماسه فراهم کنند به طوری که تاکنون خسارت‌های زیادی بر منطقه سیستان تحمیل کرده و امنیت شهرها و روستاها را تحت تأثیر قرار داده و مشکلات و معضلات متعددی از جمله مهاجرت مردم و خالی شدن روستاهای منطقه از سکنه، پُر شدن انهار، رودخانه‌ها و مخازن طبیعی چاه نیمه‌ها، گسترش بیماری‌های مختلف بویژه چشمی، تنفسی و ریوی ، بسته شدن راههای ارتباطی و لغو و تأخیر پرواز هواپیماها و غیره را موجب شده است. (مهر، 9 آبان 1402)
کاهش آسیب توفان زابل در اولویت قرار گیرد
مشکلات منطقه سیستان که در پی خشکسالی و وقوع طوفان‌های گرد و خاک ایجاد شده بر کسی پوشیده نیست. تمام دولت‌ها در این زمینه راهکارهایی ارائه داده بودند و جلسات متعدد هم اندیشی بارها تشکیل شده است از جمله در دولت سیزدهم نیز دستورات ویژه‌ای از سوی رئیس‌جمهور داده شده که در حال پیگیری است.
به گفته مجید محبی، مدیرکل دفتر مدیریت بحران استانداری سیستان و بلوچستان، جناب آقای رئیسی، رئیس‌جمهور شهید، در سفر چند وقت گذشته خود به استان در مورد حق‌آبه منطقه سیستان صحبت کردند. اساساً موضوع هامون با ارومیه متفاوت است چرا که تامین آب دریاچه ارومیه از طریق منابع آبی داخل کشور صورت می‌گیرد و در این راستا باید ستاد ملی برای آن تشکیل شود و شرایط خاص خودش را دارد اما منشأ تامین آب برای هامون خارج از مرزهای کشور و متوجه ارتباطات بین‌المللی و تعاملات ما با کشور افغانستان است. البته باید به این نکته هم اشاره کرد که مصوبات رئیس جمهور در این خصوص و پیگیری‌هایی که از سوی معاون اول ایشان و وزیر کشور در حال انجام است، نشان می‌دهد عزم ملی برای رسیدگی به این معضل وجود دارد. امروز موضوع حق‌آبه منطقه سیستان در اولویت قرار دارد و در تعاملات ما با کشور افغانستان این موضوع به طور مستمر دنبال می‌شود.
با افزایش چالش‌‌های مرتبط با خشکسالی و تغییر اقلیم، ممکن است پدیده بادهای 120 روزه اثرات نامطلوب مهمی بر مردم ساکن در شمال سیستان و بلوچستان بگذارند. این استان در ابتلا به بیماری سل در رتبه نخست کشوری قرار دارد و دلیل آن را گرد و خاک ناشی از توفان‌‌های 120 روزه می‌دانند. همچنین خالی شدن روستاها از سکنه ممکن است امنیت مناطق مرزی را به خطر اندازد و به همین دلیل برای جلوگیری از این معضل لازم است تا دولت آینده پیگیری مسائل مربوط به بادهای 120 روزه را در اولویت قرار دهد تا علاوه بر آن که اقدامات رئیس دولت سیزدهم در این باره ادامه دار شود، امید مردم به بهبود شرایط زندگی در این منطقه نیز افزایش یابد.
نورنیوز