صندوق سرمایه اجتماعی

نورنیوز- گروه سیاسی: بازه زمانی تقریبا 40 روزه میان سانحه تأسف بار سقوط بالگرد رئیس جمهور و همراهانش با موعد برگزاری انتخابات زودرس، به سرعت به سر آمد و تا کمتر از 24 ساعت دیگر، درهای مراکز اخذ رأی در سراسر کشور گشوده خواهد شد تا ایرانیان، دوره چهاردهم ریاست جمهوری را برای تعیین سکاندار جدید پاستور برگزار کنند. آنچه ایرانیان در این بازه زمانی بسیار کوتاه تجربه کردند، با هر معیاری که بررسی شود،‌ شاهدی قوی و حجتی موجه بر بلوغ مردم و پختگی ساختار سیاسی بود.

نمایش یک بلوغ 40 روزه

 در  40 روزی که از شهادت رئیس جمهور گذشت، گردش امور و زندگی شهروندان در عادی ترین شکل ممکن رقم خورد. در شرایطی که منطقه، وضعیتی به شدت ملتهب و بی ثبات داشت، ایران روزهایی کاملا معمولی و بدون هرگونه تلاطمی را پشت سر گذاشت. تقریبا هیچ رخداد ضدامنیتی گزارش نشد. هیچ بحران، چالش و حتی نگرانی حادّ و نوپدیدی که حاصل فقدان رئیس جمهور باشد، ذهن و زندگی مردم را مختل یا معطل نکرد. شاخص های اقتصادی و وضعیت بازارها با افسارگسیختگی ناگهانی روبرو نشدند و هرچند وضعیت مطلوبی ندارند اما شرایط 40 روز اخیر، آنها را به جهش های مضاعف آنی نکشاند. 
 نه تنها اخلالی در چرخه امور کلان ملی رخ نداد بلکه تمام مراحل یک انتخابات زودرس،‌ از ثبت نام تا رأی گیری، طی یک بازه زمانی بسیار کوتاه به سامان رسید و محقق شد. گواینکه رفتار انتخاباتی شورای نگهبان در احراز صلاحیت برخی از نامزدهای نامدار و سابقه دار، نارضایتی هایی برانگیخت اما فرایند کلان انتخابات در مجموع، با سیری معقول و کم ایراد – و چه بسا کم ایرادتر از ادوار دیگر – سپری شد. ستادهای انتخاباتی نامزدها در مدنی ترین حالت ممکن، فعالیت کردند و رقابت ها بدون اینکه به تنش های اجتماعی یا مناقشات خیابانی منجر شوند در فضایی معقول شکل گرفتند. 

رسانه ها در محدوده ای قانونی و اخلاقی به اطلاع رسانی و تغذیه تحلیلی مخاطبان خود اقدام کردند و صداوسیما در تدارک و تولید برنامه های سالم و بیطرفانه انتخابات تاحد بسیار زیادی کامیاب بود. احزاب و تشکل ها و نیز متنفذان و مشاهیر، از تهییج بی مهار و غیرمنطقی هواداران خود برحذر بودند و در مقیاسی تحسین برانگیز، فضایی سالم فراهم آوردند. شیب مشارکت مردمی که در ابتدا چندان صعودی نبود به واسطه حضور روشنگر و خالی از جنجال نامزدها و هواداران شان، نرم نرمک روندی افزایشی پیدا کرد؛ و هرچند هنوز به سطوح بالا نرسیده اما تقریبا در محدوه متعارف مشارکت جهانی قرار دارد و چه بسا تا روز انتخابات،‌ رشد بیشتری را هم تجربه کند. 

بی اخلاقی ها در کمترین حدّ

جای انکار نیست البته، که در خلال رقابت های انتخاباتی، گاه برخی از نامزدها یا هواداران شان مرتکب بی اخلاقی ها، بی انصافی ها، حقیقت پوشی ها، و پرده دری هایی می شدند. گاه برخی از کاندیداها یا منسوبان و طرفداران شان، از دایره مراعات منافع ملی خارج می شدند و تصویری معیوب از واقعیت ها عرضه می کردند. گاهی طرفین رقابت، دچار آفت «خود مردم پنداری» یا «خود نظام پنداری» می شدند و "دگرستیزی" می کردند . گاهی به سادگی و به دور از تقوای سیاسی، ‌رقبا یا اسلاف آنان را به "خیانت" متهم می کردند.

گاهی طوفانی از تمسخر و تحقیر و تخطئه و توهین به پا می کردند. کاش همین حد مختصر از بی اخلاقی ها هم نمی بود؛ ‌اما نکته اینجاست که فضای تقریبا 40 روز اخیر ایران، حتی با وجود تمام این رفتارهای ناخوشایند، در مجموع فضایی تفاخر آمیز بوده است.   

آنچه این فضای مثال زدنی را رقم زده و ایران را به جزیره ای امن در دریایی از التهاب و تنش تبدیل کرده، نبوغ و نجابت روح ایرانی است که بارها نشان داده در لحظات خطیر، پاسبان میهن و آیین است و در وضعیت های مخاطره آمیز، هوشمندانه ترین رفتار را بروز می دهد.

چه بسا در این دوره 40 روزه، که با فقدان تأسف بار مدیر ارشد اجرایی کشور، زمینه برای ایجاد تنش های تحمیل شده از بیرون مرزها فراهم بود، امکان شکل گیری و فعالیت هسته های ضد امنیتی می توانست تقویت شود؛ اما هوشمندی غریزی شهروندان در مسدود کردن زمینه چنین ناآرامی هایی از یکسو، و توانمندی مسئولان در مهار و مدیریت بحران های بالقوه از سوی دیگر، مقطعی تفاخرآمیز از همگرایی مردم و حاکمیت در تأمین امنیت و آرامش رقم زد. مدال چنین افتخاری را انحصارا بر سینه هیچ فرد یا نهادی نمی توان نشاند. این، حاصل نوعی هم افزایی ملی است که با چشم پوشی از اختلاف نظرها، احیای سرمایه اجتماعی را هدف عاجل خود قرار می دهد تا از وضعیت غامض پیش آمده به سلامت عبور کند. این شعور ملی در موقعیت های مرزی ، همواره ایران را نجات داده است.
روز ملّی نبوغ ایرانی
حلقه آخر از زنجیره ی ابتکارات شهودی ایرانیان در 40 روز اخیر، روز جمعه شکل می گیرد. تقریبا تمام احزاب، تشکل ها و چهره های متنفذ سیاسی در انتخابات 8 تیر مشارکت و فعالیت دارند. به این اعتبار می توان ادعا کرد که کل بضاعت سیاسی و حزبی ایران امروز، با انتخابات اخیر شراکت معنوی پیدا کرده اند و در آن، حضور بازیگرانه دارند. احزاب و جریان های راست و چپ و میانه در این رقابت، صاحب نامزدند – حتی اگر نامزد ایده آل خود را نداشته باشند – و با تمام ظرفیت به میدان آمده اند.

 به این اعتبار، انتخابات 8 تیر، تا همین جا حسرت های تلخ انتخابات مجلس در  11 اسفند سال پیش را جبران کرده است. آیا می توان امیدوار بود که نرخ مشارکت مردم، به نصابی برسد که از میانگین مشارکت های انتخاباتی هم فراتر برود یا دست کم با آنها برابری کند؟ هیچ دلیلی وجود ندارد که این امیدواری را بی پایه و ناممکن بدانیم. استقبال های پرشور و خارج از انتظار مردمی از برنامه های نامزدهای مختلف در تهران و شهرستان ها ساده ترین دلیل برای بی پایه نبودن آن امیدواری است. وقتی شوق احزاب و جریانات مختلف سیاسی با حضور پرنشاط مردم در برنامه های انتخاباتی جمع شود، معجونی حاصل خواهد ساخت که می تواند نصاب تازه ای در مشارکت ملی رقم بزند.
چیزی که این نشاط ملی را تهدید می کند "غیریت انگاری" رقیب است. چنانچه هریک از دو طرف پیروز یا ناکام انتخابات، رقیب خود را با برچسب "ضد نظام" یا "ضد مردم" تخطئه کند حاصلی غیر از فرسایش سرمایه اجتماعی در پی نخواهد داشت. بلوغ رفتاری احزاب در 40 روز اخیر،‌اقتضا می کند که جناح ها و جریان های سیاسی فعال در صحنه انتخابات، از دگرستیزی فاصله بگیرند و در صورت پیروزی یا شکست، به چهره رقیب خود اسیدپاشی نکنند.

توسعه ایران در صورتی ممکن خواهد بود که جناح پیروز، برنامه ای صادقانه و روشن برای استفاده از ظرفیت کارشناسی و نخبگانی جناح بازنده داشته باشد. و متقابلا جناح ناکام، آمادگی راستین و کامل خود را برای کمک کردن به جریان پیروز انتخابات نشان دهد. این، آرمانی دیریاب و دور از دسترس نیست. تجربه رفتار هوشمندانه مردم، احزاب، و حاکمیت در 40 روز اخیر، تحقق چنین غایتی را کاملا ممکن و مقدور نشان می دهد.