نورنیوز – گروه سیاسی: سخنان کوتاهی که مقام معظم رهبری در دیدار جوانان نخبه و مدال آوران علمی با موضوع انتخابات مطرح کردند به رغم آنکه کوتاه و گذرا بود دو نکته بسیار اساسی را به فضای سیاسی کشور یادآوری کرد. این دو موضوع، افزایش مشارکت و نیز مسئولیت نخبگان در این امر است. رهبری البته درباب ملاک های یک "انتخاب خوب" نیز توضیحاتی داشتند اما "افزایش مشارکت" را به صراحت در درجه اول اهمیت قرار دادند.
بهترین شکل برای یک انتخابات، وقتی رقم می خورد که بر پایه های چهار ویژگی اساسی "مشارکت، رقابت، امنیت، و سلامت" استوار شده باشد. وجود این چهار رکن، شهروندان را به عنوان کنشگران مسئول، متقاعد می کند که انتخابات، رفتاری اثر گذار و تحول آفرین است. از باب تمثیل می توان گفت این چهار عامل در حکم چهار چرخ هماهنگ یک ارابه، یا چهار ستون ستبر یک عمارت اند که هر انتخابات قابل قبولی روی آن سوار است.
با اینهمه هرچند تمام این مؤلفه ها در شکل گیری یک انتخابات مطلوب نقش دارند اما در میان آنها چه بسا مشارکت، شأنی مهم تر داشته باشد و وجه دموکراتیک یک انتخابات را بهتر تأمین کند. به تعبیر دیگر می توان گفت سه مؤلفه ی رقابت و امنیت و سلامت، در حکم مقدمات و ابزارهایی اند تا غایت و مطلوبی با عنوان "مشارکت بالا" رقم بخورد. شاید به همین اعتبار بود که مقام معظم رهبری در سخنان دیروزشان، افزایش مشارکت را در درجه اول اهمیت قرار دادند.
مشارکت وقتی اوج خواهد گرفت که شهروندان به این اقناع باطنی و باور ذهنی رسیده باشند که رقابتی سالم و ایمن در جریان است. احراز این خصوصیات گاهی توسط خود شهروندان صورت می گیرد و گاهی هم با نقش آفرینی گروه های مرجع و چهره های متنفذ انجام می شود. با این توصیف، افزایش مشارکت، از یکطرف کار مردم است و از طرف دیگر کار کسانی که مردم را برای مشارکت متقاعد می کنند. پای "خواص" دقیقا اینجاست که به میدان باز می شود. این نکته که رهبری، مدال آوران علمی را به نقش آفرینی در افزایش مشارکت فرامی خوانند موید کارویژه ای است که برای نخبگان و برگزیدگان و به تعبیر بهتر "خواص" قائل اند. با این توصیفات می توان توصیه رهبری را از مخاطبان آن دیدار فراتر برد و مجموعه نخبگانی کشور را مسئول دعوت مردم به مشارکت دانست. به این ترتیب، در توفیق یک حرکت اجتماعی می توان از دو بال مجزا سخن گفت: عموم مردم؛ و خواص.
یکم) مردم، قهرمانان بلامنازع مشارکت
معنای مشارکت بالا، حضور هرچه فراگیرتر مردم است و از آنجا که به تعبیر مقام معظم رهبری، "مردم داری، نقطه اصلی سیاست های نظام است" هرقدر مشارکت مردمی تقویت شود توگویی پایگاه و گرانیگاه جمهوری اسلامی مستحکم تر و باثبات ترخواهد بود. متقابلا هرآنچه مشارکت مردم را مخدوش یا محدود کند کنشی ضد جمهوریت به حساب می آید. شأن دموکراتیک یک نظام سیاسی هنگامی تأمین می شود که مجاری مشارکت مردم در بالاترین شکل ممکن باز باشد و شهروندان متقاعد شده باشند که "حق" شان بر تعیین سرنوشت خود، به رسمیت شناخته شده و هیچ عامل پیداو پنهانی آن را ضایع نمی کند.
با این حساب، حضور و مشارکت پرتعداد مردم در انتخابات از مقوّمات جمهوریت در نظام سیاسی ایران است و طبعا آنچه این حضور را محدود یا مخدوش کند اقدامی غیردموکراتیک و ضدجمهوریت است؛ خواه از ناحیه احزاب و تشکل های سیاسی باشد و خواه از ناحیه متولیان و مسئولان و تریبون داران و صاحبان منابر و پایگاه های خبری و تبلیغی و دینی و انقلابی.
دوم) راه گشایی و معرفت افزایی نخبگان
با اینهمه، هرچند "مردم داری" نقطه ارشمیدسی و گرانیگاه نظام سیاسی موجود است اما این واقعیت را نیز نمی توان نادیده گرفت که مردم در لحظات خطیر و بزنگاه های عملی، نیازمند معرفت افزایی و نورافشانی از طرف معتمدان و متنفذان و نخبگان یا به تعبیر دیگر "خواص" هستند. مقام معظم رهبری در ماه های منتهی به انتخابات مجلس دوازدهم، پس از آنکه چندبار بر وجه مردمی نظام تأکید داشته و حضور مردم در انتخابات را مسیر حقیقی برای تأمین حاکمیت ملی و تقویت اقتدار و امنیت ملی معرفی کردند در یکی دو سخنرانی نیز، موضوع انتخابات را در پرتو مفهوم "خواص" و نقش و تأثیر ایشان در معرفت افزایی مردم بازخوانی کردند. ایشان با توصیف خواص به عنوان "نیروهای شتاب دهنده"، برخورداری از چنین عناصر و مجموعه‌هایی را نیاز مستمر انقلاب‌ها و حرکات عظیم و هدف‌دار اجتماعی خواندند و گفتند:« براساس تجربیات تاریخی، حرکات بزرگ به تدریج دچار رکود و کندی و سستی و حتی بازگشت به عقب می‌شوند که جلوگیری از ابتلای به این آفت مخرب، نیاز به فعالیت شتاب‌دهنده‌ها دارد.» رهبر انقلاب وظیفه و نقش‌آفرینی خواص در موارد حساس را سنگین خواندند و گفتند: «خواص باید جهت عمومی حرکت جامعه را حفظ کنند و نگذارند این حرکت دچار انحراف شود که اگر از این وظیفه غفلت شود، حوادثی پیش خواهد آمد که ضربه‌های تاریخی به همراه می‌آورد.»
اما "انحراف از جهت عمومی حرکت جامعه" از کدام منافذ ممکن است پیش بیاید؟ شاید کسانی در تفسیر سخن رهبری، مرجع این عبارات را منحصرا برخی جریان ها و تشکل های سیاسی و حزبی بدانند در حالی که به نظر می رسد کلام ایشان، اطلاق دارد و همه گروه ها، احزاب، نهادها، شوراها، چهره های متنفذ، و صاحبان تریبون را شامل می شود. به این اعتبار، اهل تشخیص یا خواص یا شتاب دهنده ها باید ضمن پرهیز دادن فعالان سیاسی از بدبینی و سوظن، زمینه رقابت سالم و برابر نامزدها را فراهم آورند. این خواص هرجا انحراف از حرکت عمومی جامعه را دیدند باید صراحتا آن را برای مردم تبیین کنند. اما آدرس این انحراف ها را نباید صرفا در یک اردوی سیاسی جست و جو کرد. خواص و نخبگان مکلف اند آنچه را که به چهار رکن اساسی انتخابات مدد می رساند تقویت و تبیین کنند.
سوم) حافظان وجه دموکراتیک انتخابات
نقش آفرینی خواص و دعوت از آنان برای معرفت افزایی در جامعه، فی حد ذاته تعارضی با محوریت داشتن مردم در یک نظام دموکراتیک ندارد مشروط براینکه خواص، محبوبیت و مقبولیت خود را نه از تبلیغ تریبون های نزدیک به قدرت بلکه از متن جامعه به دست آورده باشند. خواص، نخبگان، و نظریه پردازان در تمام نظام های دموکراتیک، برای مردم مرجعیت دارند و در لحظات خطیر و شرایط غامض و بغرنج، اصول تشخیص درست را به مردم می آموزند و می نمایانند. به این اعتبار، تأکید بر عنصر "خواص"، فی نفسه تزاحمی با دموکراسی ندارد. آنچه می تواند مزاحمتی ایجاد کند تفسیرهای ناموجهی است که از مصداق های این مفهوم و دامنه عمل و تشخیص شان صورت می گیرد. اگر کسی رقیبان حزبی خود را "منحرفان از حرکت عمومی جامعه" بداند و انتظار داشته باشد خواص در افشاگری این رقبا به میدان بیایند احتمالا تفسیری تنگ نظرانه از سخن دقیق رهبری ارائه کرده است. انحراف از حرکت عمومی جامعه و مبانی قطعی انقلاب، آفتی است که هرجایی ممکن است رخ بدهد. به همان میزان که جریان سیاسی مشهور به اصولگرا در معرض این انحراف است تشکل های مشهور به اصلاح طلب هم ظرفیت غلطیدن به این انحراف را دارند. علاوه بر احزاب و تشکل ها، نهادهای متولی در فرایند انتخابات اعم از نهادهای اجرایی، نظارتی، امنیتی، تبلیغی هم چه بسا در معرض ابتلا به این آفت باشند. ولذا خواص و اهل تشخیص برای پاسداری از اصول جمهوریت، هرجا چنین آفت و انحرافی دیدند باید مثل یک شتاب دهنده عمل کنند و راه را بر انحراف سدّ نمایند.
باید محتمل دانست که اخلال کنندگان در روند کلی انقلاب و حضور و مشارکت مردم، گاهی در میان فعالان حزبی، گاهی در میان مسئولان رسمی، گاهی در بین صاحب منصبان دیروز، و گاهی در بین ناطقان و واعظان و خطیبان و تریبون داران جای داشته باشند. خواص و اهل تشخیص به عنوان شتاب دهنده هایی مسئول که وظیفه شان معرفت افزایی برای مردم است وظیفه دارند رفتارهای مزاحم حضور و مشارکت مردم را در هرجا دیدند، بدون تعلل و تردید و تبانی اعلام و خنثی کنند.
با این توضیح، حضور و کنشگری خواص، نه تنها با اصول مردم داری و دموکراسی تعارض و تزاحمی ندارد بلکه انتخابات را به یک گزینش گری آگاهانه توسط توده های مردم تبدیل می کند. نظریه خواص، البته گاه در تنگنای تفاسیر سیاست زده ی فعالان حزبی و جناحی، به ابزاری برای دستکاری در افکار عمومی و جهت دادن به نظر مردم بر حسب منافع باندی تبدیل می شود. مطبوعات و پایگاه های خبری و صفحات فضای مجازی از یکسو، و تریبون های دینی و آیینی و انقلابی از سوی دیگر، شاید به یک اندازه در معرض چنین مخاطره ای قرار دارند.
نورنیوز