نورنیوز – گروه اجتماعی: خانواده، در سبک زندگی ایرانیان همیشه اهمیت محوری داشته و ارزش‌های اجتماعی و مذهبی رایج در جامعه، پیوسته بر قداست این نهاد و اهمیت تشکیل و حفظ و استحکام آن تأکید زیادی داشته‌اند. با این حال، چند سالی است که زنگ خطر کاهش نرخ ازدواج به صدا در آمده است. بر اساس اطلاعات سازمان ثبت احوال کشور نرخ ازدواج از ۷۹۵ هزار در سال ۱۳۹۲ به ۵۲۵ هزار ازدواج در سال ۱۴۰۱ کاهش یافته است. همچنین میانگین سن مناسب برای ازدواج در سال ۱۳۹۲ برای پسران ۲۷.۳ و برای دختران ۲۳.۱ بوده اما در سال ۱۴۰۱ به ترتیب به ۲۸ و ۲۳.۹ افزایش یافته است. اما روند کاهشی ازدواج در سال گذشته نیز ادامه پیدا کرد . سال ۱۴۰۲ تعداد ۴۸۱ هزار و ۲۶ ازدواج به ثبت رسید که نسبت به ۱۴۰۱ حدود 8 درصد کاهش را نشان می دهد.
کاهش ازدواج و به تبع آن کاهش رشد جمعیت باعث شده است تا بارها کارشناسان نسبت به بروز یک خطر اجتماعی هشدار بدهند. شهلا کاظمی پور جامعه شناس و جمعیت شناس در این زمینه معقتد است کاهش ازدواج و تشکیل خانواده و روند نزولی نرخ رشد جمعیت ، کشور ایران را تا سال 1420 با بحران جمعیت مواجه می کند. او می گوید: « زمانی که باروری کم می‌شود، رشد جمعیت نیز کاهش می یابد و شاید دیگر نتوان ترمز این کاهش رشد جمعیت را کشید. پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد که رشد جمعیت ایران در سال ۱۴۲۰ یا ۱۴۲۵به صفر می رسد و پس از آن منفی شود.»
کاهش یا توقف رشد ازدواج
به اعتقاد برخی از کارشناسان دلایل کاهش ازدواج به‌هنگام را می‌توان به سه دسته اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی تقسیم کرد. با اینکه فشارهای اجتماعی و تغییر نگرش و بینش جوانان نسبت به ازدواج مقوله مهمی است؛ و با اینکه عوامل اقتصاد را نمی توان در بروز این پدیده نادیده گرفت اما مهم ترین چالش در مساله ازدواج به‌هنگام، از جنس فرهنگی است. فردگرایی و عدم تمایل به تشکیل خانواده ، عدم همفکری و هماهنگی پدر و مادر با جوان در سن ازدواج ، عرف‌های غلط وکمبود مراکز همسان‌گزینی استاندارد و معتبر از جمله عواملی اند که به اعتقاد کارشناسان باعث کاهش رشد ازدواج می شوند.
کاهش آمار ازدواج نگرانی‌های بسیاری از جامعه‌شناسان و پژوهشگران را بر انگیخته است. اما بعضی ازمسئولان و متولیان گفته اند با کاهش ازدواج مواجه نیسیتم بلکه روند ازدواج ثابت مانده و فقط رشد نکرده است. صابر جباری؛ رئیس مرکز جوانی جمعیت وزارت بهداشت گفته یکی از دلایل این که روند ثبت ازدواج در کشور نزولی شده این است که جمعیت جوانی که در سن ازدواج قرار می‌گیرند سال به سال کاهش می‌یابد. او به این نکته هم اشاره کرده که در کنار کاهش آمار ازدواج، آمار طلاق هم کاهشی شده و مثلا در سال ۱۴۰۱ بیش از ۲۰۷ هزار مورد طلاق ثبت شده اما در سال ۱۴۰۲ بیش از ۲۰۱ هزار مورد طلاق به ثبت رسیده که نشانگر کاهش حدود ۳ درصدی آمار طلاق است.
معاون امور جوانان وزارت ورزش و جوانان هم آمار ازدواج را کاهشی نمی داند و معتقد است آمار ازدواج‌ها کاهشی نیست بلکه «ثابت» است. سینا کلهر با بیان اینکه با سه شاخص، وضعیت ازدواج سنجیده می‌شود گفت: «شاخص اول مربوط به تعداد ازدواج‌هاست. اگر این شاخص را در نظر بگیریم تعداد ازدواج‌های سال ۱۴۰۲ نسبت به سال ۱۴۰۱ به میزان حدود ۴۰ هزار واقعه ازدواج کاهش یافته است؛ به گونه‌ای که از 525 هزار واقعه ازدواج به 481 هزار واقعه ازدواج رسیده‌ایم. اما آیا این، نشانه کاهش تعداد ازدواج‌هاست؟ این شاخص گویا و کافی نیست، زیرا تعداد جمعیت جوان کاهش یافته و به طور طبیعی نیز تعداد ازدواج‌ها هم کاهش می‌یابد. در واقع شاخص دقیق ازدواج، تعداد ازدواج به ازای هر هزار "زن مجرد هرگز ازدواج" نکرده است که در سال ۱۴۰۲ این رقم ۴۴ واقعه است که این شاخص دقیق‌ترین شاخص محسوب می‌شود. از همین رو با یک روند ثابت در ازدواج‌ها مواجه هستیم. اگر سن ازدواج برای دختران ۱۵ تا ۴۹ و پسران ۲۰ تا ۴۹ سال باشد، ۱۲ میلیون نفر در سن ازدواج هستند و ۱۰ تا ۱۲ درصد که در سن ازدواج اند، سالانه ازدواج می کنند.»
کلهر همچنین درخصوص نقشه آمایش ازدواج و طلاق گفت: «در سال ۱۴۰۲ نقشه آمایش ازدواج و طلاق کشور تدوین شد. این نقشه به همه استانداران، ائمه جمعه و وزارتخانه‌ها ارسال شده تا تکلیف خود را انجام دهند و همچنین فعالیت‌های خود را در استانهای پرخطر و شهرستان‌هایی با وضعیت «نارنجی» مشخص کردیم. در نقشه مذکور، استانهای کهگیلیویه و بویر احمد، چهار محال و بختیاری و خراسان شمالی، استان‌هایی هستند که دارای وضعیت خوبی در نرخ ازدواج بوده‌اند که به ازای هر هزار نفر جمعیت جوان ۱۸ تا ۳۵ سال بیشترین ازدواج را داشته‌اند، اما نقشه آمایش نشان می‌دهد که استانهای سمنان، بوشهر و البرز و تهران و قم وضعیت‌شان «نارنجی» است و کمترین ازدواج را به ثبت رسانده اند.»
البته هرکدام از ارگان های کشوری برنامه هایی در مسیر افزایش آمار ازدواج در دست دارند. حتی نهادهای نظامی نیز از این قافله عقب نمانده اند. درحالی که روند ازدواج و تشکیل خانواده در سطح کلان جامعه روند نزولی دارد، شرایط در ارگان های نظامی بهتر است و با مشوق های در نظر گرفته شده روند ازدواج و فرزند آوری همچنان رو به رشد است. مثلا سردار نقدی معاون هماهنگ کننده سپاه گفته باید سن ازدواج را در سپاه کاهش دهیم .در سپاه، مطلوب آن است که هر خانواده سه فرزند داشته باشد و سن ازدواج هم به ۲۳ برسد. یکی از مشوق های ما مسکن است و درهمین زمینه ساخت ۲۰ هزار مسکن آغاز شده و برنامه ما این است که هر فرد متاهل در سپاه از همان ابتدای تاهل وارد خانه سازمانی شود. امیر سرتیپ کیومرث حیدری فرمانده نیروی زمینی ارتش نیز گفته یکی از طرح‌ها و برنامه‌های نیروی زمینی ارتش تسهیل ازدواج آسان بوده که دربرگیرنده کارکنان پایور، سربازان و فرزندان خانواده‌هاست و در همین راستا بخشی از اقلام اساسی، کمک‌های مالی بلاعوض و وام‌های کم‌بهره به تازه‌مزدوجین اهداء می‌شود.
تشکیل خانواده در برنامه هفتم توسعه
یکی از موضوعات مهمی که در برنامه هفتم توسعه به آن پرداخته شده و از امسال تا سال 1407 به اجرا در خواهد آمد ترویج الگوی صحیح همسر گزینی، ترغیب به ازدواج به هنگام و پایدار و هم چنین کاهش طلاق است. فصل ۱۶ برنامه هفتم توسعه به موضوع زن، خانواده و جمعیت می پردازد؛ بر اساس ماده ۷۹ این قانون، ترویج الگوهای صحیح همسرگزینی و ترغیب ازدواج به‌هنگام، آسان و پایدار متناسب با فرهنگ اسلامی- ایرانی و ظرفیت‌های بومی، افزایش مراکز تخصصی مشاوره خانواده، ازدواج و پیشگیری از طلاق، کاهش یک ساله میانگین سن ازدواج، افزایش ۵ درصدی نرخ ازدواج نسبت به جمعیت در سن ازدواج، کاهش ۵ درصدی نسبت طلاق ثبتی به جمعیت متأهلان از وظایفی است که باید در 4 سال آینده توسط دستگاه های ذیربط اجرایی شوند.
بر اساس برنامه هفتم توسعه دولت چهاردهم که تا چند روز آینده مشخص خواهد شد باید علاوه بر افزایش 5 درصدی نرخ ازدواج وتشکیل خانواده آمار طلاق را به همین میزان کاهش دهد. کاری که به نظر سخت و دشوار می آید. از مهمترین کارهایی که دولت های گذشته برای تشویق جوانان به ازدواج انجام دادند و هنوز هم ادامه دارد اعطای وام ازدواج با سود کم و بازپرداخت بلند مدت به زوجین است. وامی که بارها محل مناقشه دولت و بانک های عامل بوده است. بر اساس دستور بانک مرکزی وام ازدواج 300 میلیون تومان و برای دختران زیر ۲۳ و پسران زیر ۲۵ سال ۳۵۰ میلیون است است که باید با یک ضامن و در سریعترین زمان پرداخت شود اما برخی از بانک ها با کارشکنی و درخواست های متعدد از دادن وام سرپیچی می کنند. با این حال مریم باشی زاده رئیس گروه تسهیلات قرض‌الحسنه اداره اعتبارات بانک مرکزی چند روز قبل اعلام کرد: از ابتدای سال جاری تا ۲۰ خردادماه مبلغ ۲۴۸ هزار میلیارد ریال تسهیلات به متقاضیانی که در سامانه تسهیلات قرض‌الحسنه ازواج ثبت نام کرده‌اند، پرداخت شده؛ این تسهیلات به ۸۰ هزار نفر اعطا شده و تعداد آمار افرادی که در صف انتظار هستند ۲۳۰ هزار نفر است.
تجربه های جهانی برای تشویق به ازدواج
در کشورهای دنیا قوانین ازدواج در مقایسه با کشور ما از سختگیری های کمتری برخوردار است. هرچند که وجود مشکلات و دلایل مختلف اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و حتی پزشکی در جهان باعث بالا رفتن سن ازدواج جوانان شده، نگاهی به اعداد و ارقام منتشر شده از سوی کشورهای مختلف در سال‌های اخیر درباره ثبت سن اولین ازدواج جوانان در آن کشورها، نشان می‌دهد اوضاع کشورمان خیلی هم بحرانی نیست. اما برخی از کشورهای اسلامی برای تشویق جوانان به ازدواج شرایط مناسب و بسته های تشویقی جالبی در اختیار آنها قرار می دهند. کویت برای ازدواج مردان کویتی، ۶ هزار دینار (بیش از ۲۱ هزار دلار) به‌صورت وام در نظر می‌گیرد البته این وام به شهروندانی تعلق می‌گیرد که همسر آنها نیز شهروند کویت باشد و علاوه بر آن، همسر آنها نباید پیش از این ازدواج کرده باشد. دولت مالزی برای تشویق ازدواج وافزایش آن و حمایت از زوج‌های جوانی که به‌تازگی زندگی خود را تشکیل داده‌اند، طرح تهیه خانه‌های کم‌بها را اجرایی کرده است؛ این دولت با اجرای برنامه ی خانه های کم بها ،که با عنوان «خانه انتقالی مالزی واحد» فعالیت می‌کند، به زوج‌هایی که تازه ازدواج کرده‌اند و درآمد ماهانه آنها کمتر از ۳ هزار رینگیت (حدود ۹۰۰ دلار) است ، مسکن با اجاره ماهانه ۲۵۰ رینگیت (حدود ۷۰ دلار) واگذار می‌کند؛ این خانه‌ها به افرادی که قبل از ۳۰سالگی ازدواج کنند، تعلق می‌گیرد البته کنار این خانه‌های ارزان‌قیمت، تسهیلاتی در قالب وام هم در این کشور برای ازدواج پرداخت می‌شود که بر اساس درآمد هر فرد متغیر است.
کشور اندونزی با جمعیتی نزدیک بر ۲۰۰ میلیون نفر برای ازدواج جوانان، وام‌هایی تا سقف ۷۴۰۰ دلار با نرخ سود حداکثر ۲.۲ درصد پرداخت می‌کند؛ مؤسسات مالی و بانک‌ها در این کشور برای ازدواج، وام‌های ۷ تا ۱۰۰ میلیون روپیه‌ای به جوانان پرداخت می‌کنند که موعد بازپرداخت آنها از ۶ ماه تا پنج سال است. کشورترکیه از طریق اعطای مشوق های مالی جوانان را به ازدواج و تشکیل خانواده راغب می کند.
وزارت خانواده و سیاست‌های اجتماعی ترکیه اعلام کرده که به زوج‌هایی که زود ازدواج کنند، ۱۰ هزار لیره معادل ۴ هزار دلار یارانه می‌دهد، وزارت جوانان و ورزش ترکیه نیز اعلام کرده است دانشجویانی که ازدواج کنند، از بازپرداخت وام‌هایی که از نهادهای رسمی گرفته‌اند، معاف خواهند بود و ضمن دریافت هدایایی، بدهی‌هایشان بخشوده خواهد شد؛ به‌علاوه، زوج‌های جوان دانشجو بابت اقامت در خوابگاه‌های دانشجویی هزینه‌ای پرداخت نخواهند کرد.
نورنیوز - فرناز علیزاده