گناه بزرگ «تحمیل»

نورنیوز – گروه سیاسی: کشف نظر و خواست مردم،‌ از راه های مختلفی امکان پذیر است اما از میان تمام امکان ها، ایمن ترین و آسان ترین راه برای تحصیل این مقصود، برگزاری انتخابات آزاد و رقابتی با مشارکت فراگیر شهروندان است. دموکراسی به عنوان عالی ترین تجربه ی بشری در مقام حکمرانی، قابل اعتمادترین مسیر را برای دریافت نظر مردم ارائه کرده است. هسته ی سخت و عمود خیمه ی نظام های دموکراتیک، برگزاری انتخابات و تعبیه ی صندوق رأی برای تجمیع سالم و امن آرای شهروندان است. صندوق رأی، گهواره ی آزادی و تابوت استبداد دانسته شده است؛ تا آنجا که مهم ترین شاخص تخمین دموکراسی در یک واحد سیاسی، وجود و وفور این صندوق هاست. هرچند نمی توان دموکراسی را به صندوق رأی فروکاست اما بی شک، شرط لازم – و نه کافی – برای تحقق یک دموکراسی، رواج صندوق های ایمن رأی است.

تحمیل علیه انتخابات

عوامل فراوانی وجود دارد که صندوق رأی را از کارآیی و اثرگذاری ساقط می کنند. یکی از مهم ترین عوامل، مخاطره ی "تحمیل" است که در قالب های گوناگون، نظر و خواست مردم را تحریف و فیصله بخشی و تعیین کنندگی صندوق رأی را تهدید و مخدوش می کند. "تحمیل"، آفتی بی نهایت موذی و جان سخت است و به آسانی از بین نمی رود. کمتر تدبیری را می توان سراغ گرفت که به طور کامل حریفش شود و از اساس نابودش کند. شکل های عریان "تحمیل"، شاید به راحتی قابل تشخیص و ترمیم باشد اما اَشکال نهفته و پیچیده ی آن، هیچ گاه فنا نمی پذیرند. این گونه های خطرناک، ضمن اینکه در ظاهر مصداق تقلب و حتی تخلف انتخاباتی به نظر نمی آیند اما به شدت این ظرفیت و توان را دارند که سرنوشت واقعی انتخاب های مردم را بی آنکه خودشان متوجه بشوند تغییر بدهند. یکی از معصیت بارترین جلوه های تخقق عارضه تحمیل در عرصه ی انتخابات شکل می گیرد.

احصای اَشکال پیچیده و نهفته "تحمیل" ، بیرون از حوصله ی این نوشته است اما باید برای دفاع از دموکراسی، و به جهت صیانت از یک انتخابات آزاد و مؤثر، باید بارها و بارها از اصل مخاطره ی تحمیل سخن گفت و اقشار مختلف مردم وصاحب منصبان ذی نفوذ و تأثیرگذاررا به ایفای نقش در مسیر رفع این عارضه تشویق کرد تا زمینه ها و بسترهای تحمیل را تاجایی که ممکن است مسدود نمایند. تنها در صورتی که مخاطره تحمیل، در حد مقدور مهار شده باشد می توان به برگزاری یک انتخابات دموکراتیک و سالم و ایمن امید داشت. شاید اصلی ترین مجرایی که مخاطره ی تحمیل از آنجا رسوخ می کند حوزه عام فرهنگ، شامل رسانه های مکتوب، برنامه های مختلف صدا و سیما، تریبون های مذهبی و انقلابی، خطبا و واعظان و مداحان و مدرسان و استادان دانشگاه  و روحانیان و نویسندگان و به طور کلی فعالان عرصه ی فرهنگ  باشند.

امام خمینی و مخاطره تحمیل

امام خمینی (ره) که این روزها با حسرت حضور او همراه است در دوره ی رهبری 10 ساله خود بارها و به زبان های گوناگون از مخاطره ی "تحمیل" سخن گفتند و آن را به صراحت طرد کردند. سیره ی دائمی ایشان، دفاع سرسختانه و شورمندانه از وجه اسلامیت انقلاب بود و به موازات آن، بارها خطر "تحمیل" را نیز گوشزد کردند. تأکید ایشان بر پرهیز از تحمیل تا آنجاست که حتی در مواردی که ظنّ مخالفت خواست مردم با مصالح شان می رود نیز مستثنی نشده است. این فراز از سخنان امام(ره) گویای نظر دقیق ایشان است: «دمکراسی این است که آراء اکثریت، و آن هم این طور اکثریت، معتبر است؛ اکثریت هر چه گفتند آرای ایشان معتبر است و لو به خلاف، به ضرر خودشان باشد. شما... آن مسیری که ملت ما دارد، روی آن مسیر راه را بروید، ولو عقیده تان این است که این مسیری که ملت رفته خلاف صلاحش است. خوب، باشد. ملت می خواهد این طور بکند، به ما و شما چه کار دارد؟ خلاف صلاحش را می خواهد. ملت رأی داده؛ رأیی که داده متَّبع است». (صحیفه امام، ج ۹، ص ۳۰۴)

در این عبارت، توصیه آن است که حاکمان و مسئولان، مسیر حرکت خود را منطبق با مسیر حرکت مردم کنند نه برعکس. امام (ره) تعابیری مکمل نیز دارند که بسیار درس آموز و شنیدنی اند:

 «ما حق نداریم. خدای تبارک و تعالی به ما حق نداده است، پیغمبر اسلام به ما حق نداده است که ما به ملتمان یک چیزی را تحمیل بکنیم». (صحیفه امام، ج ۱۱، ص ۳۴)

«باید اختیارْ دست مردم باشد. این یک مسأله عقلی [است ]، هر عاقلی این مطلب را قبول دارد که مقدرات هر کسی باید دست خودش باشد». (صحیفه امام، ج ۴، ص ۴۹۴)

«جلب نظر مردم از اموری است که لازم است. پیغمبر اکرم جلب نظر مردم را می کرد. دنبال این بود که مردم را جلب کند، دنبال این بود که مردم را توجه بدهد به حق». (صحیفه امام، ج ۱۷، ص ۲۵۱)

«باید مردم را برای انتخابات آزاد گذاریم، و نباید کاری بکنیم که فردی بر مردم تحمیل شود. بحمداللَّه مردم ما دارای رشد دینی و سیاسی مطلوب می‏باشند، و خودْ افراد متدین و درد مستضعفان چشیده و آگاه به مسائل دینی- سیاسی و همگام با محرومین را انتخاب خواهند کرد.»  (صحیفه امام، ج‏20، ص295)

 «جمهوری، به همان معنایی است که همه جا جمهوری است. لکن این جمهوری بر یک قانون اساسی ای متکی است که قانون اسلام است. اینکه ما جمهوری اسلامی می گوییم برای این است که هم شرایط منتخب و هم احکامی که در ایران جاری می شود اینها بر اسلام متکی است، لکن انتخاب با ملت است و طرز جمهوری هم همان جمهوری است که همه جا هست ». (صحیفه امام، ج ۴، ص ۴۷۹)

تعابیر امام خمینی در مذمت تحمیل، منحصر به این چند فقره نیست. اساسا در انسان شناسی، دین شناسی و نظریه سیاسی ایشان، رأی و خواست تعریف شده ی مردم که مهم ترین تبلور آن در صندوق های ایمن رأی نمایان می شود، معیار و میزان حکمرانی است و هرچیز دیگر را باید با آن موزون کرد. نگاه دینی ایشان که ریشه در نظریه ی فقه پویا دارد برای خواست آزادانه ی مردم چنین منزلتی در نظر می گیرد. آنچه می تواند این تعیین کنندگی و منزلت بی بدیل را مخدوش و متزلزل کند، عامل تحمیل در اَشکال گوناگون آن است. امام، عدول از خواست و رأی مردم را ولو به بهای اینکه خلاف صلاح و مصلحت شان باشد جایز نمی دانند و همه را از "تحمیل" پرهیز می دهند. پایبندی و پاسبانی امام خمینی (ره) از موازین دینی و اسلامی اصلی ثابت و مسلّم در سیره ی سیاسی ایشان است. در این واقعیت، هیچ تردیدی نیست اما نکته اینجاست که بنیانگذار انقلاب اسلامی، تمام این پایبندی و التزام را در گرو انتخاب آزادانه ی مردم می گذارند و "تحمیل" را در هیچ حدی تجویز و توصیه نمی کنند.

سیره ی امام در مذمت تحمیل و توصیه اکیدشان به مسئولان برای پرهیز از این آفت بزرگ، پس از ارتحال ایشان نیز محل توجه و تاکید مقام معظم رهبری قرار گرفت. ایشان نیز بر تبعیت از رأی و خواست اصیل مردم اصرار داشته و از هرگونه مداخله و تحمیلی که نظر مردم را بلااثر یا منحرف کند پرهیز داده اند. مصداق های زیادی برای این موضوع می توان از میان سخنان رهبر انقلاب، انتخاب و ارائه کرد اما نقل یکی از این موارد شاید کفایت کند. حضرت آیت الله خامنه ای در سخنرانی نوروزی خود در جمع زائران حرم رضوی در سال 1388، با اشاره به موضوع انتخابات و ضرورت حضور و رقابت دیدگاه های مختلف در این عرصه، نهایتا می فرمایند:«میدان برای همه باز است. بیایند در میدان  انتخابات خود را بر مردم عرضه کنند. اختیار با مردم است. مردم هرجوری که فهمیدند، تشخیص دادند، هشیاری آنها به آنها کمک کرد، انشاء الله همان جور عمل خواهند کرد.» چنانکه از این عبارت برمی آید رهبر معظم انقلاب، بر محوریت و اصالت فکر و نظر و خواست مردم تأکید دارند.     

در فصل انتخابات ریاست جمهوری، باید در سایه ی این درک مردم سالارانه، در مقابل هرگونه تحمیل آشکار و نهان، هشیار بود و با افزایش هوش ارتباطی و سواد فرهنگی و رسانه ای مردم، آنها را تجهیز کرد تا مجاری نفوذ تحمیل های نرم و پیچیده را مسدود کنند و از این طریق، سلامت واقعی یک انتخابات مهم را تأمین نمایند.