نورنیوز ـ گروه بین‌الملل: نخستین گور دسته‌جمعی در غزه، 25آوریل (6اردیبهشت) در بیمارستان «ناصر» در جنوب نوار غزه کشف شد؛ آن هم هفته‌ها پس از آنکه نیروهای رژیم اسرائیل با ادعای استفاده فرماندهی حماس از مراکز بهداشتی فلسطین، به این بیمارستان و سایر مراکز درمانی حمله کرد.
بیش از 500 پیکر در گور دسته‌جمعی دیگری پیدا شده و مقامات فلسطینی می‌گویند که برخی از آنها نشانه‌هایی از مثله‌کردن و شکنجه دارند که گواه جنایات جنگی است. ارتش رژیم اسرائیل این اتهامات را «بی اساس» خوانده و مدعی شده که این پیکرها توسط فلسطینی‌ها دفن شده‌اند.
سازمان ملل، ایالات متحده امریکا و اتحادیه اروپا خواستار تحقیقات مستقل برای تعیین حقیقت شده‌اند. «استفان دوجاریک»، سخنگوی سازمان ملل متحد خواستار این شد که تمام شواهد پزشکی قانونی به خوبی حفظ شود، اما با تشدید حمله رژیم اسرائیل به شهر جنوبی رفح، بستن گذرگاه مصر و ممانعت از استقرار تیم‌ها یا تجهیزات پزشکی قانونی در غزه، جمع‌آوری شواهد فایده‌ای ندارد؛ هرچند همه امیدها برای عدالت از بین نمی‌روند.
مدارک از گورهای دسته جمعی چگونه جمع‌آوری می‌شود؟
سه گور دسته‌جمعی در مجتمع پزشکی ناصر در خان یونس، سه گور در بیمارستان الشفا در شهر غزه و یک گور در بیمارستان کمال عدوان در بیت لاهیه پیدا شده است.
«محمد زعانین»، یکی از اعضای دفاع مدنی فلسطین در غزه در این‌باره به «الجزیره» گفت که گور چهارم حاوی 42 پیکر است که در بیمارستان الشفا پیدا شده است. پیکرها تجزیه‌شده و غیرقابل شناسایی بودند، اما برخی از آنها شناسنامه داشتند یا توسط بستگان از بقایای لباس شناسایی شدند. شماری از گروه‌ها، بقایای بدن را از طریق عکس و فیلم ثبت کرده‌اند، اما بدون تجهیزات پزشکی قانونی، کار دشوار است.
«ثانی نمر عبدالرحمن» که با مرکز حقوق بشر المیزان در اردوگاه آوارگان جبلیه غزه کار می‌کند و از گورهای دسته‌جمعی در بیمارستان الشفاء بازدید کرده است، می‌گوید که شاهد حفاری زمین با استفاده از بولدوزر بوده است. قبل از دفن مجدد پیکرها در یک مکان جدید، نزدیکان افراد مفقودشده به دنبال تکه‌های لباس اطراف بقایای بدن می‌گردند تا نشانی از عزیزان خود به دست بیاورند. برخی پیکرها بدون مراقبت رها شده‌اند.
آیا شواهدی از جنایات جنگی یافت شده است؟
شاهدان عنوان کرده‌اند که شواهدی از بدرفتاری، از جمله شکنجه، اعدام و کشتار غیرقانونی یافته‌اند که می‌تواند جنایات جنگی باشد.
«رامی دبابش»، یکی از اعضای تیم دفاع غیرنظامی که در عملیات نبش قبر در بیمارستان الشفاء شرکت کرد، گفت که تیم او «جسدهای بدون سر» پیدا کرده‌اند. «عادل المشهراوی»، امدادگر هم گفت که اجساد کودکان و زنانی را دیده است که لباس های بیمارستانی پوشیده بودند.
«محمد موغیر»، عضو دفاع غیرنظامی گفت که حداقل 10 تن از پیکرها با دستان بسته پیدا شده‌اند، در حالی که هنوز به بقیه لوله‌های پزشکی متصل شده است. وی افزود که معاینه پزشکی قانونی اضافی در مورد حدود 20 پیکری که به گمان آنها «زنده به گور شده‌اند» مورد نیاز است. «یمن ابوسلیمان»، رئیس دفاع غیرنظامی در خان یونس هم گفت که برخی از اجساد پیداشده در مجتمع پزشکی ناصر در کنار هم قرار گرفته‌اند و نشانه هایی از اعدام‌های صحرایی را نشان می‌دهد. حداقل 392 جسد تنها در این مکان کشف شد.
آیا شواهد جمع‌آوری‌شده قابل‌اعتماد است؟
تحقیقات درباره گورهای دسته‌جمعی معمولاً فرآیندی بسیار پیچیده، طولانی و پرهزینه است که به تخصص و منابع قابل توجهی نیاز دارد. زیربنای رویکرد علمی پزشکی قانونی موقع کشف گورهای دسته‌جمعی این است که «آسیب نرسانید»؛ زیرا ممکن است به شواهد آسیب وارد کند.
«استفان اشمیت»، دانشمند پزشکی قانونی در دانشگاه بین‌المللی فلوریدا که گورهای دسته‌جمعی را در درگیری‌های متعدد بررسی کرده است، گفت: «تقریباً اولین واکنش همه این است که پیکرها را بیرون بکشند؛ زیرا این مقوله‌ای بسیار احساسی است، اما پیکرها در زیر زمین امن‌تر هستند. به‌ویژه در این مورد که حقیقت بسیار مهم است؛ زیرا روایت‌ها متفاوت است». به گفته وی، استفاده از روش‌های تهاجمی مانند بولدوزر، سرنخ‌ها را از بین می‌برد. هنگامی که جسد جابه‌جا شده و دوباره دفن می‌شود، ممکن است اطلاعات درباره اینکه از کجا آمده است، از بین برود».
همچنین ممکن است اطلاعات نادرستی به‌عنوان بخشی از فرآیند مستندسازی اضافه شود. اشمیت گفت شناسایی نادرست توسط بستگان غمگین در شرایط جنگ مکرر است. بررسی و ارائه پاسخ درباره اینکه پیکرها مثله یا زنده‌به‌گور شده‌اند نیز بدون انجام کالبدشکافی سخت است. عکس‌ها و فیلم‌های ویدئویی ممکن است به‌تنهایی کافی نباشد.
فرآیند مستندسازی باید تصویر دقیقی از فرآیند نبش قبر هم از نظر مکانی و هم از نظر زمان‌بندی و موقعیت جغرافیایی ارائه دهد. قبل از زوم‌کردن روی جزئیات، عکس‌ها باید به گونه‌ای کادربندی شوند که نشانه‌های مشخصی را نشان دهند. سپس اطلاعات به صورت روشمند در یک صفحه گسترده جمع‌آوری شود. آنچه در حال حاضر اتفاق می‌افتد، شواهد را از بین می‌برد. می‌دانم که این عمدی نیست، اما به سود کسانی است که نمی‌خواهند حقیقت گفته شود.»
آیا سازمان‌های بین‌المللی می‌توانند کمک کنند؟
سازمان ملل خواستار «تحقیق روشن، شفاف و معتبر» درباره گورهای دسته‌جمعی در غزه شده است. اتحادیه اروپا از این درخواست حمایت کرد و گفت که کشف پیکرها در بیمارستان این تصور را ایجاد می‌کند که ممکن است حقوق بشر بین‌المللی نقض شده باشد. مشخص نیست که کدام سازمان به این درخواست توجه خواهد کرد یا چه کسی در آینده ممکن است وظیفه سنگین تحقیق را بر عهده بگیرد.
«جرمی لارنس»، سخنگوی حقوق بشر سازمان ملل متحد هم گفت که این نهاد بین‌المللی از گردآوری شواهد در گورهای دسته‌جمعی در غزه حمایت نمی‌کند.
آیا امیدی به عدالت برای قربانیان وجود دارد؟
از آنجایی که گذرگاه مرزی رفح با مصر همچنان بسته است، احتمال اعزام بازرسان خارجی برای تحقیق درباره اتهامات جنایات جنگی بسیار کم به نظر می‌رسد. با این حال، همه امیدها به عدالت از بین نمی‌رود. «جفری نیس»، وکیل دادگستری بریتانیایی که در محاکمه «اسلوبودان میلوسویچ»، سیاستمدار صربستانی در دادگاه بین‌المللی کیفری سابق، رهبری دادرسی را بر عهده داشت، می‌گوید: «آنچه که دارید، بر خلاف چیزهایی که ندارید، ممکن است بسیار آشکارکننده باشد.»
نایس درباره شواهد علمی پزشکی قانونی گفت: «چون شما همه‌چیز را دریافت نکرده‌اید، به این معنی نیست که به اندازه کافی نیستید. در یوگسلاوی سابق، بقایای اجساد بعد از دهه‌ها آزمایش شد. آزمایش DNA حتی سال‌ها پس از این رویدادها، تشخیص را تضمین می‌کند. تلاش‌ها برای شناسایی هرگز پایان نمی‌یابد و شواهد زیادی وجود دارد. هرگز نگران چیزهایی که ندارید، نباشید و از آنچه دارید استفاده کنید. شواهد جمع‌آوری شده در گورهای دسته‌جمعی می‌تواند به جرایم خاصی دلالت کند یا در تحقیقات گسترده‌تر در مورد جنایات جنگی استفاده شود. ممکن است یک سازمان قضایی و بازپرسی بی‌طرف ایجاد شود، اما به ده‌ها سال کار نیاز دارد و هزینه هنگفتی را به همراه خواهد داشت و به حمایت کشورهای ثروتمند نیاز دارد». به گفته نیس، اگر دادگاهی برای غزه تشکیل شود، «معقول نیست که اعضای شرکت‌کننده از کشورهایی که با ارسال سلاح از رژیم اسرائیل حمایت می کنند، شرکت کنند».
آیا عدالت در جای دیگری پیگیری می‌شود؟
در حال حاضر مراحل قانونی در دادگاه های عالی طی می‌شود. دادگاه کیفری بین‌المللی (ICC) در لاهه بر تحقیقات فعال در مورد عملیات 7 اکتبر توسط حماس و واکنش ارتش رژیم اسرائیل نظارت می کند. دادستانی تا کنون هیچ اظهارنظر عمومی در مورد کشف گورهای دسته‌جمعی ارائه نداده است.
دیوان بین المللی دادگستری (ICJ) که یک دادگاه جداگانه است، در حال بررسی پرونده‌ای است که توسط آفریقای جنوبی مطرح شده و در آن اسرائیل به ارتکاب نسل‌کشی در غزه متهم شده است. چندین سال طول می‌کشد تا حکم صادر شود و انتظار می‌رود دادگاه در این مدت چندین اتهام را بررسی کند.
در میان اقدامات موقت کلیدی صادرشده برای جلوگیری از جنایت نسل‌کشی، دیوان بین‌المللی دادگستری به مقامات اسرائیلی دستور داد تا «اقدامات موثری برای جلوگیری از تخریب و تضمین حفظ شواهد» مرتبط با این ادعاها اتخاذ کنند. همچنین دستور دسترسی بلامانع به کمک‌های بشردوستانه را صادر کرده که سازمان‌های بشردوستانه گفتند از زمان آغاز حمله به رفح مسدود شده است. نیس گفت: «اگر نتیجه کلی هر دادگاهی این باشد که آنچه در غزه می گذرد فراتر از مرزهای جنگ است، پس ردیابی زنجیره فرماندهی به بالا کار دشواری نیست».
الجزیره