نورنیوز-گروه سیاست: سوم دسامبر سال 2019 معادل 12 آذرماه سال 98 بود که شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برای انتخاب جایگزین «یوکیا آمانو» تشکیل جلسه داد؛ دیپلمات 72 ساله ژاپنی که بعد از دو دوره 4 ساله، یک‌بار دیگر به‌عنوان مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی انتخاب شده بود، اما مرگ ناگهانی‌اش مأموریت هستهای او را ناتمام گذاشت.
درگذشت آمانو زمانی رخ داد که خروج یک‌جانبه امریکا از برجام، تنش میان ایالات متحده و کشورمان را تشدید کرده بود. بر همین اساس هم رافائل گروسی آرژانتینی و هم کورنل فروتای رومانیایی که برای جانشینی آمانو نامزد شده بودند، می‌دانستند یکی از پرونده‌هایی که همواره روی میزشان قرار داد، برنامه صلح‌آمیز هستهای ایران است.
انتخاب مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی منوط به کسب 2سوم آرای ۳۵ کشور عضو شورای حکام آژانس است و روز انتخابات، گروسی که از حمایت ایالات متحده برخوردار بود، با کسب ۲۴ رای مثبت از مجموع ۳۵ کشور عضو شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برای ریاست این آژانس وابسته به سازمان ملل متحد برگزیده شد. او در پنج سال گذشته بارها و بارها به تهران سفر کرده است و هربار نیز این دیدارها با حساسیت و حواشی‌ای همراه بوده، اما پنج موضوع سبب شده آخرین دیدارها و گفت‌وگوهای بالاترین مقام آژانس انرژی اتمی سازمان ملل در ایران، با همیشه متفاوت باشد.
جنگ غزه؛ رویدادی که چهره خاورمیانه را تغییر داد
شش ماه بعد از آخرین سفر گروسی به ایران بود که رژیم اسرائیل به غزه حمله کرد. طولانی‌ترین یورش صهیونیست‌ها به غزه که به‌تازگی وارد هشتمین ماه خود شده و تا کنون به شهادت نزدیک 35هزار فلسطینی اعم از کودک و زن منجر شده است. اگرچه جنگ غزه به‌صورت مستقیم ارتباطی نه با ایران و نه با رافائل گروسی دارد، اما نمی‌توان از تسری تنش‌ها و تبعات این جنگ به سایر حوزه‌ها و روابط غفلت کرد که نمونه اعلای آن تنش فزاینده میان ایران و رژیم صهیونیستی و زمزمه‌هایی مبنی بر احتمال تغییر دکترین هستهای کشور بود.
حمله رژیم صهیونیستی به کنسولگری ایران و بازی با آتش
13 فروردین امسال بود که رژیم صهیونیستی با حمله هوایی به ساختمان کنسولگری ایران در سوریه، به جنگ سرد و در سایه میان کشورمان و تل‌آویو پایان داد و فصل تازه‌ای از تنش را گشود. کشورمان، بعد از مشاهده انفعال و سکوت نهادهای بین‌المللی در مقابل حمله به اماکن دیپلماتیکش، ناچار به پاسخ نظامی شد و طی یک حمله موشکی و پهپادی در عملیات «وعده صادق» به اهدافی در اراضی اشغالی شلیک کرد. متعاقب این رویداد اعلام شد پرواز چند ریزپرنده در اطراف اصفهان که از سوی پدافند خنثی شد، پاسخ رژیم صهیونیستی به حمله هدفمند و موفق ایران بوده است. در این اثنا بود که سخنان سردار حق‌طلب فرمانده سپاه حفاظت و امنیت مراکز هستهای مبنی بر اینکه «اگر رژیم جعلی صهیونیستی بخواهد از تهدید حمله‌کردن به مراکز هستهای کشورمان برای تحت فشار قرار دادن ایران استفاده ابزاری کند، تجدید نظر در دکترین و سیاست‌های هستهای ایران و عدول از ملاحظات اعلامی گذشته محتمل و قابل تصور می‌باشد» به زمزمه‌ها درباره تغییر در برنامه هستهای ایران جان داد.
ادعای هستهای گروسی
چند روز بعد از این تحولات رافائل گروسی در گفت‌وگو با خبرگزاری آلمانی «دویچه‌وله» مدعی شد که ایران با در اختیار داشتن اورانیوم غنی‌شده کافی «چند هفته و نه چند ماه» برای ساختن یک بمب اتمی فاصله دارد. اگرچه او در عین‌حال تأکید کرد «این حرف به معنای این نیست که ایران سلاح اتمی دارد یا در این بازه در اختیار خواهد داشت»، اما سخنان او همانطور که پیش‌بینی می‌شد، خریداران پروپاقرصی داشت و یک‌بار دیگر پرونده موضوعات گذشته را با ادعای «ایران نزدیک‌تر از همیشه به سلاح هستهای» باز کرد.
اختلاف‌های تهران و آژانس
لیست موارد اختلافی میان تهران و آژانس انرژی اتمی بلندبالا نیست چرا که ایران در طول سالهای گذشته بر اساس اعتقاد راسخ به ضرورت حل و رفع اختلافات و سوء تفاهم ها از طریق گفتگو و تعامل، مراودات نزدیک و سازنده ای با آژانس داشته و ضمن انجام مذاکرات فنی و حقوقی مستمر درباره پرونده هایی که آژانس پیگیری می کند در مورد چند پرونده مهم از جمله موضوع دو مکان از چهار مکان مورد ادعای این نهاد، ابهام آژانس درباره ذرات اورانیوم ۸۴ درصدی و همچنین ناهم‌ترازی مواد هستهای در آزمایشگاه جابربن حیان را برطرف کرده است
البته آژانس همچنان با رفتارهایی که فقط می توان عنوان زیاده خواهی را به آن اطلاق کرد به شکل گیری مناسبات سازنده تر میان ایران و این نهاد کمک موثری نمی کند.بر اساس آخرین گزارش آژانس به شورای حکام که اسفند سال گذشته ارائه شد، «ایران توضیحات فنی معتبری برای وجود ذرات اورانیوم با منشأ انسانی در ورامین و تورقوزآباد به آژانس ارائه نکرده و آژانس را از مکان یا مکان‌های فعلی مواد هستهای یا تجهیزات آلوده مطلع نکرده است»؛ ادعایی که نشان می‌دهد از نظر آژانس همچنان پرونده‌های مفتوحی وجود دارد؛ هرچند که هیچ مستندی برای این ادعاها ارائه نشده است.
نقطه اختلاف دیگر این است که ایران بعد از خروج یک‌جانبه امریکا از برجام، بر اساس بندهای این توافقنامه، تمام اقدامات شفاف‌ساز داوطلبانه فراتر از موافقت‌نامه پادمان جامع از‌جمله اجرای کد اصلاحی ۳.۱ را موقتا متوقف و ادامه آن را به تعهدات طرف مقابل منوط کرد. اما آژانس توقف اجرای کد ۳.۱ از طرف ایران را به‌مثابه اجرانشدن موافقت‌نامه پادمان تلقی کرد و رافائل گروسی هم متعاقبا در گزارش‌ها و مصاحبه‌هایش، ایران را ناقض توافقات دانست. ایران همچنین در پی سوءاستفاده سیاسی کشورهای اروپایی از فضای شورای حکام، انتصاب هشت بازرس فرانسوی و آلمانی را لغو کرد و گروسی در واکنش مدعی شد که عمل ایران اجرای عادی فعالیت‌های راستی‌آزمایی آژانس در کشورمان را متأثر می‌کند. بر اساس بند یک ماده ۹ توافقنامه جامع پادمانی، آژانس باید رضایت ایران را برای انتصاب بازرسان پیشنهادی خود دریافت کند.پس از لغو انتصاب هشت بازرس از سوی ایران، ایران ۱۴ بازرس معرفی شده جدید از سوی آژانس را مورد پذیرش قرار داد.
زمزمه مذاکرات ایران و امریکا
گفت‌وگو و تبادل غیر مستقیم دیدگاه‌ها میان واشنگتن و تهران، یکی از موضوعات پرجاذبه برای محافل سیاسی، بین‌المللی و رسانه‌ای است که اغلب با گمانه‌زنی‌ها، شنیده‌ها و نقل‌قول از منابع موثق و آگاه زنده می‌شود. تبادل پیام میان ایران و امریکا در خلال جنگ غزه، فاصله شش‌ماهه تا انتخابات ریاست‌جمهوری ایالات متحده، احتمال پیروزی دونالد ترامپ و ... از جمله رویدادهایی هستند به هر کنش یا واکنش رسمی و غیررسمی از سوی مسئولان امریکایی و ایرانی معنای دومی هم می‌بخشد.
مجموع این تحولات گویای آن است که خاورمیانه، همان جایی نیست که گروسی یک‌سال پیش آنجا را ترک کرده بود. بدون تردید، او اختیارات لازم و کافی و زمان نامحدودی برای حل‌وفصل تمامی موارد اختلافی در سفر خود به ایران ندارد. به‌ویژه که هم او، در چند هفته گذشته با اظهاراتی سیاسی علیه کشورمان نشان داد از واقع‌بینی و اراده لازم برای یافتن راه‌حل نیز برخوردار نیست و از این منظر، نمی‌توان از سفر او انتظار دستاوردهایی را داشت که بتوان از آن به عنوان پیشرفتی قابل ملاحظه در مناسبات فی مابین ایران و آژانس یاد کرد.
گروسی چندی قبل در سخانی، دیپلماسی را در مواجهه با کشورمان ناگزیر اعلام کرد و گفت ایران ۲۰۱۵، ایران سال ۲۰۲۴ نیست. به جمله او باید این‌گزاره را نیز اضافه کرد که پس از تحولات چند ماه اخیر در منطقه،غرب آسیا نیز دیگر با وضعیت قبلی خود به صورت جدی فاصله گرفته و دستخوش تحولات جدی شده است و از این رو آژانس نیز باید با درک شرایط جدید با فاصله گرفتن از رویکرد سیاسی، برای ایفای نقش حرفه ای خود در جهت کمک به کاهش تنش ایجاد صلح و امنیت پایدارقدمهای سازنده تری بردارد.
نورنیوز