نورنیوز – گروه اجتماعی: فناوریهای جدید در عرصه ارتباطات زمینه ساز تحولات سریع و غیر قابل بازگشتی در جهان شده‌اند. این تحولات بخش‌های مهمی از زندگی فردی و اجتماعی جوامع را تحت‌تأثیر قرار داده‌اند. نظام آموزشی نیز از جمله ساختارهایی است که تحت تأثیر این فناوری‌ها قرار گرفته و به نظر می‌رسد این کنش‌پذیری همچنان ادامه داشته باشد. رشد و فراگیر شدن استفاده از فناوری دیجیتال و شبکه‌های اجتماعی در این میان شاید از مهم‌ترین عوامل تأثیرگذار بر امر آموزش باشد. فضای وب و شبکه‌های اجتماعی از یک سو به عنوان منبعی برای دریافت اطلاعات بی شمار برای دانش‌آموزان به شمار می‌روند و از سوی دیگر ارتباط آنها را با گروه‌های همسان برقرار می‌سازند. بعد از همه گیری کرونا نیز نقش دیگری برای شبکه‌های اجتماعی در امر آموزش فراهم آمد. در این دوران شبکه‌های اجتماعی به بستری برای ارتباط معلمان و دانش‌آموزان تبدیل شدند و در واقع نقش کلاس‌های درس را پیدا کردند.
فارغ از این که کدام شبکه برای تدریس به کار گرفته شد، چالشی که پیش آمد این بود که برخی از معلمان با فناوری دیجیتال و فضای جدید آشنایی چندانی نداشتند و حتی در این زمینه از دانش‌آموزان خود چندین پله عقب‌تر بودند. این مسأله سبب بروز مشکلات فراوانی در امر تدریس مجازی شد و حتی در برخی موارد اسباب شوخی و خنده دانش‌آموزان را نیز فراهم آورد که خلاف جایگاه والای معلم است. تمام این‌ها سبب می‌شود تا آشنایی معلمان با فضای شبکه‌های اجتماعی و نحوه کار با آن به عنوان نیازی اساسی در امر تدریس در دوره حاضر تلقی شود. این امر از سویی به جهت نزدیکی با دانش‌آموزانی که عمدتا (حتی به غلط) کاربران این شبکه‌ها هستند، مهم است و از سوی دیگر بروز دوباره شرایطی مشابه پاندمی ایجاب می کند تا معلمان مهارت‌های استفاده از شبکه‌های اجتماعی و مناسبات آن را فرا گیرند.
ما در چند سال اخیر شاهد پیشرفت‌های زیادی در فناوری آموزشی بوده‌ایم و از آنجا که همچنان شاهد این رشد سریع خواهیم بود، نه تنها لازم است معلمان با آخرین فناوری همراه باشند، بلکه باید آگاهی کافی نسبت به نحوه استفاده از ابزار دیجیتال برای کلاس را داشته باشند. در واقع معلمان مدرن باید خود را با محیط آموزشی در حال تغییر و فناوری های جدید وفق دهند تا با سبک‌های جدید یادگیری همگام شوند.
در بستر آموزش آنلاین، کل فرآیند آموزش و یادگیری از طریق اینترنت و با استفاده از ابزارهای تکنولوژی و نیز شبکه‌های اجتماعی انجام می‌شود، از این رو دانش کافی معلمان در زمینه فناوری ضروری به نظر می‌رسد.
در حال حاضر برخی مدارس در طول سال تحصیلی از ابزارها و بسترهای آموزشی آنلاین مختلف برای ارائه درس و ارتباط با خانواده استفاده می‌کنند. این شیوه بویژه پس از دوران همه گیری کرونا مرسوم شد چرا که از یک سو در زمان و انرژی کادر آموزشی و خانواده دانش‌آموزان صرفه جویی می‌کند و از سوی دیگر در مقاطع زمانی دیگری همچون آلودگی هوا مدارس را به کل به تعطیلی نمی‌کشاند و کلاس‌ها را در بستر آنلاین برقرار می کند.
مهارتی که ذهن معلم را به دانش‌آموزان نزدیک می‌کند
در دوره‌ای که کودکان از سنین پایین با فناوری دیجیتال آشنا می‌شوند، اگر معلم تنها به تسلط به کتب درسی اکتفا کند ممکن است از قافله تغییر مناسبات ارتباطات مجازی عقب بماند.
اکرم جعفری، معلم شاغل در آموزش و پرورش در این باره به نورنیوز می‌گوید:«وقتی دانش‌آموزان تسلط کافی به استفاده از ابزار دیجیتال را دارند و همچنین از تمام وقایعی که در شبکه‌های اجتماعی روی می دهد خبر دارند، معلم هم باید بتواند خودش را متناسب با این شرایط به روز کند. برخی معلمان ممکن است بگویند از این شبکه ها خوششان نمی‌آید یا وقت و حوصله آن را ندارند اما آگاهی نسبت به این فضا برای آنها لازم است چرا که در این صورت می‌توانند بهتر متوجه آن چه در ذهن دانش‌آموزان می‌گذرد باشند. از طرف دیگر در دوره کرونا که معلمان مجبور شدند کلاس ها را به صورت آنلاین برگزار کنند مشاهده کردیم که برخی معلمان هیچ آشنایی با این فضا نداشتند و به سختی با آن ارتباط برقرار می‌کردند و حتی فرستادن فایل از طریق شبکه های اجتماعی برای آنها دشوار بود. این تجربه نشان داد که اگر معلمان این مهارت‌ها را پیدا کنند می‌توانند ارتباط بهتر و موثرتری با دانش‌آموزان داشته باشند و ما هم مشاهده می‌کردیم که دانش‌آموزان با معلمانی که به این فضا واردتر هستند بیشتر ارتباط می‌گیرند و او را به خود و در واقع به نسل خود نزدیک‌تر می‌دانند.»
فارغ از تسلط معلمان به فناوری دیجیتال و شبکه‌های اجتماعی، معلمان آنلاین باید دارای خصوصیاتی باشند که کار در این فضا را برای آنها ساده‌تر کند.
احمد مولایی، معلم یکی از مدارس تهران هم درباره ویژگی‌های معلم آنلاین به نورنیوز می‌گوید:«در محیط آموزش دیجیتال آن گروه از معلمانی که تفکر خلاقانه دارند کمک بیشتری به دانش‌آموزان می کنند چرا که فضای آموزش آنلاین به طور کلی ممکن است بعد از مدتی خسته کننده شود. به صورت کلی مدرسه آنلاین دانش‌آموز را وارد فضای جدیدی می‌کند و به او فرصت تجربه‌های جدید را می‌دهد که معلم در این تجربه‌ها باید کنار دانش‌آموز باشد. ویژگی مهم معلمان در آموزش آنلاین در دسترس بودن آنهاست که البته این مسأله ممکن است مشکلاتی را برای معلم ایجاد کند اما از طرفی هم اطمینان خاطری برای دانش‌آموز ایجاد می‌کند و او را به آموزش آنلاین علاقه مندتر می‌سازد. در بستری که انعطاف‌پذیری آن نسبت به آموزش حضوری به مراتب بیشتر است، ممکن است شیوه‌های سنجش دانش‌آموزان از طریق امتحان کمی تغییر کند. در این زمینه یک معلم ماهر می‌تواند بدون برگزاری امتحان، به روش‌های متعدد عملکرد دانش‌آموزان را ارزیابی کرده و میزان پیشرفت آنها را دریابد و بر اساس آن آموزش را ادامه دهد.»
هزینه‌ای برای تقویت مهارت آنلاین
درست است که بالا بردن مهارت معلمان در فضای دیجیتال دارای اهمیت است اما این ارتقا نیازمند صرف وقت و هزینه شرکت در دوره‌هایی است که به این منظور برگزار می شود.
مطالعه بهترین روش‌های تدریس دیگر مربیان در دنیا، شرکت در کنفرانس‌ها، کارگاه‌ها، سمینارها، فرصت‌های توسعه شغلی و مطالعه کتاب‌های مربوط به شیوه‌های آموزشی از جمله کارهایی است که می‌تواند در این امر کمک کننده باشد اما با توجه به شرایط اقتصادی شاید برای همه معلمان مقدور نباشد از چنین امکاناتی استفاده کنند بنابراین لازم است مسئولان آموزش و پرورش به برگزاری دوره‌های مفید در این زمینه و نیز پرداخت کمک هزینه به معلمان برای شرکت در کلاس‌های آموزشی و سمینارهای جهانی اقدام کنند.
اهمیت فراگیری مهارت‌های آنلاین برای معلمان سبب شده در این رابطه پژوهش‌هایی در سراسر دنیا انجام شود.
در مقاله ای که با عنوان «تجربیات معلمان از تدریس آنلاین در طول کووید 19» در سال 2024 در سایت کتابخانه ملی پزشکی NIH منتشر شده، بر اهمیت فراگیری مهارت‌های دیجیتال برای معلمان تأکید شده است. نتایج این پژوهش بر مصاحبه با گروهی از معلمان و بیان تجربیات آنها از تدریس در دور دو ساله آنلاین در طول همه‌گیری کرونا به دست آمده است. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که با وجود مشکلاتی که سیستم آموزش به دلیل اختلال ناشی از همه‌گیری با آن مواجه شد، معلمان از مجموعه‌ای از ابزارهای دیجیتالی برای ارائه محتوا و ارتقای تعامل استفاده کردند و درک آنها از این فضا عمیق‌تر شد و به سمت توسعه مهارت‌های دیجیتال پیش رفت.
بر اساس این پژوهش اگرچه مهارت‌های دیجیتالی معلمان قبل از همه گیری کرونا به دلیل دیجیتالی شدن مداوم جامعه معاصر مورد توجه زیادی قرار گرفته بود، اما این نیاز به طور قابل توجهی در طول دوره همه گیری افزایش یافت. البته اخیرا این نگرانی وجود دارد که در دوران پس از قرنطینه نیاز به افزایش مهارت های دیجیتالی معلمان کمتر حس شود و ضرورت تقویت آن کمرنگ شود. از سوی دیگر چون این موضوع جدید است چندان مشخص نیست که معلمان دقیقا به چه مهارت‌های دیجیتالی نیاز دارند و در نتیجه تحقیقات بیشتر در این زمینه باید انجام شود.
ارتقای مهارت‌های دیجیتال معلمان در دوره کرونا البته مورد توجه تمام سیستم های آموزشی و مسئولان این امر در سراسر جهان قرار گرفت. محسن حاجی میرزایی، وزیر آموزش و پرورش وقت در شبکه جام‌جم عنوان کرد که کرونا با وجود اتفاقات تلخی که رقم زد، ما را با ظرفیت‌های جدیدی آشنا کرد و به یک زیست بوم جدیدی وارد شدیم. دنیا سال‌ها بود که در حال کوچ کردن به این زیست‌بوم بود اما حرکت خیلی کندی داشت و کرونا به یکباره همه جوامع را به یک زیست‌بوم جدید پرت کرد و در حال حاضر آماری که در دنیا هست حدود ۶۷ درصد معلمان جهان برای اولین بار آموزش مجازی را تجربه می‌کنند یعنی این ظرفیت مهم به صورت یکسری کارهای مکمل در برخی کشورها مورد استفاده قرار می‌گرفت اما اینکه جایگزین آموزش رسمی شود، برای اولین بار بود. (فارس، 9 مهر 1399)
گرچه دوران پاندمی سپری شده اما تجربه گذشته به ما می‌آموزد که ممکن است دوباره در چنین شرایطی قرار گیریم و نیاز پیدا کنیم که باز در فضای دیجیتال کلاس‌های درس را تشکیل دهیم. از آن گذشته در مسیر توسعه، بازگشت به عقب ممکن نیست پس حالا که معلمان در مسیر ارتقای مهارت‌های دیجیتال قرار گرفته‌اند، دیگر نه تنها نباید به عقب برگشت بلکه پیشرفت در این حوزه می‌تواند ما در زمره کشورهای پیشرو در زمینه آموزش آنلاین قرار دهد.
نورنیوز