نورنیوز - گروه اجتماعی: در یک سال گذشته، وزارت کشور کم دستورالعمل، بخشنامه و مجوز پرحاشیه صادر نکرده است. سال گذشته بخشنامه معاون سیاسی وزیر کشور که مربوط به شیوه تعامل با نمایندگان مجلس در یک سال منتهی به انتخابات بود، منجر به درگیری شدید بین مجلس و دولت شد و اگر آن بخشنامه لغو و معاون سیاسی وزیر کشور برکنار نمیشد، نمایندگان حتی وزیر کشور را نیز استیضاح میکردند. در پاییز 1402 نیز احمد وحیدی، وزیر کشور گفته بود که وزارت کشور برای آمران به معروف در مترو مجوز خاصی نداده و «ظاهرا توسط گروههای مردمی انجام میشود.» در اول بهمن ماه، وزیر کشور صراحتا اعلام کرد که دولت در ماجرای آمران به معروف مجوزی صادر نکرده است اما چند روز بعد یکی از روزنامهها، سندی منتشر کرد که نشان میداد حدود هشت ماه قبل، وزارت کشور در بخشنامهای به برخی دستگاهها، ارگانها و نهادها ازجمله شهرداری تهران و مدیرعامل متروی تهران، خواستار برخورد با افرادی شده بود که پوشش آنها از سوی این مرجع استاندارد محسوب نمیشود. اگرچه امید اندکی به اصلاح رویه سابق در سال جدید وجود داشت اما اطلاعیهای که روز شنبه به نقل از وزارت کشور در رسانهها درباره تعطیلی پارکها، بوستانها و تفرجگاهها به دلیل همزمانی روز طبیعت با سالروز شهادت امیرالمومنین(ع) منتشر شد و همچنین تکذیبیه وزیر کشور و معاون امنیتیاش در کنار اظهارات معنادار فرماندار قزوین که دستورالعمل بالادستی درباره تعطیلی بوستانها را تایید میکرد، نشان میدهد که در همچنان بر همان پاشنه سابق میچرخد.
ریشه مشکل کجاست؟
آنچه باعث شده تا تکذیبیههای وزارت کشور با تردید در افکار عمومی روبهرو شود، به برخی رفتارهای این وزارتخانه در سالهای گذشته مرتبط است. متاسفانه کشور درگیر اقدامات جریانی است که تصویر روشن و درستی از مردم روی زمین ایران ندارد. در نظر این جریان که ویژگی اصلی آن «غیرواقعگرایی» است، اکثریت مردم ایران بیدین و لائیک هستند و جز با دستورالعملهای بالادستی و بخشنامههای خیلی محرمانه و بعد تکذیب آن در رسانه، نمیتوان شعائر دینی را در کشور حفظ کرد. آنها غافل از آنند که همین مردم قرنها بدون دخالت حکومتها و حتی با وجود مخالفت دستگاه جور، شعائر دینی را حفظ و ترویج کردهاند. در دسترسترین گزاره در تایید این ادعا را مردم روز گذشته در سراسر کشور به نمایش گذاشتند که با وجود تکذیب آن دستورالعمل، مردم ضمن بزرگداشت روز طبیعت، حرمت سالروز شهادت مولیالموحدین(ع) را حفظ کردند. حفظ توامان آیینهای ملی و دینی، ریشه در تاریخ این مرز و بوم دارد. آنگونه که تاریخپژوهان میگویند سابقه تاریخی ملت ایران نشان میدهد که همواره در همزمانی مراسم ملی همچون عید نوروز با مناسبتهای مذهبی بهخصوص شهادت ائمه معصومین(ع)، ایرانیان، حرمت عزای ائمه را حفظ میکردند. حفظ حرمت ائمه به نحوی بود که حتی در زمان حکومت آل بویه (حدود هزار سال پیش) که عید نوروز مصادف با عاشورای حسینی شده بود، مردم عید را با تأخیر برگزار کردند تا حرمت عزای امام حسین(ع) شکسته نشود. جدا از این سابقه تاریخی، دو دهه پیش (سال 1380، 1381 و 1382) که تعطیلات سال نو مقارن با محرمالحرام شده بود، مردم بدون دخالت دولت و بخشنامهها و دستورالعملها، نشان دادند در کنار برپایی سنتهای کهن خود، به حفظ شعائر دینی نیز اهتمام دارند. در آن سالها که اینترنت به گستردگی امروز نبود، مردم با تکثیر دستنوشتههایی، به یکدیگر حفظ حرمت عاشورای حسینی را متذکر میشدند. نگارنده به یاد دارد که در یکی از این دستنوشتهها به سیواندی سال پیش در دوره ستمشاهی اشاره شده بود که در تلاقی محرم و نوروز باستانی، مردم ایران تحتتاثیر فرهنگ حاکم آن روز، عزاداری خود را «کمرنگتر» انجام دادند و به دنبال آن، مسیر کربلا و عتبات روی مردم ایران بسته شد. در آن سالها، برخی از ایرانیها با پیراهن سیاه پای سفره هفتسین نشستند و برخی نیز حتی از خریدن آجیل و شیرینی که ایرانیان از آن در جشنها استفاده میکنند، خودداری کردند. اگرچه در نوروز دید و بازدیدها برقرار بود اما شبها، مساجد و هیاتها مملو از عزاداران حسینی بود. حفظ همزمان مراسم ملی در کنار آیینهای مذهبی در آن سالها به اندازهای پررنگ بود که اسفند 1382، رادیو فردا در مطلبی نوشت که «آنچه در سه سال گذشته اتفاق افتاده، این بوده که مراسم ماه محرم همانند سالهای گذشته برگزار شده و در عین حال عید نوروز و دید و بازدیدهای فامیلی هم سر جای خود بوده. به عقیده ناظران، چنین رویکردی از سوی مردم ایران نشانگر آن است که اگرچه مردم ایران نسبت به نزاعهای جناحی در کشور کاملا بیتفاوت شدهاند، اما همچنان به تمامی ارزشهای باستانی و دینی خود مقید هستند. امسال هم پیشبینی میشود که پس از برگزاری مراسم محرم، عید نوروز هم با همان سنتهای همیشگیاش برگزار شود. امسال سومین سالی است که ماه محرم با عید نوروز تلاقی پیدا میکند.» پیوستگی مراسم ملی و دینی به نحوی بود که در آستانه نوروز 1383 آیتالله احمد جنتی در خطبههای نمازجمعه با اشاره به فرارسیدن ایام نوروز، صراحتا گفته بود «نوروز در ایران یک سنت است و نمیشود آن را برانداخت. نوروز یک واقعیت است و باید از آن بهترین استفاده را کرد.» او با تاکید بر اینکه «در این ایام که سرسبزی در همه جا دیده میشود، دلهای انسانها نیز باید شاد و بانشاط باشد» به تقارن زمانی ایام عزاداری امام حسین(ع) با عید نوروز، اشاره کرده و خواستار حفظ رعایت حرمت ماه محرم و صفر شده بود.
یک دهه بعد در فروردین سال 93، تعطیلات عید نوروز با ایام فاطمیه مصادف شده بود. در این سال نیز مردم ضمن برپایی عزاداری، از فرصت تعطیلات برای دید و بازدید و سفر استفاده کردند. یلدای سال 1393 نیز مصادف با رحلت پیامبر اکرم(ص) و شهادت امام حسن(ع) شده بود. این موضوع باعث شد تا از آیتالله مکامشیرازی درباره حکم برگزاری آیین یلدای آن سال و حکم شرعی آن استفتاء شود. این مرجع تقلید نیز در پاسخ اشاره کردند: «سنت خوب صله رحم که همراه با کار خلاف شرعی نباشد، از نظر اسلام مورد تایید است و در این ایام عزا، از برگزاری مجالس شاد خودداری شود.»
بررسی رفتار مردم ایران در آیینهای باستانی و شعائر مذهبی در طول تاریخ، به وضوح نشان میدهد در بسیاری از مواقع که قطعا یکی از آنها مراسم روز طبیعت بود، نیاز به دستورالعملهای بالادستی نیست. این دستورالعملها بیش از آنکه موثر باشد، زمینهساز گسترش شکافهای اجتماعی است. تنظیمکنندگان پنهان و آشکار چنین دستورالعملهایی گمان میکنند مردمی که در روز طبیعت قصد حضور در بوستانها و پارکها را دارند، متفاوت از مردمی هستند که شب بیستویکم ماه رمضان تا سحر در مساجد و هیاتها قرآن به سر گرفتند و برای امیرالمومنین(ع) عزاداری کردند. خروجی همین ناآگاهی نسبت به جامعه ایران، تولید بخشنامهها و دستورالعملهای کذایی است.
انتشار خبر تعطیلی بوستانها در روز طبیعت و تکذیب آن، منجر به یک آشفتگی در مدیریت بوستانهای سراسر کشور شد. با وجود تکذیبیه وزیر کشور اما مشاهدات میدانی بیانگر اعمال برخی محدودیتها در ورودی شهرها برای مسافران نوروزی و حتی نصب بنر تعطیلی برخی تفرجگاهها در سطح کشور بود. این وضعیت بخش قابلتوجهی از مسافران نوروزی را که روز 13 فروردین را برای بازگشت به شهرشان انتخاب کرده بودند، با مشکل مواجه کرد. عمده این افراد از طبقات فرودست جامعه هستند و برای چند ساعت استقرار در شهری بین راه، امکان اجاره منزل یا هتل را ندارند و ترجیح میدهند برای چند ساعت در پارک و بوستانی توقف کنند اما اعمال محدودیتهایی که درنهایت تکذیب شد، آنها را با مشکلات زیادی مواجه کرد.
ماجرا چه بود؟
روز شنبه صداوسیما در خبری از تعطیلی «همه پارکها، بوستانها و تفرجگاهها در روز ۱۳ فروردین» خبر داد و اعلام کرد این محدودیت تا یکساعت قبل از اذان مغرب برقرار است.» آنگونه که در خبرها به نقل از «اطلاعیه وزارت کشور» آمده بود این تصمیم با توجه به همزمانی روز طبیعت با «ایام ماه مبارک رمضان بهویژه سالروز شهادت مولای متقیان حضرت علی(ع) و حرمت این ماه» اتخاذ شده بود. کمی پس از این خبر، معاون امنیتی وزارت کشور صدور اطلاعیه تعطیلی پارکها و بوستانها در روز طبیعت را تکذیب و اعلام کرد: «اطلاعیهها از طریق پایگاه اطلاعرسانی وزارت کشور منتشر و به اطلاع عموم رسانده میشود و در این زمینه اطلاعیهای وجود نداشته است.» شدت واکنشها به این خبر در فضای مجازی باعث شد تا احمد وحیدی، وزیر کشور نیز در صفحه شخصی خود در شبکه اجتماعی «ایکس» (توییتر سابق) این خبر را تکذیب کند و ضمن تاکید بر حفظ «حرمت ماه رمضان» از سوی «مردم فهیم ایران»، اعلام کند «در وزارتخانه هیچ تصمیمی برای تعطیلی گرفته نشده است.» او در انتهای متن خود نوشت: «مواظب توطئه دشمنان باشیم.» علیرغم این دو تکذیبیه، فرماندار قزوین در مصاحبه با صداوسیما صراحتا این خبرهای تکذیب شده را تکذیب کرد و از تعطیلی بوستانها خبر داد. او چرایی اتخاذ چنین تصمیمی را به «مطالبه مردم»، «دستورالعمل بالادستی» و «تصمیم استان» گره زد. جدا از مطالبه مردم که عمدتا دستاویز قابل توجهی برای اعمال برخی کجسلیقگیهای مسئولان است، رمزگشایی از دستورالعمل بالادستی و تصمیم استان میتواند نشان دهد که آنچه وزیرکشور در شبکه ایکس منتشر کرده تا چه اندازه با واقعیت همسان است. از اشاره فرماندار قزوین برمیآید که وزارت کشور دستورالعملی صادر کرده و در آن خواسته که بوستانها تا یک ساعت پیش از اذان مغرب تعطیل شوند و مردم اجازه استفاده از آن را نداشته باشند. احتمالا همین «دستورالعمل بالادستی» زمینهساز تصمیم مقامات استانی در قزوین شده تا دستور تعطیلی بوستانها را صادر کنند. اگر آن دستورالعمل وجود خارجی نداشته و آنطور که وزیر کشور نوشته، «توطئه دشمنان» بوده باشد، حداقل انتظار از وزیر کشور میرود که دستور ویژهای برای کشف و شناسایی رد این توطئه در استان قزوین که در آن تصمیم به تعطیلی بوستانها گرفته شده، صادر کند والا کمی سخت است که بتوان پذیرفت بدون دستورالعمل بالادستی، در استان قزوین تصمیم به تعطیلی پارکها، بوستانها و تفرجگاهها گرفته شود.
مشکلی به نام شفافیت
اگر نخواهیم چشمها را بر واقعیت ببندیم، در ماجرای دستورالعمل تعطیلی بوستانها، یک طرف ماجرا در خوشبینانهترین حالت قصد کتمان واقعیت را دارد. در یک سوی ماجرا، فرماندار قزوین مدعی است که استان قزوین حتی به «تصمیم» هم رسیده است و در طرف دیگر وزیر کشور و معاون امنیتی او مدعیاند که اساسا در وزارتخانه تصمیمی در این باره گرفته نشده و چنین «اطلاعیه»ای وجود خارجی ندارد. شاید اگر بخشی از این دستورالعمل، به نمایندگان مجلس مربوط میشد، متن کامل آن در روزهای آینده در خروجی رسانهها قرار میگرفت اما فقدان شفافیت، باعث شده تا مسئولان به راحتی از تصمیماتشان شانه خالی کنند و هیچ هزینهای نیز بابت مطالب غیر واقعی پرداخت نکنند.
* صادق امامی
فرهیختگان