نورنیوز- گروه اجتماعی: بانزدیک شدن به شب چهارشنبه آخر سال یا همان چهارشنبه سوری، نگرانی خانواده ها ازاین که فرزند یا یکی از اعضای خانواده قربانی حوادث تلخ این شب شوند بیشتر می شود. چهارشنبه سوری، سنتی قدیمی است که تقریبا تمام ایرانیان خاطرات شیرینی از آن دارند. اما سالهاست که این رسم زیبا و جشن باستانی ایرانی به یک کارزار خیابانی تبدیل شده است. صدای مهیب انفجار ترقه و مواد منفجره در کنار انواع وسایل قابل اشتعال که هر سال نیز با رنگ و لعاب جدید وارد بازار می شود این شب رویایی را به کابوسی ترسناک تبدیل می کند. بررسی ها نشان می دهند گروه سنی 7 تا 17 سال بیشترین کسانی اند که برای تخلیه هیجان های خود در روزهای منتهی به چهارشنبه آخرسال سراغ مواد منفجره و محترقه می روند.
سال گذشته رئیس سازمان اورژانس کشور از فوت ۲۶ نفر در حوادث شب چهارشنبه سوری خبر داد و گفت آمار مصدومان و فوتی‌ها نسبت به سال 1400 ، ۲۲ درصد افزایش یافت و تعداد مصدومان حوادث چهارشنبه آخر سال از تاریخ اول اسفند تا چهارشنبه ۲۴ اسفند ماه ۱۴۰۱ به ۴۳۶۸ نفر در سطح کشور رسید. مرگبارترین حادثه چهارشنبه‌سوری سال گذشته ۱۴ اسفندماه در تهران رخ داد که درجریان انفجار موادمحترقه در یک منزل مسکونی در شهر تهران چهار نفر در دم کشته شدند و دو نفر نیز پس از انتقال به مرکز درمانی جان‌باختند. در آن حادثه چهار نفر هم مصدوم شدند.
آمارهای اورژانس نشان داد که ۶۸ درصد از کل آسیب‌دیدگان سال 1401 استفاده کننده مواد محترقه بودند. این افراد یا در حین ساخت یا درحین استفاده از این مواد دچار حادثه شدند، اما متاسفانه بیش از ۳۱ درصد از مصدومان هیچ نقشی در این خصوص نداشته و عابر پیاده بودند و به عبارتی بهتر ناخواسته دچار این آسیب‌ها شده‌اند. ۴۴ درصد از کل آسیب‌دیدگان بین 6 تا 18 سال سن داشته و به عبارتی جزو کودکان و نوجوانان بودند؛ گروهی که نظارت خانواده‌ها می‌توانست به راحتی از آسیب‌دیدگی آنان جلوگیری کند. ۱۳۸ نفر از آسیب‌دیدگان نیز کمتر از 6 سال سن داشتند. همچنین ۹۰۳ نفر بین ۱۸ تا ۲۹ سال، ۱۲۰۲ نفر بین ۲۹ تا ۶۰ سال و ۱۲۷ نفر نیز بالای ۶۰ سال سن داشتند.
تعداد قربانیان حوادث چهارشنبه سوری سال جاری نیز تا 20 اسفند ماه به ۸ نفررسیده است. تلخ ترین حادثه امسال 5 اسفند ماه در ارومیه اتفاق افتاد. در این حادثه پدر خانواده مقدار زیادی اکلیل سرنج به منظور ساخت مواد محترقه برای شب چهارشنبه سوری در خانه نگه داشته بود، که به دلیل نامعلومی منفجر شد. در این حادثه پدر خانواده و دو پسرش به همراه نوه 8 ساله اش جان باختند و سه عضو دیگر خانواده نیز به شدت مجروح شدند. بابک یکتاپرست سخنگوی سازمان اورژانس کشور درباره آمار حوادث مرتبط با مراسم چهارشنبه‌سوری در جمع خبرنگاران گفت : حوادث چهارشنبه‌سوری نسبت به پارسال ۱۸ درصد رشد داشته و از یکم تا 20 اسفندماه 1402 تعداد 181 نفر در حوادث مرتبط با چهارشنبه آخر سال دچار مصدومیت شدند که از این تعداد متأسفانه 8 نفر فوت کردند. از بین مصدومان 15 نفر دچار قطع عضو و 85 نفر دچار سوختگی شده‌اند و 67 نفر از ناحیه چشم آسیب دیده‌اند. سخنگوی سازمان اورژانس کشور گفت: حدود 74 درصد از مصدومین (133 نفر) سن زیر 18 سال داشته‌اند و 23 درصد از مصدومان عابرین پیاده هستند. قطع عضو ۴ درصد، آسیب به چشم ۲۸ و سوختگی ۳۱ درصد نسبت به سال گذشته افزایش داشته است. در آخرین حادثه که روز یکشنبه در خیابان ری تهران اتفاق افتاد یک ساختمان دو طبقه بر اثر انفجار مواد محترقه تخریب شد. در این حادثه 10 نفر مجروح شدند که حال چند نفر از آنها وخیم گزارش شده است.
رسم آرام ملی که دلهره آور شد
آداب و رسوم چهارشنبه سوری شامل آیین‌هایی غیر از روشن کردن آتش هم بوده است که شاید برای نسل جوان چندان آشنا نباشند. تاریخچه‌ی چهارشنبه سوری به سال‌های بسیار دور برمی‌گردد. این جشن خود آمیزه‌ای از چند رسم کوچک و بزرگ است. سنت اصلی در آداب و رسوم چهارشنبه سوری برپایی آتش و خواندن شعر «زردی من از تو، سرخی تو از من» هنگام پریدن از روی آن بوده است.
این شعر دعایی بوده است که ایرانیان از قدیم برای آتش می‌خواندند و از آن می‌خواستند تا بیماری‌ها و کسالت‌ها و نگرانی‌های سالی که گذشته را از آنها بگیرد تا سال جدید را با شادکامی و سرزندگی شروع کنند.
در گذشته مردان جوان به بیابان‌ها می‌رفتند و برای برپایی آتش چهارشنبه سوری چوب و هیزم جمع می‌کردند.
در این شب با هیزم‌ها آتش درست می‌کردند تا سرخی و گرمای آن، سرما و بیماری را فراری دهد. از آن‌جا که آتش تنها عنصری است که آلودگی در آن اثر ندارد، مردم بیماری‌های خود را به آتش می‌دادند تا آتش آنها را پاکیزه و سالم نماید. چهارشنبه سوری همچنین اولین پایکوبی برای پیشواز بهار شمرده می‌شود.
قدیمی‌ترین اشاره به جشن چهارشنبه سوری را می‌توان در کتاب تاریخ بخارا نوشته‌ی ابوبکر محمد بن جعفر نرشخی (۲۸۶ تا ۳۵۸ هجری قمری) پیدا کرد.
در شاهنامه هم اشاره‌هایی به این جشن شده است که از قدمت آن خبر می‌دهد. قاشق زنی یکی از رسوم کهن چهارشنبه سوری است که هنوز هم در برخی از شهرها و روستاهای کشور برگزارمی شود. در این مراسم مردم (به‌خصوص جوان‌ترها) با قاشق به سطل یا کاسه خود می‌زنند و به در خانه همسایگان می‌روند و از آنها درخواست شیرینی و شکلات و آجیل می‌کنند.
فال گوش ایستادن و کوزه شکنی ازدیگر رسم های زیبای چهارشنبه سوری است که این سالها در برخی از روستاهای مناطق شمالغرب کشور برگزار می شود. با کمرنگ شدن رسم و آیین های زیبایی که تا دو دهه قبل در چهارشنبه سوری اجرا می شد انفجار انواع ترقه و مواد محترقه و روشن کردن بالن آرزو که باعث حریق درختان می شود جاگزین آنها شده است.
تخلیه هیجان با مواد منفجره
«مراسم آخرین چهارشنبه سال یکی از آیین های قدیمی سرزمین ایران است که سینه به سینه ادامه پیدا کرده اما متاسفانه نسل امروزی هیچ کدام از اینها را نمی دانند.
اینکه فلسفه و ریشه آیین چهارشنبه سوری چیست و از کجا آمده را نمی دانند درحالی که فلسفه این شب آن قدر زیبا است که وقتی آن را مطالعه می کنید متوجه می شوید چقدر از آیین های واقعی این شب دور مانده ایم.» این را مریم یوسفی جامعه شناس و استاد دانشگاه می گوید .
او در گفت و گو با نور نیوز با اشاره به اینکه تعداد اعیاد ملی و جشن هایی که نسل امروز بتواند هیجانات خود را تخلیه کند به تعداد انگشتان دست نیست گفت: «در کلاس درس وقتی از دانشجویان خواستم از فلسفه چهارشنبه سوری و آیین خاص این شب بگویند همه با تعجب به هم نگاه می کردند .
تقریبا خیلی از دانشجوهای کلاس چیزی از فلسفه چهارشنبه سوری نمی‌دانستند. تصوری که از این شب دارند آتش بازی و ترقه انداختن و ایجاد سرو صدا و تخلیه کردن هیجانات است .
متاسفانه نسل امروز اطلاعات کمی از اعیاد ملی و کهن ایران زمین دارند. با اینکه می توانند با یک جستجوی ساده در اینترنت به دنیایی از اطلاعات در این زمینه دست پیدا کنند ولی بازهم این کار را انجام نمی دهند .
اگر در جشن شکوفه های گیلاس که هر سال در کشور ژاپن برگزارمی شود از یک کودک 4 ساله ژاپنی درباره این جشن سوال کنید او تاریخچه شکل گیری این جشن در تاریخ کشور ژاپن را برای شما بازگو می کند اما نوجوان و جوان ما اطلاعات زیادی از اعیاد و جشن های ملی ندارد.»
وی درادامه گفت: «اینکه چرا یک رسم آرام ملی به یک تجربه دلهره آور تبدیل شده است را باید از چند زاویه نگاه کرد. دلایل زیادی در این تغییر ماهیت نقش دارند.عوامل سیاسی،رسانه ای، اجتماعی و تربیتی در این موضوع اهمیت دارند اما به نظر من در درجه نخست، بازار اقتصادی مواد متحرقه و منفجره در روزهای منتهی به چهارشنبه سوری و حضور افراد سودجودیی است که از این موقعیت سوء استفاده می کنند.
تا چند دهه قبل در چهارشنبه سوری ها خبری از مواد منفجره نبود و مردم با روشن کردن آتش چند ساعتی را مشغول شادی و پریدن از روی آتش می شدند . اما افراد سودجو با آوردن مواد منفجره سراغ جوانانی رفتند که پر از هیجان هستند .
متاسفانه این رویه ادامه پیدا کرد. امروز نوجوان و جوانی که هیجان دارد با منفجر کردن مواد محترقه هیجان خودش را تخلیه میکند. در جامعه شناسی بحثی داریم به نام توده مردم که از هم تقلید می‌کنند یعنی آگاهانه رفتار نمی کنند. مثل شخصی که در جایی که تصادف رخ داده بدون هیچ دلیل توقف می کند و مشغول تماشا می شود چارشنبه سوری هم به همین شکل است برخی از نوجوانان و جوانان تصور می‌کنند اگر ترقه بازی نکنند هیجان شان تخلیه نمی شود .
دوم اینکه تعداد ایامی که شادی جمعی در آن باشد به تعداد انگشتان دست نیست .
در این اعیاد و جشن ها می توانیم هیجانات وشادی و احساسات مان را بروز بدهیم. یکی از آنها چهارشنبه سوری است . در این شب و روزهای منتهی به آن کنترل اجتماعی ضعیف تر می شود و کمتر مانع وجود دارد .
در این شب برخی از نوجوانان و جوانان با تصور اینکه آزادی بدون محدودیت وجود دارد می‌خواهند همه هیجانات و خلاء هایی که دارند را خالی کنند. برای همین شاهد هستیم که تا نیمه های شب صدای ناهنجار انفجار ترقه در خیابان ها شنیده می شود.
اگر در این شب سری به بیمارستان سوانح سوختگی بزنید می بینند خیلی از کسانی که در این شب دچار حادثه می شوند همین نوجوانان و جوانانی هستند که برای تخلیه هیجان دست به کار خطرناک می زنند و آسیب جدی می بینند.
نسل امروز می خواهد آن طور که دوست دارد زندگی کند و فضای مجازی و ماهواره هم دراین بین نقش زیادی دارند. آنها در این فضا خودشان را با جوانان کشورهای دیگر مقایسه می کنند و احساس می کنند جشن و آیینی در سطح و اندازه آنها ندارند و به همین دلیل در این شب سعی می کنند به هر شکل ممکن خودشان را تخلیه کنند.
وقتی از آنها می پرسیم چرا دراین شب آتش روشن می کنید پاسخ می دهند رسم است و از قدیم بوده ولی اطلاعی از دلیل برپایی آتش ندارند. آنها نمی دانند که در گذشته قاشق و چنگال چوبی که مصرف میشد را بعد از یک سال همراه با لباس های کهنه و یالباس کسی که از دنیا رفته و بخشی از موها و محاسن اطلاح شده را در آتش می انداختند و از روی آن می پریدند تا آتش و قرمزی آن بیماری و غم و غصه را از وجودشان پاک کند.»
رسانه ها و نقش ترویج آیین فراموش شده
دکتر یوسفی درباره اینکه چطور می توان به آیین قدیم و رسم و آیین واقعی چهارشنبه سوری برگردیم به نقش رسانه ها اشاره کرده و به نور نیوز می گوید : «اما اینکه چطور به رسم و آیین قدیم برگردیم به اعتقاد من رسانه ها نقش مهمی در این زمینه دارند .
رسانه ها بخصوص صدا و سیما با ساخت مستند می تواند فلسفه واقعی چهارشنبه سوری را به مردم نشان بدهد . اگر کسی امروز علاقه ای به جستجوی موضوع آیین ها ی ملی در اینترنت ندارد با دیدن برنامه های تلویزیونی در این ارتباط می تواند با واقعیت های چهارشبه سوری آشنا شود . رسانه ها می توانند به خوبی به این موضوع بپردازند تا مردم با قرارداد و میثاق اجتماعی این شب ها آشنا شوند و به آن احترام بگذارنند .»
نورنیوز