نورنیوز – گروه فرهنگ و جامعه: بارش باران در استان سیستان و بلوچستان نعمتی است که با توجه به خشکسالی در این استان می‌تواند شادی بخش و امید آفرین باشد. بارندگی اما خیلی وقت ها روی دیگری به مردم سیستان و بلوچستان نشان می دهد؛ روی ناخوش خود یعنی سیل. این روزها نیز در پی بارندگی‌های مکرر شاهد جاری شدن سیلاب در نقاط مختلف سیستان و بلوچستان بوده ایم. شهرستان‌های دشتیاری، چابهار، کنارک، قصرقند، نیکشهر، سرباز، راسک، جنوب مهرستان، سراوان و سیب و سوران از جمله نقاط درگیر سیلاب عنوان شده‌اند و از سوی هواشناسی استان هشدار داده شده که مردم در این مناطق حداقل تا یازدهم اسفندماه هوشیار باشند. همچنین نیروهای امدادی در آماده‌باش کامل به سر می‌برند تا در مناطق سیل‌زده به یاری مردم بشتابند. عملیات نجات گرفتاران در سیل با توجه به رعد و برق و بارش تگرگ و همچین حجم بالای گل و لای به سختی در حال انجام است و خسارت اولیه‌ای که از وقوع سیل در این مناطق برآورد شده چیزی حدود ۱۴هزار میلیارد ریال است که زیر ساخت‌های ۱۳ شهرستان را با آسیب مواجه کرده است.
مجید محبی، مدیرکل ستاد بحران سیستان وبلوچستان ،عمده خسارت‌های وارده را در این مدت به زیر ساخت‌هایی نظیر راه، برق و کشاورزی مربوط می‌داند که در شهرستان‌های قصرقند و نیکشهر گزارش شده است. تیم‌های ارزیاب ستاد بحران استان با حضور در مناطق درگیر سیلاب در حال بررسی برآورد دقیق این خسارت‌ها هستند.
خسارت سیل به سیستان و بلوچستان در حالی شکل حادتری به خود می‌گیرد که بدانیم این سیلاب‌ها دارای الگویی تکرارشونده‌اند به این معنی که همواره در فصولی از سال پیش بینی می‌شود که استان گرفتار بروز سیلاب‌های مشابه شود.
سیل یکی از مهم ترین مخاطرات سیستان و بلوچستان در کنار خشکسالی و طوفان های 120 روزه است که به سبب گستردگی استان و موقعیت جفرافیایی آن همواره اقلیم سیستان و بلوچستان را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
نواحی مرکزی و جنوبی سیستان و بلوچستان بیش از دیگر نقاط درگیر سیلاب‌های ویران کننده در فصول سرد سال هستند. البته بارندگی‌های تابستانه موسوم به «مونسون» نیز در این مناطق منشأ بروز سیلاب‌هایی می شود که الگوی بارش در این نوع بارندگی‌ها هم به صورت منطقه‌ای است و مناطق مرکزی و جنوبی را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
سیلاب‌ها مسیرهای عبور و مرور را ویران می‌کنند و روستاهایی را که در حاشیه آبراه‌ها قرار دارند در محاصره قرار می‌دهند. در بسیاری از اوقات، ارتباط ساکنان روستایی که در محاصره سیلاب قرار گرفته اند تا چند روز به کلی با بیرون قطع می‌شود و به دلیل بالا بودن حجم گل و لای در بستر رودخانه، هیج راه دسترسی به آنها وجود ندارد. آنتن‌دهی ضعیف و نیز آسیب دیدن زیرساخت‌های مخابراتی در سیلاب نیز سبب می‌شود گرفتاران نتوانند راه تماسی با بیرون از روستا پیدا کنند و اطلاعاتی از وضعیت خود به نیروهای امدادی بدهند و همین هم کار را به شدت سخت می‌کند.
سیل پشت سیل
سیلاب‌های روزهای اخیر سیستان و بلوچستان را می‌توان یکی از جدی‌ترین سیل‌های سال 1402 دانست. اما همانطور که گفته شد وقوع سیلاب در این استان اتفاق بدیع و غیرقابل انتظاری نیست. تابستان سال گذشته نیز وقوع سیل ناشی از بارندگی‌های سامانه مونسون در سیستان و بلوچستان خسارت‌های زیادی به بخش های کشاورزی، راهداری، زیرساخت‌های برق، آب و مسکن، شهرداری‌ها و منابع طبیعی وارد کرد. بر اساس اعلام مدیریت بحران استانداری سیستان و بلوچستان، این سیل بیش از ۳۵ هزار میلیارد ریال در بخش‌های مختلف خسارت در پی داشت.
سیل دی ماه 1398 سیستان و بلوچستان را هم می‌توان از جمله سیلاب‌های مهم این استان دانست که از بیستم تا بیست و دوم دی ماه در استان جریان داشت و خسارت ۳۳۲ میلیارد تومانی به زیرساخت‌های شهری وارد کرد. همچین در پی این سیل راه ارتباطی ۲۰۰ روستای بخش مرکزی و بخش بنت به مرکز شهرستان نیکشهر به طور کامل قطع شد و مسیر ارتباطی ۱۲۵ روستای دو شهرستان خاش و میرجاوه نیز دچار اختلال شد. سیل سال 1398 متأسفانه با تلفات جانی هم همراه بود و سه کشته برجا گذاشت که یک دختر بچه 5 ساله در میان کشته‌شدگان بود.
دی ماه سال 1395 نیز سیلاب دیگری در سیستان و بلوچستان به وقوع پیوست که در پی بارش‌های شدید آخرین روز دی اتفاق افتاد. در این سیلاب طغیان رودخانه‌های فصلی باعث بسته شدن 15 راه اصلی و فرعی استان شد و به حدود 3 هزار خانه در مناطق ایرانشهر، سرباز، نیکشهر و کنارک آسیب زد و سبب تخلیه کامل 3 روستای همجوار با رودخانه شد. تعداد کشته‌های این سیل نیز 3 نفر عنوان شد.
اسفند ماه سال 1393 نیز دوباره سیل به جان سیستان و بلوچستان افتاد و سبب طغیان رودخانه دلگان شد که در اثر آن دو سرنشین یک خودرو جان خود را از دست دادند. در این سیل به 140 واحد آسیب جدی رسید و بیش از هزار نفر دچار حادثه شدند.
آذر ماه سال 1391 هم سیل در سیستان و بلوچستان راه ارتباطی 50 روستای چابهار را مسدود کرد و سه نفر را در منطقه دشتیاری به کام مرگ کشاند. سال 1389 و 1386 هم سال‌های سیاهی در تارخ سیلاب‌های سیستان و بوچستان محسوب می‌شوند چرا که در هر یک از این سال ها 6 نفر و در مجموع 12 نفر قربانی سیل شدند و خسارت‌های زیادی به زیرساخت‌های استان وارد شد.
با مرور تاریخچه سیلاب‌های سیستان و بلوچستان می‌توان به این نتیجه رسید که گریزی از بارش‌های فصلی استان نیست اما چرا بارش ها همواره منجر به بروز سیل‌های ویرانگری می‌شوند که جبران آثار آن به راحتی و با توجه به شرایط اقتصادی استان میسر نیست.
سیلاب‌ها از کجا می آیند؟
تأثیر تغییر اقلیم و گرمایش جهانی را نمی‌توان در بروز تغییر در الگوهای بارشی مناطق مختلف جهان نادیده گرفت. در ایران نیز شاهد این تغییر هستیم چنانکه در روزهای اخیر بارش برف و برودت هوا در بسیاری نقاط کشور سبب شگفتی بسیاری از هموطنان شده است. این تغییرات اما به نظر کارشناسان آب و هوا نتیجه تأثیراتی است که زمین از گرمایش جهانی و تغییر اقلیم می‌پذیرد و ما نیز جزئی از این ماجراییم.
در سیستان و بلوچستان اما به توجه به الگوهای تکرار شونده بارشی شاید بتوان راهکاری برای پیشگیری از خسارت سیلاب‌ها اندیشید. برای این مهم ابتدا باید دانست چرا سیلاب‌های ویرانگر در این استان رخ می دهند و منشأ بروز آن کجاست.
از آنجا که غالب بارش‌های سیستان و بلوچستان طبق اعلام کارشناسان هواشناسی از نوع رگباری است، بروز حجم زیاد بارش در بازه زمانی کوتاه سبب غافلگیر شدن مردم و بروز خسارت می‌شود بخصوص این که شیب زمین در برخی مناطق سیل خیز استان همچون دشتیاری بالاست و همین هم سرعت بروز سیلاب را بیشتر می‌کند. البته همیشه هم بازه زمانی بارش کوتاه نیست و نمونه آن هم همین سیل اخیر سیستان و بلوچستان است که بارش‌ها از هفتم اسفند ماه آغاز شده و پیش بینی می‌شود که تا یازدهم اسفند ادامه داشته باشد.
از جمله دلایل مهم بروز سیلاب در سیستان و بلوچستان را ساخت و ساز نامناسب جاده‌ای و نبود پل در سطح استان می دانند. محمد کرمی، استاندار سیستان و بلوچستان البته معتقد است با اینکه جاده و پل‌هایی در استان ساخته شده اما چون این ساخت و سازها غیر اصولی بوده مشکلاتی در مسیر آب ایجاد می‌کند بنابراین باید در زمان اجرای پروژه‌ها موارد این چنینی پیش بینی شود.
مدیریت ناصحیح سدها در سال‌های گذشته نیز از جمله دلایل بروز سیلاب‌های ویرانگر در سیستان و بلوچستان عنوان شده است. در این میان انگشت اتهام به سمت سدهای زیردان منطقه دشتیاری و پیشین در منطقه سرباز نشانه می رود که قرار بود با ذخیره آب به کمک مردم آید و نیز در مهار سیلاب نقش اساسی داشته باشند. اما نبود سازه در پایین‌دست سدها برای ذخیره آبی که از سد سرریز شده، انتقادی بود که از سوی کارشناسان مطرح می‌شد که عملا سدها را بی فایده در امر مهار سیلاب عنوان می‌کرد.
روز هفتم اسفند ماه جاری نیز دادکریم بلوچ، جانشین ستاد پیشگیری، هماهنگی و فرماندهی عملیات مدیریت بحران استان عنوان کرد که سد زیردان در آستانه سرریز شدن است و حجم آب آن از ۲۰۰ میلیون مترمکعب گذشته و لازم است روستاییان از تردد در پایین دست سد در بخش‌های پیرسهراب، تلنگ، پلان و دشتیاری جدا خودداری کنند. او اعلام کرده بود که برای کاهش خسارت‌ها دریچه سدهای حوزه شهرستان چابهار به ویژه زیردان باز شده و در حال تخلیه است.
با وجود موارد گفته شده به نظر می‌رسد تقویت زیرساخت‌های سیستان و بلوچستان می‌تواند نقش مهمی در جلوگیری از بروز سیلاب‌های ویرانگر داشته باشد. همچنین سامانه‌های پیش بینی و اعلام وقوع سیلاب در هشدار به موقع به مردم موثر خواهد بود. سیستان و بلوچستان استان پهناوری است که بویژه در جنوب استان گاهی فاصله روستاها از هم بسیار زیاد است و دسترسی به روستاها حتی در حالت عادی هم چندان آسان نیست چه برسد به این که سیلاب نیز مسیر را گل آلود و ناهموارتر کند.
نورنیوز