نورنیوز ـ گروه جامعه: برخلاف تصورها اما، مشاهده «هما» (کرکس ریش‌دار) در آسمان ایران تازگی ندارد. این پرنده که در باور ایرانیان باستان نماد سعادت و خوشبختی بود، تنها به‌دلیل زندگی در ارتفاعات بسیار بالای مناطق دورافتاده کوهستانی، کمتر در مناطق کم‌ارتفاع مشاهده می‌شود.
«هما» گونه‌ای باستانی از پرندگان ایران است که از هزاران سال قبل تاکنون در طبیعت ایران زیست می‌کند. برخی معتقدند در تعدادی از سر ستون‌های تخت جمشید که معماری آن به ۲۵۰۰سال قبل و دوره هخامنشی باز می‌گردد از این پرنده الهام گرفته شده است و نشان می‌دهد ایرانیان از آن زمان، هما را نماد شکوه و بزرگی می‌دانستند. حافظ، سعدی، فردوسی، مولانا، نظامی گنجوی، صائب تبریزی، خاقانی و اقبال لاهوری در اشعار خود «هما» را مرغی می‌دانسته‌اند که چون پدیدار شود، مردم را به سعادت و کامرانی می‌رساند.
هما؛ کرکس حمایت شده ایران
اسماعیل کهرم، فعال محیط‌زیست و پرنده‌شناس می‌گوید: هما، مرغ استخوان‌خوار یا کرکس ریش‌دار (Gypaetus barbatus) گونه‌ای پرنده شکاری بزرگ‌جثه از تیره بازان و راسته بازسانان، پرنده اساطیری ایرانیان است که در ارتفاعات بسیار بالای مناطق دور افتاده کوهستانی زندگی می‌کند. به همین‌خاطر مشاهده این پرنده بزرگ جثه برای مردم امکان‌پذیر نیست، اما علت کم دیده شدن بزرگ‌ترین شکارچی آسمان ایران دلیلی بر کم بودن جمعیت هما نیست. این پرنده، معمولا خود را از دید انسان دور نگه می‌دارد، اما تقریبا در همه نقاط ایران زیست می‌کند. تنها منطقه‌ای که هما دیده نشده، جنوب شرق ایران است. آمار قابل استنادی از جمعیت این پرنده شکاری در ایران در دست نیست، چون سرشماری آن به‌دلیل دوری از انسان و زندگی در ارتفاعات دورافتاده، بسیار دشوار است. با این حال ایرانیان به دلایلی از دوره باستان تاکنون علاقه‌مند به شناخت آن بوده‌اند. این پرنده رفتارهای مخصوص به خود دارد که در سایر پرنده‌ها و جانواران دیده نمی‌شود. هما، تنها پرنده‌ای است که استخوان جانوران را با خود به آسمان می‌برد و از بالا روی صخره و سنگ رها می‌کند و پس از خرد شدن استخوان، آن را می‌بلعد. معده این پرنده به قدری قوی است که استخوان گاو را هم به راحتی هضم و از پروتئین و کلسیم سرشار مغز استخوان تغذیه می‌کند. بیش از ۵۰سال پیش مرحوم اسکندر فیروز، بنیانگذار و نخستین رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست ایران، به‌دنبال انتقاد یکی از روزنامه‌ها مبنی بر اینکه چرا نام همای سعادت روی لاشخور گذاشته شده است، ماموریت پاسخ به این روزنامه را به من محول کرد. در آن زمان علاوه بر مستندات باستانی به‌ویژه در زمان هخامنشیان، شعری را از گلستان سعدی پیدا کردم و در پاسخ به آن روزنامه این بیت را آوردم: «همای بر همه مرغان از آن شرف دارد / که استخوان خورد و جانور نیازارد.» هما در حال حاضر جزو پرنده‌های حمایت شده ایران محسوب می‌شود.
شکوه در ارتفاع
هما را می‌توان در ارتفاعات و مناطق کوهستانی یافت. این پرنده در ارتفاعی بین ۳۰۰ تا ۴۵۰۰ متر بالاتر از سطح دریا زیست می‌کند و بیشتر اعضای این گونه در ارتفاعی بیش از ۲هزار متر سکونت دارند. هما اغلب مناطق متروک و صخره‌ای یا دره‌های مشرف به مراتع را یعنی جایی که چرندگان و شکارگران زیست می‌کنند کنام خود می‌کند. زیست در چنین مناطقی امکان دسترسی بالقوه جانور به اجساد جانوران شکارشده و مردار را فراهم می‌کند. هما در تمام طول سال یک جا می‌ماند و هر فصل فقط یک یا ۲تخم می‌گذارد.
کرکس استخوان‌خوار
این لاشخور استخوان‌خوار برخلاف دیگر کرکس‌ها بلافاصله بر سر جسد حیوانات ظاهر نمی‌شود و به خوردن گوشت و لاشه آنها هم علاقه‌ای ندارد. هما صبر می‌کند تا بقیه کرکس‌ها و حیوانات لاشه‌خوار از لاشه دور شوند، سپس با کمک منقار خود، تکه‌ای از استخوان را جدا می‌کند، به همراه استخوان به آسمان پرواز می‌کند و در بالای یک صخره توقف کرده، استخوان را روی سنگ رها می‌کند تا استخوان شکسته و به قطعات کوچک‌تر خرد شود. سپس استخوان‌ها را درسته می‌بلعد.جالب است بدانید که کرکس‌های ریش‌دار بعضا برای شکستن استخوان‌ها مکانی مخصوص دارند که به اوساری شهرت دارد.
نورنیوز