خواندنی‌هایی از فصل چهل و یکم کتاب سال

نورنیوز – گروه فرهنگ و جامعه: در ترافیک پرتراکم مراسم و یادبودها و افتتاح ها و جشنواره های مختلف دهه فجر، صبح چهارشنبه نوبت به اهالی کتاب رسید تا برگزیدگان سالانه خود را بشناسند. این، ‌چهل و یکمین مراسم کتاب سال بود که پس از پیروزی انقلاب اسلامی برگزار می شود. حجت الاسلام و المسلمین ابراهیم رئیسی به سنت همه رؤسای جمهور در ایران،‌ مهمان ویژه مراسم بود و جوایز و لوح های تقدیر را به 13 برگزیده و نزدیک به 50 شایسته تقدیر اهدا کرد. جمعی از مدیران فرهنگی کشور از جمله وزیر فرهنگ و نیز رئیس فرهنگستان زبان وادب فارسی، رئیس جمهور را در این مراسم همراهی می کردند. در کنار اعلام برگزیدگان چهل و یکمین دوره مراسم کتاب سال،‌ آثار برگزیده سی و یکمین جایزه "جهانی" کتاب سال جمهوری اسلامی ایران هم معرفی و جوایز آن به پژوهشگران شاخص خارجی تقدیم شد.

یک سنت جاافتاده در حوزه کتاب 
چیزی که امروز به جایزه کتاب سال شهرت یافته از سال 1361 بنیان نهاده شد. سابقه اهدای جایزه ای ملی به پدیدآورندگان کتاب، اما به مدت ها پیش از آن، در دهه 30 شمسی برمی گرددد. این جایزه که نخست با عنوان "جایزه سلطنتی کتاب سال" آغاز شد، از سال 1332 با هدف تشویق خادمان دانش و فرهنگ ایران رواج یافت. ارزشیابی کتاب سال برعهده هیأتی متشکل از استادان زُبده کشور بود که به پیشنهاد شورای عالی دانشگاه انتخاب می شدند. جایزه سلطنتی کتاب سال جایزه‌ای نقدی همراه با فرمان شاه بود که هر سال در روز اول فروردین و در مراسم سلام نوروز، توسط شخص شاه اعطا می‌شد. تعداد جوایز 11 عدد بود به این شرح:
رشته علوم و فنون: سه جایزه 
رشته ادبی: دو جایزه، یکی برای تحقیقات ادبی و یکی برای تألیف و تصنیف  
رشته علوم انسانی و اجتماعی و تربیتی: دو جایزه 
ترجمه: دو جایزه، یکی برای بهترین ترجمه علمی و یکی برای بهترین ترجمه ادبی 
کودکان و نوجوانان: دو جایزه، یکی برای بهترین تألیف و یکی برای بهترین ترجمه 
مبالغ نقدی این جایزه نیز قابل توجه بود: تصنیف: یکصدهزار ریال /  تألیف: هشتادهزار ریال / ترجمه: پنجاه هزار ریال. طبعا در طول زمانن این مبالغ با افزایش مواجه شد. هرچند فکر تأسیس جایزه کتاب، ‌مربوط به سال 1332 بود اما نخستین دوره آن در سال 1333 برگزار شد. این جایزه تا سال 1356 همه ساله برگزار می شد اما در این سال با شعله ور شدن آتش اعتراضات مردمی در جریان انقلاب، روند جایزه کتاب هم متوقف شد و به آخر رسید.نکته جالب توجه این است که آیت الله ناصر مکارم شیرازی برای تألیف کتاب "فیلسوف نماها" (سال 1333)  و آیت الله شهید مرتضی مطهری برای پاورقی های کتاب "اصول فلسفه و روش رئالیسم" جزو برگزیدگان این جایزه بودند. نام بسیاری دیگر از محققان ادبیات و علوم انسانی و نیز مترجمان در میان فهرست برگزیدگان این جوایز دیده می شود.

دور دوم جایزه کتاب،‌از سال 1361 پس از پیروزی انقلاب، ‌با عنوان جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران، با محوریت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و با هدف ارتقای فرهنگ جامعه اسلامی، حفظ استقلال و هویت فرهنگی، و حمایت و تشویق مؤلفان، مترجمان، و مصحّحان کشور آغاز شده و تاکنون ادامه یافته است. هیأت داوران از میان استادان حوزه و دانشگاه و سایر صاحب‌نظران علمی و فرهنگی کشور به پیشنهاد اداره کل مراکز و روابط فرهنگی، تصویب معاون فرهنگی، و تأیید وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی دعوت می‌شوند.

این جایزه شامل لوح تقدیر مقام ریاست جمهوری و سکّه‌های بهار آزادی است که هر سال در دهه فجر (12-22 بهمن) توسط شخص رئیس جمهور به برندگان اعطا می‌گردد. گویا غیر از سال 1389 که محمود احمدی نژاد برای اهدای جوایز به مراسم نیامد در سایر دوره ها رؤسای جمهور وقت به این وظیفه قانونی عمل کرده اند. البته در یکی دوسال هم به خاطر شرایط خاص کرونایی، تغییراتی در نحوه برگزاری مراسم ایجاد شد. گاه نیز بنابه تشخیص هیأت داوران، علاوه بر آثار برگزیده،‌ آثاری نیز به‌عنوان شایسته یا قابل تقدیر معرفی می‌شوند. 

از سال 1372 جایزه دیگری نیز در سیاست‌های وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی گنجانده شد. این جایزه با عنوان جایزه جهانی کتاب سال جمهوری اسلامی ایران، همزمان با جایزه کتاب سال و در همان مراسم اعطا می‌گردد. نوع این جایزه نیز لوح تقدیر رئیس جمهوری و سکّه‌های بهار آزادی است که با هدف شناسایی و معرفی آثار برگزیده جهانی در دو حوزه مطالعات اسلامی و مطالعات ایرانی و بزرگداشت پدیدآورندگان آنها اعطا می‌شود. بر طبق این طرح، فقط کتاب‌هایی بررسی می‌شوند که برای نخستین بار در طی سال میلادی قبل، در خارج از کشور (با هر زبانی)، منتشر شده‌اند. 

فهرست برگزیدگان دوره چهل و یکم 
به رسم هرساله،‌ در این دوره از برگزاری کتاب سال هم نامزدهای هر بخش از مدتی پیش اعلام شده بودند. برخی معتقدند انتظار این بود که در بعضی بخش ها برگزیدگان دیگری از میان آن نامزدها انتخاب شوند اما به هرحال به گفته دکتر حمید پارسانیا،‌ دبیر علمی جایزه کتاب سال، آثار برگزیده حد نصاب لازم را از داوران دریافت کردند. احتمالا در روزهای آینده، تحلیل هایی از اهالی کتاب درباره کیفیت دست کم برخی از آثار برگزیده امسال خواهیم خواند. 13 اثر زیر درواقع،  فهرست برگزیدگان چهل‌ویکمین جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران هستند اما فهرست طولانی تری از آثار شایسته تقدیر هم منتشر شده است. برگزیدگان  به این شرح اند:  

  دین / گروه سیره
 «موسوعه آیه‌الله السید محمد مهدی الموسوی الخرسان»، تألیف السید محمد مهدی السید حسن الموسوی الخرسان، قم: مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه، ۱۴۴۳ق، ۴۶ج.
 
 علوم خالص / گروه ریاضی
 «آنالیز در گذر تاریخ»، تألیف ارنست هایرر و گرهارد وانر، ترجمه بیژن احمدی‌کاکاوندی و الهام نوبری، تهران: دانشگاه شهید بهشتی، ۱۴۰۱، ۴۸۷ص.
 
 علوم خالص / گروه آمار
 «روش‌های آمار بیزی»، تألیف محمدرضا مشکانی و امیر کاوسی‌دولانقر، تهران: دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شهید بهشتی، ۱۴۰۱، ۴۲۵ص.

  علوم کاربردی / گروه پزشکی
 «نشانگرهای دزسنجی زیستی در سوانح پرتوی و هسته‌ای»، تألیف حسین مزدارانی، تهران: بارش دانش، ۱۴۰۱، ۵۲۶ص.
 
 ادبیات / گروه داستان بلند و رمان
دو اثر زیر به‌صورت مشترک انتخاب شدند:
«بیروط»، نوشته ابراهیم اکبری‌دیزگاه، ویراستار رسول احدی‌خانقاه، تهران: نشر صاد‏

 ادبیات / گروه شعر کلاسیک
 «دل‌بستگی»، سروده حسین دهلوی، تهران: سوره مهر، ‏

 ادبیات / گروه شعر نو
  «خدا خیرت دهد ای زیبارو، شعرها و طرح‌های محمدباقر کلاهی‌اهری»؛ ویراستار: بهار احمدی، تهران: مهرودل‏
  تاریخ و جغرافیا / گروه مستندنگاری
 «من اعتراف می‌کنم: زندگی و زمانه وحید افراخته»، نوشته محمد رحمانی، تهران‏

 آثار برگزیده سی‌ویکمین جایزه جهانی کتاب سال جمهوری اسلامی ایران نیز به شرح زیر اعلام شد:  

 مطالعات اسلامی / گروه فلسفه اسلامی
 «پیکرتراشی خود (تهذیب نفس): اسلام، انانیت و شکوفایی انسان»، اثر محمد عمر فاروق، از دانشگاه میشیگان 
  مطالعات اسلامی / گروه تاریخ اسلام
 «الملحمة الحسینیة فی الذاکرة الجماعیة» اثر محمد صادق بوعلاق، از نقوش عربیة 
  مطالعات اسلامی / گروه اقتصاد اسلامی
 «ساختار اندیشه اقتصاد اسلامی»، اثر سامی الداغستانی، از انتشارات کمبریج 
  مطالعات ایرانی / گروه زبان و ادبیات فارسی
 «زبان و ادبیات فارسی در داغستان (بافت فرهنگی و تاریخی)، اثر پاتیمت علی بکوا،  از انتشارات صدرا و مرکز تحقیقات آکادمی علوم روسیه   
  مطالعات ایرانی / گروه تاریخ 
 «رقابت تسلیحاتی در دنیای باستان، بزرگ‌ترین استحکامات دفاعی دوره باستان و شبکه‌های نظامی در شمال ایران» ابرهارد سوئر، جبرئیل نوکنده و حمید عمرانی رکاوندی، از انتشارات آکسبو 
  مطالعات ایرانی / گروه هنر
 «مطالعات معماری ایرانی»، اثر  برنارد اوکین، از دانشگاه ادینبورگ