نورنیوز ـ گروه جامعه و فرهنگ: ماجرای افزایش وزن دانش آموزان، از تقریبا ۱۰ سال پبش شروع شد اما بعد از شیوع ویروس کرونا و آنلاین شدن کلاس‌ها این جریان شتاب بیشتری گرفت و به یک سونامی تبدیل شد بطوری که بعد از دو سال آنلاین بودن مدارس وقتی دانش آموزان به مدرسه بازگشتند از هر سه دانش آموز یک نفر آنها چاق یا دچار اضافه وزن شده بود. این واقعیت تلخ را سینا کلهر، معاون فرهنگی و توسعه ورزش همگانی وزارت ورزش و جوانان در گفت و گو با خبرگزاری ایسنا بیان کرد و از وجود نزدیک به 5میلیون دانش‌آموز چاق یا دارای اضافه وزن در میان جمعیت 16 میلیون نفری دانش آموزان کشور خبر داد. (ایسنا / 18 فروردین 1401)
شروع پرشتاب چاقی دانش آموزان
زنگ خطر افزایش تعداد دانش آموزانی که اضافه وزن دارند چند سالی است که به صدا در آمده است. چنین عارضه‌‌ای باعث‌‌‌می‌شود بخش زیادی از نسل آینده با بیماریهای مختلفی ازجمله دیابت، بیماریهای قلبی و عروقی، پرفشاری، و انواع سکته دست و پنجه نرم کنند . چندی قبل معاون تربیت بدنی و سلامت وزارت آموزش و پرورش خبر داد که نرخ اضافه وزن دانش‌آموزان در برخی استانها حتی از ۴۰ درصد هم عبور کرده است. صادق ستاری فرد با بیان اینکه پنج سال قبل نرخ چاقی دانش آموزان ۳۰ درصد بود، اما اکنون در برخی استانها از این مرز عبور کرده گفت:« در برخی استانها بیش از۴۰ درصد دانش‌آموزان با معضل چاقی و اضافه وزن روبرو هستند و این موضوع از نظر رشدی و تربیتی بسیار نگران کننده است. لازم است اولیا با آموزش و پرورش این مشکل را رفع کنند؛ لذا هم سبک زندگی فعال و با تحرک بالا و هم انجام ورزش در مدرسه با گروه همسالان و نیز ورزش با خانواده می‌تواند به این امر کمک کند.»(خبرگزاری صداوسیما/ 18 مهر 1402)
البته عارضه چاقی منحصر به کودکان نیست. در پویش ملی سلامت که اخیرا به همت وزارت بهداشت برگزار شد 16 میلیون ایرانی با اضافه وزن بالا شناسایی شدند. این رقم بهترین نشانه از رسوخ سیاست غلط یارانه‌های غذایی و نداشتن تفکر تغییر و نوآوری در دهه‌های طولانی است. ما نتوانسته‌ایم با جهانی که به سرعت تغییر می‌کند، تغییر کنیم. 16 میلیون ایرانی با چاقی زیاد به این معنی است که اگر آمار نوزادان و کودکان و جوانان را که چاقی در آنان معمول نیست کم کنیم، بیشتر ایرانی‌ها چاق‌اند. این اضافه‌وزن ابداً به معنای خوب غذاخوردن یا غذای‌خوب خوردن نیست، بلکه برعکس به‌معنای غذای بد و یارانه‌ای یعنی شکر و آرد سفید و روغن‌نباتی خوردن و متعاقب آن، بدغذاخوردن است. نورنیوز،پیش از این در مطلبی با عنوان " یارانه به تغذیه اشتباه" ابعاد زیانبار سیاست‌‌‌های حمایتی نادرست در حوزه غذا را توضیح داده است.
کرونا و چاقی
کودکان چاق به احتمال زیاد در آینده، بزرگسالان چاقی خواهند بود که در معرض خطر ابتلا به بیماری‌هایی مانند دیابت نوع ۲، سکته‌‌‌های قلبی و مغزی و بعضی سرطان‌ها مثل سرطان روده بزرگ خواهند بود. با شیوع ویروس کرونا بسیاری از مدارس تعطیل و ادامه تحصیل به شکل آنلاین درآمد. خانه نشینی و تعطیل شدن زنگ ورزش مدارس و ترس و نگرانی خانواده‌ها از مبتلا شدن بچه‌ها باعث شد بسیاری از آنها در دو سال شیوع کرونا دچار افزایش وزن شوند. شیوع پاندمی کرونا در اواخر سال ۱۳۹۸ آمار چاقی کودکان ایران را حدود ۸ درصد افزایش داد. علاوه بر کرونا که بیش از ۲ سال کودکان را خانه‌نشین کرد، زندگی در آپارتمانهای کوچک، تغذیه نامناسب و دیجیتال‌محور شدن کودکان از دیگر عواملی بود که زمینه ساز چاقی آنها شد.
بالا رفتن افزایش وزن در دوران کرونا باعث شد تا مرداد ماه سال 99 وزارت آموزش و پرورش دستورالعمل پروژه «کنترل وزن و چاقی دانش آموزان با رویکرد ترویج سبک زندگی فعال و سالم» را صادر و به همه مناطق کشور ابلاغ کند. دراین دستور العمل آمده بود :« افزایش وزن و چاقی نه‌تنها سلامت کودکان و نوجوانان را در طول تحصیل به خطر می‌اندازد، بلکه بر زندگی آنان در آینده تأثیرگذار است و آنان را با مشکلات بهداشتی، سلامتی و شیوع بیماریهای غیر واگیر مواجه خواهد کرد. به همین منظور وزارت آموزش‌وپرورش مصمم است پروژه "کنترل وزن و چاقی دانش‌آموزان با رویکرد ترویج سبک زندگی فعال و سالم" را تدوین و از رهگذر اجرای آن نقش مؤثری در تأمین سلامت عمومی امروز و آینده جامعه ایفا کند.» دراین دستورالعمل قرار بود شاخص توده بدنی دانش آموزان در مرحله اولیه یا پیش‌آزمون انجام و دانش آموزانی که دارای اضافه‌وزن و چاقی بودند شناسایی شوند. سپس با آموزش، مشاوره و حمایت و همکاری خانه و مدرسه، دانش آموزان وزن خویش را مدیریت کنند و پس از آزمون مرحله ثانویه، تغییرات شاخص توده بدنی تعیین و تحلیل شود.
چاقی، معضل قرن 21
چاقی در قرن ۲۱ مهمترین تهدید برای سلامتی انسان است. طبق آمار سازمان بهداشت جهانی WHO، ۳۰ درصد از جمعیت خاورمیانه از اضافه وزن رنج‌‌‌می‌برند. از جمله عواملی که در بروز چاقی موثر هستند تغییر در الگوهای تغذیه‌‌ای و دریافت غذاهای با انرژی و چربی زیاد که در گذشته کمتر مصرف‌‌‌می‌شد را‌‌‌می‌توان عنوان نمود. در ایالات متحده آمریکا طی ۳۰ سال گذشته شیوع چاقی در گروه سنی ۱۴-۶ ساله ۳ برابر شده است ، تخمین زده‌‌‌می‌شود که ۱۴ میلیون کودک ۱۴-۶ ساله در اروپا دچار اضافه وزن باشند.افزایش چاقی در دوران کودکی با افزایش شیوع بیماریهای همراه با چاقی مرتبط است که‌‌‌می‌توان از جمله این بیماری‌ها به مشکلات کبدی ، بیماری کیسه صفرا، سرطان ها، چربی خون بالا، مشکلات تنفسی ، ناباروری ، افسردگی و کاهش اعتماد به نفس ، مشکلات غددی ، قلبی عروقی ، مشکلات پوستی و نورولوژیک اشاره کرد.امروزه اضافه وزن در کودکان به صورت یک اپیدمی جهانی درآمده و در گروه سنی ۱۲-۶ سال، به بیش از دو برابر رسیده است. تخمین زده‌‌‌می‌شود حدود ۸۰ درصد کودکان چاق، در بزرگسالی نیز چاق خواهند بود.
جای خالی زنگ ورزش
تغییر سبک زندگی و استفاده از غذاهای آماده و پرکالری در سالهای اخیر افزایش وزن کودکان و نوجوانان و زیاد شدن پدیده چاقی را در پی داشته است؛ کودکانی که در آپارتمانهای کوچک زندگی‌‌‌می‌کنند و هیچ تحرکی هم ندارند. تنها زمانی که آنها‌‌‌می‌توانند تحرک داشته باشند زنگ ورزش در مدارس و یا حضور در کلاس‌‌‌های آزاد ورزشی است. تفریحات پرتحرک و دسته جمعی کودکان در نسل قبل، آنها را از دچار شدن به معضل چاقی ایمن می‌کرد، اما اکنون فضای محیطی برای برخی بازیهای سنتی برای کودکان فراهم نیست. همین امر باعث شد که از مهرماه سال گذشته، دستورالعمل افزایش زنگ ورزش دانش آموزان ابتدایی ابلاغ شود. مدیرکل تربیت بدنی و فعالیت‌های ورزشی وزارت آموزش و پرورش در این باره گفت: «زمان زنگ ورزش طبق مصوبه شورای عالی آموزش و پرورش در تمامی پایه‌های تحصیلی و شاخه‌های نظری، فنی حرفهای و کار و دانش ، دو ساعت در هفته است اما معمولاً در دوره ابتدایی این دو ساعت را کم می‌کردند و یا اینکه دو ساعت ورزش را در یک روز قرار می‌دادند.» وی با اعلام اینکه دستورالعمل اجرای درس تربیت بدنی به ادارت کل آموزش و پرورش استانها ابلاغ شده افزود: «در ماده ۴ این دستورالعمل قید شده که این زمان در مقطع ابتدایی باید در دو روز متفاوت و در دو زنگ جداگانه اجرا شود.» (ایسنا / 22 مهر 1401)
هرچند که زنگ ورزش یکی از درس‌های رسمی دانش‌آموزان در مدارس است اما برخی از مدارس بویژه در مقطع ابتدایی هنوز این درس را به رسمیت نمی‌شناسند و یا بطور کلی این زنگ را از برنامه هفتگی دانش‌آموزان حذف کرده و یا در این زنگ به آموزش دانش‌آموزان نمی‌پردازند و آنها را در حیاط مدرسه به حال خود رها می‌کنند. معاون سلامت و تربیت بدنی وزارت آموزش و پرورش،چندی پیش با بیان اینکه اجرای زنگ ورزش در مدارس تکلیف و اجباری است، گفت:« دو زنگ ورزش در هفته برای دانش‌آموزان درنظر گرفته شده که اگر در مدارس اجرا نشود، تخلف محسوب می‌شود. زنگ ورزش هم مانند سایر زنگ‌ها جزو تقویم درسی رسمی است و اجرای این برنامه تکلیفی و اجباری است.» درحالی که ورزش جزو دروس اجباری مدارس است اما برخی از مدارس زنگ ورزش را جزو یکی از کم اهمیت ترین دروس دانش آموزان قرار‌‌‌می‌دهند . سمیه رادپور مادر آرین که در پایه سوم ابتدایی تحصیل‌‌‌می‌کند با اشاره به اینکه یکی از مهمترین عوامل کم تحرکی دانش آموزان بی توجهی مدارس به زنگ ورزش است به نورنیوز‌‌‌می‌گوید : «مدرسه‌‌ای که پسرم آنجا تحصیل می‌کند دو ساعت کلاس ورزش که باید در دو روز در هفته باشد را در یک روز تجمیع کرده و دانش آموزان را به سالن ورزشی در اطراف مدرسه‌‌‌می‌برند و معلم یک توپ فوتبال به بچه‌ها‌‌‌می‌دهد تا خودشان بازی کنند. اما خبری از نرمش و حرکات کششی و یا ورزش‌‌‌های گروهی مثل طناب کشی یا بازیهای جمعی که ما در کودکی انجام‌‌‌می‌دادیم نیست. همین باعث‌‌‌می‌شود بچه‌ها بیشتر از ورزش آسیب ببینند. وقتی ما دانش آموز بودیم در حیاط مدرسه بازیهای گروهی انجام‌‌‌می‌دادیم و تحرک زیادی داشتیم اما امروز خیلی ازمدارس حیاط ندارند و بیشتر به خانه شباهت دارند تا مدرسه. از نرمش صبحگاهی هم خبری نیست و بچه‌ها ساعت‌ها در کلاس درس بدون تحرک‌‌‌می‌نشینند.»
این مادر که چند سال در کشورهای شرق آسیا زندگی کرده با اشاره به برنامه‌‌‌های مدارس این کشورها برای استعدادیابی ورزشی می‌گوید: «در چین و کره جنوبی درس ورزش یکی از مهمترین دروس تحصیلی است و مربی‌‌‌های متخصص دانش آموزان را زیر نظر قرار‌‌‌می‌دهند. با شناسایی استعدادها آنها را وارد دنیای حرفهای ورزش وارد‌‌‌می‌کنند که نتیجه اش پرورش قهرمانانی است که در آینده برای کشورافتخار‌‌‌می‌آفرینند. اما در مدارس ایران،زنگ ورزش، به عنوان زمانی درنظر گرفته‌‌‌می‌شود که بچه‌ها در حیاط مدرسه وقت گذرانی کنند. در پاییز و زمستان هم که هوا آلوده‌‌‌می‌شود زنگ ورزش تعطیل‌‌‌می‌شود و بچه‌ها بدون برنامه و هدف در کلاس درس رها‌‌‌می‌شوند.»
نورنیوز