نورنیوز ـ گروه فرهنگ‌وجامعه: سومین سال خشکسالی ایران در حالی به ماه های میانی نزدیک می‌شود که کاهش چشمگیر بارش در پاییز و اوایل زمستان، خبر از تابستان داغ و کم آب آینده می‌دهد؛ تابستانی که به دلیل کاهش آب ذخیره شده پشت سدها بازهم احتمالا باید دست به دامن منابع آب زیر زمینی شد. امروز شرایط به گونه‌‌ای پیش می‌رود که به گفته مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان تهران ۶۰ درصد آب شرب پایتخت از منابع سطحی و ۴۰ درصد بقیه از منابع زیرزمینی تأمین می‌شود. این به معنی آن است که روزانه ۱۸ هزار لیتر از منابع زیر زمینی آب برداشت می‌شود.
چشم‌‌‌هایی که به آسمان خشک شد
با اینکه مسئولان سازمان هواشناسی در اوایل پاییز امسال وعده داده بودند پاییز پربارشی در پیش خواهیم داشت و سدهای کشور پرآب خواهند شد اما این خبر رنگ واقعیت نگرفت. هرچند به گفته مسئولان هواشناسی، بارندگی های آذرماه میانگین بارش پاییز را تا حدودی جبران کرد اما در مجموع، پاییز امسال کم بارش ترین پاییز طی یک دهه گذشته بود. با کاهش چشمگیر بارش های پاییزی حجم ذخیره آب پشت سدهای کشور کاهش پیدا کرده بطوری که این ذخایر، به پایین تر سطح رسیده است. این یعنی تابستان سال آینده ممکن است شاهد خاموشی های گسترده و حتی سهمیه بندی آب در برخی از مناطق کشور باشیم.
مرکز پژوهش‌های مجلس با بررسی شاخص‌های مهم آب و هواشناسی کشور اعلام کرده میانگین بارش کل کشور در سه ماهه تابستان امسال نسبت به تابستان سال گذشته، 56 درصد و نسبت به میانگین بارش بلندمدت تابستان 22 درصد کاهش داشته است. طی سال آبی 1402-1401 (ابتدای مهرماه سال 1401 تا آخر شهریورماه سال 1402) نیز میزان بارش دریافتی نسبت به سال آبی گذشته 4 درصد افزایش اما نسبت به میانگین بلندمدت 14 درصد کاهش داشته است. بررسی وضعیت بارش در استان‌های مختلف کشور هم حاکی از آن است که میزان بارش در فصل تابستان جز 4 (استان های لرستان، اردبیل، بوشهر و خراسان شمالی) در سایر استان‌ها نسبت به میانگین بلندمدت کاهش داشته است. همچنین میانگین دمای کشور در فصل تابستان نسبت به مدت مشابه سال گذشته 1.1 درجه سانتی‌گراد افزایش داشته است.
سوم دی ماه رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی سازمان هواشناسی کشور واقعیت تلخی را اعلام کرد. احد وظیفه گفت:«میانگین بارش‌های کشور طی پاییز ۳۴ میلیمتر ثبت شده است. این در حالی است که به صورت نرمال باید از ابتدای سال آبی تاکنون ۶۰میلیمتر بارندگی دریافت می‌کردیم. این میزان بارش ثبت‌شده نشان می‌دهد که ما با کاهش جدی بارندگی مواجه هستیم، به عبارتی ۲۶ میلیمتر معادل با ۴۳ درصد کمتر از میانگین بلندمدت بارندگی دریافت کرده ایم. سال گذشته در این بازه زمانی ۳۳ میلیمتر بارش در کشور ثبت شد، بنابراین در سال جاری حدود یک میلیمتر میانگین بارش‌ها نسبت به سال گذشته بیشتر بوده، اما به‌طور کلی با میانگین بلندمدت اختلاف زیادی دارد.»
رئیس سازمان هواشناسی هم از بحران آب در تابستان سال آینده خبر داد. سحر تاجبخش گفت: « مهر امسال بارندگی بیشتر از نرمال بود اما در ماه‌های آبان و آذر بارش‌ها کمتر از نرمال بود. دمای هوا هم خیلی افزایش یافت که این موضوع تبخیر و تعرق ذخایر آبی را هم افزایش می‌دهد. اگر این وضعیت ادامه یابد و در زمستان هم ذخایر برف کافی نداشته باشیم قطعاً در تابستان سال آینده با مشکل جدی آب مواجه خواهیم شد.»
تابستان داغ و قطع برق
کاهش بارش های پاییز و کم شدن ورودی آب به سدهای کشور خبر از تابستانی داغ و کم آب در سال آینده می‌دهد. خاطرات تلخ خاموشی های متوالی در تابستان سال های 1399 و 1400 هنوز در خاطر خیلی از مردم زنده است؛ خاموشی‌‌‌هایی که برنامه مشخصی نداشت و اعتراض مردم را برانگیخت. مسئولان وزارت نیرو آن روزها کم شدن آب پشت سدها برای تولید برق و ناترازی در مصرف برق را از عوامل اصلی خاموشی‌ها عنوان می‌کردند. گرچه در سال های بعد با برنامه ریزی‌‌‌هایی که انجام شد و تعطیلی یک یا دو روز در هفته کارخانه‌ها و مراکز تولیدی، برق واحدهای مسکونی و تجاری قطع نشد اما همه اینها باعث نشد تا به آب پشت سدها به عنوان منبع اصلی تولید برق کشور چیزی اضافه شود. براساس آمار وزارت نیرو، سدهای کشور، سهم 85 درصدی در تولید برق دارند. در نیروگاه‌های برقابی از آب جمع شده در پشت سدها برای تولید برق استفاده می‌شود. آب ذخیره شده در پشت سدها با برخورد به پره‌های توربین سبب چرخش روتور توربین می‌شود و چرخش روتور توربین نیز سبب چرخش ژنراتور و در نتیجه تولید برق می‌شود. این درحالی است که استفاده از نیروگاه‌های برقابی برای تولید الکتریسیته مورد نیاز کشور با توجه به اقلیم خشک ایران نمی‌تواند روش چندان درستی برای کمبود انرژی مورد نیاز باشد.
زنگ خطر برای سدها
اواسط آذرماه سخنگوی صنعت آب زنگ خطر وضعیت نامطلوب سدهای کشور را به صدا در آورد. فیروز قاسم زاده گفت:« چند سال متوالی کاهش بارش در هیدرولوژی منطقه و آورد رودخانه‌ها اثر داشته و بر همین اساس وضعیت سدها در شرایط خوبی نیستند. بر اساس گزارش وزارت نیرو تنها سدهای زاینده رود و سد اکباتان در استان همدان در وضعیت خوبی بسر می‌برند. اما بسیاری از سدهای کشور وضعیت مناسبی ندارند. حجم ورودی آب به کمترین میزان طی سالهای گذشته رسیده است. بر اساس آخرین آمار اعلام‌شده از سوی دفتر مطالعات پایه منابع آب، موجودی مخزن ۲۸ سد در کشور کاهش داشته است. بیشترین کاهش حجم سد مربوط به سد رودبال داراب در استان فارس است که نسبت به سال گذشته ۸۹ درصد کاهش یافته است. پس از سد رودبال، سدهای چاه‌نیمه در سیستان و بلوچستان با ۷۲ درصد کاهش، سد طرق و سد دوستی در خراسان رضوی به ترتیب با ۶۷ و ۵۶ درصد کاهش، سد شمیل و نیان، سد استقلال و سد سرنی در استان هرمزگان به ترتیب با ۶۲، ۵۶ و ۵۴ درصد بیشترین کاهش حجم را در بین مهم‌ترین سدهای کشور داشته‌اند.»
اما تلخ ترین خبر، خشک شدن سد چهچهه در خراسان رضوی است. مدیر اداره منابع آب شهرستان کلات با اعلام این خبر گفت: «سد چهچهه این شهرستان در نخستین روزهای زمستان خشکید و هم اکنون تنها یک درصد از حجم مخزن ۱۹ میلیون متر مکعبی این سد آب دارد.» وی همچنین گفت: «ورود آب به سدهای این منطقه کاهش قابل توجهی دارد به طوری که حجم آب مخزن سد "قره تیکان" ۵۴ درصد و حجم آب مخزن سد "زاوین" ۷۵ درصد کاهش یافته است.»
وضعیت سدهای پنج‌گانه تهران نیز مناسب نیست . درحال حاضر ۸۴ درصد ظرفیت ذخایر سدهای تهران خالی است و وضعیت کم‌آبی در سدهای شرق تهران، از وضعیت سدهای غرب تهران شدیدتر است. میزان ذخایر سدهای تهران در شرایط نرمال در پایان آذر باید حداقل ۵۹۷ میلیون مترمکعب باشد، اما این عدد در حال حاضر ۲۹۲ میلیون مترمکعب است یعنی ۳۰۵ میلیون مترمکعب کسری دارد. 3 سد تهران کمتر از ۲۰ درصد ذخیره آبی دارند و تقریبا ۹۹ درصد مخزن سد لار خالی است. این در حالی است که هر تهرانی روزانه به طور میانگین بین 250 تا 300 لیتر ( تقریبا دوبرابر متوسط جهانی ) آب مصرف می‌کند.
جمعیت تهران بر اساس برخی آمارها در طول روز تا ۲۰ میلیون نفر می‌رسد . چندی پیش معاون بهره‌برداری شرکت آب و فاضلاب استان تهران گفت: «هنوز وضعیت سدهای تهران به‌ویژه سدهای شرق تهران مطلوب نیست؛ بنابراین مدیریت مصرف باید همچنان در اولویت باشد.» حسام خسروی افزود: «سدهای تهران شامل لار، لتیان و ماملو، امیرکبیر و طالقان نسبت به سال گذشته که سال سختی بود ۴۰ میلیون مترمکعب کاهش ذخیره دارند. این وضعیت در سدهای شرق تهران شامل لار، لتیان و ماملو بدتر هم هست و اگر این روند ادامه داشته باشد روزهای سختی برای تأمین آب خواهیم داشت. بر همین اساس چند پروژه تأمین آب برای شرق تهران طراحی شده تا اگر مشکلی ایجاد شد، کار آبرسانی با وقفه روبه‌رو نشود. این پروژه‌ها در قالب سه طرح مهم است تا اگر در ذخیره سدها مشکلی ایجاد شد مردم بی آب نمانند.»
نورنیوز