کریسمس و شب چلّه

نورنیوز- گروه فرهنگ و جامعه: شب یلدا، درازترین شب سال و یکی از بزرگترین جشن  های ایرانیان است. ایرانیان همواره شیفتۀ شادی و جشن بوده اند و این جشن ها را با روشنایی و نور می آراستند. آنها خورشید را نماد نیکی می دانستند و در جشن های شان آن را ستایش می کردند.
 در درازترین و تیره ترین شب سال، ستایش خورشید، نماد دیگری می یابد. مردمان سرزمین ایران با بیدار ماندن، طلوع خورشید و سپیده دم را انتظار می کشند تا خود شاهد دمیدن خورشید باشند و آن را ستایش کنند. خوردن خوراکی ها و مراسم دیگر در این شب، بهانه ای است برای بیدار ماندن. یکی از دلایل گرفتن جشن دراین شب، زاده شدن ایزدمهر است.
مهر به معنای خورشید و یکی از مغان ایرانی و هندی است و تاریخ پرستش آن به سال ها پیش از زرتشت می رسد. پس از ظهور زرتشت، این پیامبر ایرانی، خدای بزرگ را اهورامزدا معرفی کرد. ایزدان و مغان را به دو دستۀ اهورایی و دیوانی تقسیم کرد. در باور زرتشتی، تیرۀ اهورایی ستوده و تیرۀ دیوانی نکوهیده می شود.
 یکی از ایزدان اهواریی، مهر ایرانی و هندی بود. مهر ایزدی نیک است و قسمتی از اوستا به نام او نامگذاری شده است. در مهریشت اوستا آمده است: «مهر از آسمان با هزاران چشم بر ایرانی می نگرد تا دروغی نگوید.» ایزد مهر در یکی از شهرهای خاوری ایران از دوشیزه ای به نام ناهید زاده شد. پس از مدت اندکی، کشور به کیش مهرپرستی گروید. مهرپرستی از مرزهای ایران فراتر و به رم رفت. پادشاهان رم به آن گرویدند و دین رسمی رم شد. «یولیانوس» یا «ژولیان»، یکی از پادشاهان رومی، گروه گروه مردم ترسا را به دین مهر می کشاند و دعوت می کرد. 
هنوز هم نیایش های این شاه رومی با مهر برجاست: «ای پدر در آسمان نیایش مرا بشنو». یولیانوس در این نیایش، خدا را پدر می نامد. این اسمی بود که ترسایان به تقلید از مهرپرستان بر خدای خود گذاشتند. رومیان سال های بسیار، تولد مهر و شب چله را جشن می گرفتند و آن را آغاز سال می  دانستند. حتی پس از گسترش دین مسیحیت، باز کشیشان نتوانستند از گرفتن این جشن ها جلوگیری کنند و به ناچار مجبور شدند این شب را زادروز عیسی معرفی کنند تا روز ۲۵ دسامبر را به بهانۀ تولد عیسی جشن بگیرند، نه تولد ایزدمهر.
‌ هنگامی که به آیین و مراسم مسیحیان در کریسمس نگاه می کنیم، بسیاری از نشانه های ایرانی این مراسم را درمی یابیم. ایرانیان قدیم در شب چله درخت سروی را با دو رشته نوار نقره ای و طلایی می آراستند. بعدها مسیحیان درخت کاج را به تقلید از مهرپرستان و ایرانیان تزیین کردند. مهر از دوشیزۀ باکره ای به نام آناهیتا در درون غاری زاده شد که بعدها مسیحیان عیسی را جایگزین مهر و مریم را جایگزین آناهیتا قرار دادند. یکی دیگر از وام گیری های مسیحیان از مهرپرستان، روز مقدس مسیحی یعنی یکشنبه است. Sunday به معنی روز خورشید یا مهر است که روز مقدس مهرپرستان بود. ارنست رنان درباره آیین مهرپرستی گفته است:‌  «اگرعیسویت به هنگام گسترش خود، بر اثر بیماری مرگ ماری، باز می ایستاد، سراسر جهان به آیین مهر می گروید.»

*ادیب و پژوهشگر فرهنگ