نورنیوز- گروه فرهنگ و جامعه: هفته‌ای نیست که رسانه‌ها خبری از توقیف شناور حامل سوخت قاچاق در آب‌‌های خلیج فارس، یا تصادف مرگبار و آتش گرفتن خودروهای سوخت بر در جاده‌‌های استانهای جنوب شرقی کشور منتشر نکنند؛ اخباری که از وجود پدیده تلخی به نام قاچاق سوخت در استانهای مرزی ایران حکایت دارد. هروقت موضوع پیشی گرفتن میزان مصرف بنزین و گازوئیل از تولید مطرح می‌شود، بحث درباره برآورد میزان قاچاق سوخت از کشور و فعالیت قاچاقچیان سوخت هم داغ می‌شود ولی هنوز گویا راه حلی برای پایان دادن به چرخه پیدا نشده است.
اختلاف قیمت بنزین و گازوئیل در داخل و خارج از ایران، انگیزه برای قاچاق سوخت را افزایش می‌دهد. در حال حاضر میانگین قیمت داخلی بنزین لیتری 2 هزار تومان و گازوئیل لیتری 300 تومان است درحالی که این فرآورده‌ها در کشورهای همسایه بین 20 تا 40 هزار تومان به فروش می‌رسد.
بر اساس گزارش آژانس بین المللی انرژی ، بعد از ونزوئلا و لیبی ، ایران ارزان ترین بنزین دنیا را دارد. همچنین گازوئیل با قیمت یارانه‌ای لیتری 300 تومان و آزاد 600 تومان در ایران به فروش می‌رسد که یکی از ارزان ترین سوخت‌‌های جهان است. همین ارزان بودن یکی از عوامل مهم در قاچاق آن به کشورهای همسایه است. اردیبهشت ماه امسال روزنامه پاکستانی «اکسپرس تریبیون» در گزارشی با موضوع قاچاق سوخت از ایران به پاکستان نوشت : ۳۵ درصد از گازوئیل فروخته شده در پاکستان به صورت غیرقانونی از ایران وارد این کشور می‌شود. همچنین آژانس اطلاعات داخلی پاکستان طی گزارشی به نخست‌وزیری این کشور اعلام کرد 995 پمپ بنزین در پاکستان، سوخت قاچاق‌شده از ایران را عرضه می‌کنند. ارزش این سوخت قاچاق‌شده، 201 میلیون دلار برآورد شده است.
آمار مغشوش قاچاق سوخت
آمار دقیقی از میزان قاچاق سوخت در استانهای جنوبی کشور وجود ندارد و آمارهایی هم که برخی از رسانه‌ها درباره میزان قاچاق اعلام می‌کنند تخمینی و البته مغشوش است. طبق برآورد یک کارشناس حوزه انرژی، مجموع قاچاق بنزین و گازوئیل از کشور روزانه حدود 20 میلیون لیتر است که سالانه 5 میلیارد دلار معادل بیش از 200 هزار میلیارد تومان خسارت است (تسنیم، 3 آبان 1402). این رقم درحالی عنوان می‌شود که جلیل سالاری مدیرعامل شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی گفته بود در حال حاضر روزانه 84 میلیون لیتر گازوئیل در حوزه حمل و نقل مصرف می‌شود درحالیکه مجموع مصرف گازوئیل کشور بر اساس پیش‌بینی‌ها نباید بیشتر از 75 میلیون لیتر در روز باشد و از همین رو اختلاف حدود 10 میلیون لیتری میان مصرف واقعی گازوئیل و توزیع آن در کشور وجود دارد.
اما عجیب ترین آمار قاچاق سوخت را مالک شریعتی، عضو کمیسیون انرژی مجلس یازدهم اعلام کرد:« شاید رویمان نمی‌شود بگوییم یک‌و‌نیم میلیارد لیتر آمار رسمی قاچاق سوخت مایع نیروگاه‌های ما در سال است. این آماری است که نهاد‌های نظارتی در اختیار ما قرار داده‌اند. تانکر سوخت در نیروگاه تخلیه نمی‌کند و حساب‌سازی می‌شود.»
اما به نظر می‌رسد آمار قاچاق سوخت از مرز استانهای سیستان و بلوچستان و هرمزگان که دستگاه قضایی آن را اعلام کرده قابل اعتناتر باشد. آبان ماه امسال مصطفوی نیا رییس کل دادگستری استان سیستان و بلوچستان با اشاره به افزایش آمار قاچاق سوخت در استان اعلام کرد روزانه بین 7 تا ۱۱ میلیون لیتر سوخت در این استان قاچاق می‌شود . مجتبی قهرمانی ریس دادگستری استان هرمزگان هم اعلام کرد حجم قاچاق سوخت در هرمزگان، روزانه حدود 2 تا 5 میلیون لیتر است که حدود ۵۰۰ میلیارد ریال برآورد می‌شود.
به این ترتیب، با یک حساب سرانگشتی این واقعیت تلخ نمایان می‌شود که سالانه ده‌ها هزار میلیارد تومان از سرمایه‌های کشور که باید برای چرخش چرخ تولید و اقتصاد هزینه شود، توسط قاچاقچیان سوخت به یغما می‌رود.
جان‌هایی که سوخت می‌شوند
استان هرمزگان یکی از استان هایی است که قاچاق سوخت به شکل گسترده ای در آن انجام می‌شود. جاده بندرعباس به میناب از 5 عصر تا صبح روز بعد در تسخیر خودروهای بدون پلاکی است که مشک‌‌های سوخت قاچاق را بار زده اند و با سرعت به سوی روستای پشتکوه و بندر کلاهی حرکت می‌کنند. شیشه خودروها دودی است و با هر پیچ و خم جاده هراس به دل راننده‌هایی می‌افتد که از مسیر مخالف با آنها روبرو می‌شوند. سوخت برها صندلی عقب ماشین را خارج کرده و مشک‌‌های سوخت را داخل کابین و صندوق عقب قرار می‌دهند. هر بار در بندرعباس 5 تا 7 بشکه 220 لیتری گازوئیل که توسط دلال‌ها از تانکرهای سوخت یا کامیون‌ها خریداری شده را داخل این مشک‌ها می‌ریزند و با سرعت خودشان را به روستای پشتکوه می‌رسانند. آنجا سوخت قاچاق در مخازن بزرگ دپو می‌شود. این بار نوبت خودروهای نیسان است. آنها بعد از بارگیری و عبور از مناطق صعب العبور خودشان را به بندر کلاهی و روستای کرگان میناب می‌رسانند و هر بار بین 2 تا 5 میلیون تومان دستمزد می‌گیرند. سوخت قاچاق بعد از جمع آوری در مخازن بزرگ به وسیله لوله هایی که تا ساحل کشیده شده و بخشی از آن نیز زیر خاک مدفون است به لنچ منتقل و از آنجا به کشورهای حاشیه خلیج فارس و یا کشتی‌‌های تجاری در آب‌‌های آزاد منتقل می‌شود.
یکی از اهالی میناب که برخی از دوستان و اعضای فامیل اش در کار سوخت بری هستند می‌گوید:« در هرمزگان روستاهایی که اهالی اش در کار سوخت بری هستند به نان و نوایی رسیده اند. به همین دلیل کمتر کسی حاضر می‌شود سوخت بری را رها کند و با حقوق ماهانه 8 تا 10 میلیون تومان سراغ کار دیگری برود. نوجوان‌ها از 15- 16 سالگی وارد کار قاچاق سوخت می‌شوند و برای هر بار رفت و آمد دستمزد خوبی می‌گیرند. مثلا از 5 عصر تا صبح روز بعد، 5 بار از بندرعباس سوخت قاچاق را به روستای پشتکوه می‌برند و راننده برای هر دفعه 600 هزار تا یک میلیون تومان تومان دستمزد می‌گیرد. سهم صاحبان خودرو و همچنین کسانی که سوخت‌‌های قاچاق را در مخازن بزرگ نگهداری و با لنچ آن را به کشتی‌‌های تجاری و یا کشورهای حاشیه خلیج فارس قاچاق می‌کنند بیشتر است و گاهی به چند صد میلیون تومان می‌رسد.
همین پول بادآورده باعث می‌شود که برخی از نوجوانان، ترک تحصیل کرده و سراغ سوخت بری بروند. حتی برخی از آنها بعد از یک سال برای خودشان ماشین می‌خرند تا پول بیشتری از قاچاق سوخت به جیب بزنند. البته در کنار مشکلات اقتصادی که مهمترین عامل برای سوق پیدا کردن نوجوان‌ها و جوانان به سوخت بری است عوامل فرهنگی و اجتماعی هم نقش مهمی در این زمینه دارند. برخی از نوجوانان سوخت بری را نشانه بزرگ شدن و مردانگی می‌دانند و می‌خواهند به بقیه نشان بدهند نترس و شجاع هستند.»
اما سود سرشار و درآمد بالا فقط یک روی ماجرا است. روی دیگر آن، کشته‌‌های تصادفات جاده ای است که عامل اصلی آن همین قاچاقچیان سوخت هستند. به گفته سید مرتضی اولادعلی، معاون فرهنگی، اجتماعی مرزبانی استان هرمزگان سال گذشته 120 نفر در جاده‌‌های این استان در تصادفات خودروهای سوخت بر کشته و صدها نفر هم مجروح و قطع عضو شدند. یکی از تلخ ترین آنها تصادف مرگبار یکی از خودروهای سوخت بر با خودروی معلم‌ها در میناب بود که باعث کشته شدن 5 معلم شد.
بمب متحرک
ماجرای قاچاق سوخت در استان سیستان و بلوچستان کمی با هرمزگان فرق می‌کند. در این استان پهناور بسیاری از سوخت‌‌های قاچاق از استانهای همجوار به این استان منتقل و بعد از دپو در مخازن بزرگ با خودروهای نیسان و تویوتا از جاده‌‌های فرعی کوهستانی و صعب العبور به کشور پاکستان منتقل می‌شود.
نبود شغل و مشکلات اقتصادی در کنار خشکسالی از عواملی هستند که باعث می‌شود برخی از نوجوانان و جوانان سراغ سوخت بری بروند. سردسته‌‌های اصلی قاچاق سوخت که تعداد زیادی خودرو نیسان دارند آنها را در اختیار راننده‌ها قرار داده و برای هر بار که سوخت را از روستاهای راسک و سرباز به مرز پاکستان می‌برند 500 هزار تومان تا یک میلیون تومان دستمزد می‌دهند.
برای اینکه واقعیت قاچاق سوخت در استان سیستان و بلوچستان و تردد بمب‌‌های متحرک در جاده‌‌های این استان را بهتر لمس کنید صحبت‌‌های یکی از معلم‌‌های منطقه سرباز را بخوانید. عبید ملک رئیسی، معلم مقطع متوسطه شهرستان سرباز سه سال برای تدریس در منطقه مرزی، سوار خودروهای سوخت بر می‌شد تا بتواند خودش را از مناطق ناهموار به مدرسه برساند. می‌گوید در این مسیر سه بار مرگ را از نزدیک لمس کرده است.
او با اشاره به اینکه سوخت بری یکی از مشاغل اصلی مردم این منطقه شده است به نور نیوز می‌گوید :« در کنار همین سوخت بری شغل‌‌های دیگری هم درست شده که مردم با آن امرار معاش می‌کنند. از آرایشگری بگیر تا سوپرمارکت و تعمیرگاه ماشین و رستوران که در نزدیکی نقطه صفر مرزی برپا شده است. قاچاق سوخت معمولااز مرزهای پیرکور ،سروان و کوهک انجام می‌شود. خیلی از خودروهای سوخت بر گازوئیل و بنزین قاچاق را به روستاهای راسک و سرباز و پشامگ می‌آورند و از آنجا با ماشین‌‌های نیسان آبی به آن طرف مرز و کشور پاکستان می‌برند.
ماشین‌‌های سوخت بر، بمب متحرک اند ولی همین ماشین‌ها سرویس معلم‌ها در مناطق صعب العبور هم هستند! زمانی که در منطقه صفر مرزی معلم بودم، سرویس من و دانش آموزانم سوخت برها بودند. آن زمان، بخشی از مسیر را با خودروهای بین شهری طی می‌کردم ولی مدرسه، در نقطه ای بود که حتی مسافرکش‌ها هم نمی رفتند. فقط ماشین‌‌های سوخت بر که تویوتا و لندکروز بودند می‌رفتند و ما پیش سوخت برها می‌نشستیم. سه بار هم نزیک بود در مسیر کشته شوم.»
کشف 3 میلیون لیترسوخت‌‌های قاچاق
با افزایش آمار قاچاق سوخت از مرزهای جنوبی و شرقی کشور پلیس با تشدید نظارت سعی می‌کند تا جلوی قاچاق سوخت را بگیرد. با این حال نظارت بر همه جاده‌‌های فرعی و کوهستانی تقریبا غیر ممکن است. بسیاری از سوخت برها مسیرهای فرعی و صعب العبور را برای قاچاق سوخت انتخاب می‌کنند. نیروی انتظامی در استانهای هرمزگان و سیستان و بلوچستان با تقویت پاسگاه‌‌های مرزی و همچنین تقویت ایست و بازرسی‌ها تاکنون مقدار زیادی سوخت قاچاق کشف کرده است.
در همین آذرماه که در روزهای پایانی آن به سر می‌بریم یک شبکه بزرگ قاچاق سوخت که به صورت شبکه ای در کشور فعالیت می‌کرد از سوی نیروی انتظامی شناسایی و بیش از ۲ میلیون و ۵۰ هزار لیتر انواع سوخت قاچاق کشف و ۶ انبار محل نگهداری سوخت پلمب شد. رئیس پلیس امنیت اقتصادی فراجا با اعلام این خبر گفت:« اعضای این باند در استانهای تهران، سمنان و قزوین فعالیت داشته و با دپو و نگهداری سوخت در فرصت مناسب اقدام به خارج کردن آن از کشور می‌کردند. همچنین در سیستان و بلوچستان یک دستگاه تریلی حامل مشک‌‌های سوخت قاچاق به میزان 58 هزار لیتر گازوئیل توسط پلیس توقیف شد. در جاده‌‌های منتهی به بندرعباس و رودان هم پلیس 3 دستگاه کامیون نفتکش و 5 دستگاه خودروی نیسان حامل سوخت را توقیف و 134 هزار لیتر گازوئیل قاچاق از آنها کشف کرد.»
دو راهکار برای پیشگیری از قاچاق سوخت
دولت سیزدهم از سال گذشته دو راهکار غیرقیمتی «کاهش سهمیه دوم بنزین کارت سوخت شخصی» و «سامان‌دهی کارت سوخت جایگاه‌ها» را برای مقابله با قاچاق سوخت به اجرا درآورد. از مرداد ماه سال گذشته سقف مصرف بنزین آزاد که معادل 250 لیتر در ماه بود به 150 لیتر کاهش پیدا کرد. هدف از این کاهش این بود تا قاچاق سوخت از طریق کارت سوخت شخصی محدود شود.
دومین راهکار کم شدن کارت سوخت جایگاه دارها بود تا مردم برای سوخت آزاد از کارت‌‌های شخصی خودشان استفاده کنند. در کنار این، نصب جی پی اس روی خودروهای گازوئیل سوز و نصب QRC در جایگاه‌‌های سوخت جاده‌‌های استانهای هرمزگان و سیستان و بلوچستان از دیگر اقداماتی است که در جهت کاهش قاچاق سوخت از ابتدای سال جاری انجام شده است. با این حال به نظر می‌رسد این اقدامات هوز نتوانسته است جلوی موج قاچاق سوخت را بگیرد.
نورنیوز