نورنیوز- گروه فرهنگ و جامعه: از مهم ترین متهمانی که نام شان در تمام فهرست های آلاینده هوا حاضر است، خوروهای فرسوده‌اند. این روزها که با هر نفس، حجم زیادی از گازهای خطرناک وارد ریه شهروندان می‌شود، انگشت اتهام به سوی عواملی است که نقس اساسی در تولید آلودگی دارند. سالانه حدود ۷۰۱ هزار تن آلودگی در تهران تولید می‌شود که حدود ۵۷۸ هزار تن از آن، مربوط به منابع آلاینده متحرک است. سهم ذرات معلق در آلودگی هوای تهران در سال حدود ۱۰هزار تن است. همچنین میزان ذرات ناشی از گوگرد و آلودگی گوگرد بیش از ۱۸ هزار تن است، اکسید نیتروژن۱۰۲ هزار تن، آلایندههای مواد آلی ۹۰ هزار تن و هیدروکربن‌‌‌ها (SO) ناشی از سوخت فسیلی ۴۷۷ هزار تن در سال است.
در تولید این حجم از آلودگی، وسایل نقلیه نقشی بسیار پررنگ دارند. به گفته «داریوش گل‌علیزاده» رئیس مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم، سهم منابع متحرک تهران در مجموع آلایندههای گازی، ۸۲ درصد و در ذرات معلق کمتر از ۲.۵ میکرون حدود ۶۰ درصد است. در مجموع حدود ۷۲ درصد از آلودگی هوا مربوط به منابع متحرک است. در میان این منابع متحرک که شامل خودرو و موتور سیکلت می‌شود تعداد قابل توجهی وسیله نقلیه فرسوده وجود دارند که با ظرفیتی بیشتر هوا را آلوده می‌کنند. البته منابع ثابت را هم نباید دست کم گرفت. منابع ثابت تولید آلودگی مانند فرودگاه‌‌‌ها، جایگاه‌‌‌های سوخت، راه‌‌‌آهن، پایانه‌‌‌های اتوبوس، مصارف خانگی، تجاری، نیروگاه‌‌‌ها و پالایشگاه‌‌‌ها، در انتشار آلودگی سهمی در حدود ۲۰ درصد دارند.
رژه فرسوده ها در خیابان های شهر
خودروهای فرسوده سهم بسیار زیادی در آلودگی هوا دارند. بر اساس آمار منابع رسمی، حداقل ۷ میلیون خودرو از ۲۶ میلیون خودروی پلاک شده کشور، ۱۰ میلیون موتورسیکلت از ۱۲ میلیون موتور پلاک شده، و بیش از ۸۰ درصد ناوگان حمل و نقل عمومی کشور فرسوده‌اند. شهریور ماه امسال بود که رئیس مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط زیست این آمار را اعلام کرد. معاون محیط زیست انسانی اداره کل محیط زیست استان تهران هم خبر داده که ۵۹ درصد آلودگی‌های استان تهران مربوط به منابع متحرک است. از این ۵۹ درصد، ۳۳ درصد مربوط به خودروهای سواری است. ۱۰ درصد خودروها در تهران به سن فرسودگی رسیده‌اند. همچنین حدود ۶ هزار دستگاه اتوبوس داریم که ۷۰ درصدشان فرسوده است.
بررسی‌ها نشان می‌دهد هر خودرو فرسوده در ساعات پرترافیک تهران، ۱۲ برابر یک خودروی معمولی آلودگی هوا تولید می‌کند. همچنین هر خودرو فرسوده با طی میانگین ۱۵ کیلومتر یک لیتر بنزین مصرف و ۲.۵ لیتر بنزین هدر می‌دهد. نکته جالب اینکه ترکیه با وجود جمعیت تقریباً برابر با ایران و همچنین میزان برابر تعداد خودرو، مصرف بنزین روزانه‌اش، رقمی بین ۹ تا ۱۰ میلیون لیتر است در حالی که در ایران، روزانه ۸۵ میلیون لیتر بنزین مصرف می‌شود. البته در برخی روزها این میزان به ۱۲۲ میلیون لیتر هم می‌رسد. یکی از دلایل این تفاوت فاحش تعداد بالای خودروهای فرسوده و از رده خارج در ایران است.
سیاست‌های تشویقی اسقاط خودرو
در بسیاری از کشورهای پیشرفته سیستم تشویقی برای اسقاط خودرو اجرا می شود. این سیستم با پرداخت پول و یا خرید اقساطی خودروهای جدید باعث شده تا مردم داوطلبانه خودروهایشان را قبل از رسیدن به سن فرسودگی اسقاط کنند. به طور مثال در فرانسه خودروهای بالای ۱۰ سال با خودروهای جدیدی که از استانداردهای آلایندگی مشخصی برخوردارند در ازای مبالغی تشویقی تعویض می‌شوند. در نروژ بعد از اسقاط خودرو و خرید خودرو جدید، مالیاتی که یک شهروند به اداره گمرک نروژ پرداخت می‌کند به او برگردانده می‌شود. بر اساس آخرین آمار در سال ۲۰۲۱، ۵.۷ میلیون خودروی سواری، ون و سایر وسایل نقلیه سبک در اتحادیه اروپا اسقاط شد. ۹۳.۶ درصد از قطعات و مواد این خودروهای اسقاط شده، مورد استفاده مجدد قرار گرفته و بازیافت شدند.
در ایران با آمار عجیبی مواجهیم. مدیرعامل ستاد مرکزی معاینه فنی تهران سال گذشته اعلام کرد از یک میلیون خودروی معاف از معاینه فنی (به لحاظ سن) حدود ۲۰۰ هزار دستگاه در آزمون‌های داوطلبانه معاینه فنی مردود شدند. شادی مالکی درباره اینکه چه خودروهایی فرسوده محسوب می شوند گفت: «با استناد به ماده ۸ قانون هوای پاک، در سال ۱۳۹۷ آیین‌نامه اجرائی سن فرسودگی انواع وسایل نقلیه موتوری تعیین شده بود اما دو سال بعد، از سوی شورای نگهبان باطل شد. پس از آن آیین‌نامه جدید با ملاک قراردادن سن مرز فرسودگی و معاینه فنی در خرداد ۱۴۰۰ مصوب شد. در این آیین‌نامه سن مرز فرسودگی برای خودروهای شخصی ۱۵ سال اعلام شده است. خودروهای با سن ۱۵ تا ۲۰ سال، سالانه دو بار و خودروهای با سن بالای ۲۰ سال سالانه سه بار جهت اخذ معاینه فنی باید اقدام کنند.»
کاهش چشمگیر اسقاط خودرو در ایران
براساس ماده ۸ قانون هوای پاک که در ۲۵ تیر ۱۳۹۶ مصوب شد تمامی اشخاص حقیقی و حقوقی، موظف‌اند وسیله نقلیه خود را پس از رسیدن به سن فرسودگی از رده خارج کنند. آبان ۱۴۰۰ قانون ساماندهی صنعت خودرو در مجلس به تصویب رسید و پس از برخی اصلاحات نهایتاً در خرداد ۱۴۰۱ از سوی مجلس شورای اسلامی ابلاغ شد؛ قانونی که در بند ۱۰ آن به صراحت به موضوع اسقاط خودروهای فرسوده پرداخته و وظایفی را برای خودروسازان در حوزه اسقاط تکلیف می‌کند.
ابلاغ این قانون در شرایطی صورت گرفت که وزارت صمت از سال‌ها قبل با موضوع اسقاط توسط خودروسازان مخالف بود و در نهایت نیز با موافقت دولت، تبصره‌ای به ماده ۱۰ این قانون اضافه شد؛ پیشنهادی که با موافقت دولت به خودروسازان این اختیار را می‌دهد که به جای اسقاط خودروی فرسوده، ۱.۵ درصد از قیمت خودروی تولیدی را پرداخت کنند. اما الحاق این تبصره به قانون ساماندهی صنعت خودرو به رغم برخی مخالفت‌ها از سوی کارشناسان و فعالان حوزه اسقاط در نهایت با تصویب نمایندگان و تأیید شورای نگهبان، از بهمن ماه سال ۱۴۰۱ لازم الاجرا گردید. این در حالی است که عدم تدوین و ابلاغ آیین‌نامه اجرایی موجب توقف روند اجرای این قانون و اسقاط خودروهای فرسوده شده است.
«محمد مشهدی‌شریف» رئیس انجمن مراکز اسقاط و بازیافت خودرو با اشاره به اینکه تا شهریور ماه امسال فقط ۳۰ هزار خودرو اسقاط شده است به «نورنیوز» گفت: «در سال ۹۳ ، تعداد ۳۵۰ هزار دستگاه خودرو اسقاط شد که یک رکورد قابل توجه محسوب می‌شود. اما در سال ۹۸ این تعداد به یک پنجاهم، یعنی ۷۷۰۰ دستگاه رسید. سال ۹۹، تعداد ۱۳ هزار دستگاه، سال ۱۴۰۰ ، ۳۰ هزار دستگاه و سال ۱۴۰۱ حدود ۴۵ هزار دستگاه خودرو اسقاط شد. امسال هم تا آخر شهریور ماه ۳۰ هزار خودرو اسقاط شده است. اعداد کنونی قابل مقایسه با میزان اسقاط در سال ۹۳ نیست. باید ساز وکارهای تشویقی و تنبیهی به گونه‌ای باشد که صاحبان خودروهای فرسوده علاقمند شوند خودروهای خود را تحویل دهند. وقتی قیمت پراید به ارقامی بین ۳۵۰ تا ۴۰۰ میلیون تومان می‌رسد، کسی حاضر نمی‌شود خودرویی را که ۲۰ سال کار کرده ارزان بفروشد. باید تناسبی بین خودروی فرسوده و نو باشد وگرنه هیچ انگیزه‌ای برای اسقاط نیست.» قانون برنامه هفتم توسعه، الزام کرده است که سالانه باید ۵۰۰ هزار خودرو فرسوده اسقاط و از رده خارج شود. اما با روندی که اکنون وجود دارد رسیدن به این حد نصاب، بسیار دور از دسترس می نماید.
مشهدی‌شریف به آیین‌نامه از رده خارج کردن خودروهای فرسوده که ۷ ماه قبل باید در هیأت دولت تصویب می‌شد اشاره کرد و ادامه داد: «مجلس تا ۱۰ اردیبهشت ماه امسال به دولت مهلت داد تا این آیین‌نامه را تصویب و اجرا کند اما با گذشت ۷ ماه هنوز این آیین‌نامه تصویب نشده است. تعلل دولت با این توجیه که می‌گویند قرار است تغییراتی در آن اجرا شود قابل قبول نیست. این تعلل باعث می شود صاحبان خودروهایی که فرسوده هستند و می خواهند اسقاط کنند دچار مشکل شوند. در این قانون، سیاست تشویقی خوبی برای اسقاط خودرو دیده شده است. جدول معادل‌سازی برای اولین بار در سال ۹۳ مطرح و سال ۹۶ تصحیح شد اما ۶ سال است که این جدول تغییر نکرده درحالی که شاخص اقتصادی در کشور ما با آن سال‌ها بسیار فرق کرده است. در آن جدول، شاخص اسقاط خودروهای فرسوده سواری "یک" تعیین شده بود یعنی برای یک خودرو سواری فرسوده که اسقاط می شود "یک گواهی اسقاط" صادرمی شود. اگر تاکسی و وانت زیر یک تن اسقاط شود دو گواهی اسقاط صادر می‌شود. همچنین با اسقاط هر موتورسیکلت یک هفتم گواهی صادر می‌شود. اما در قانون جدید که امیدواریم زودتر اجرا شود تغییرات خوبی انجام شده است. یعنی اگر خودرویی که اسقاط می شود سال تولید آن کمتر باشد تعداد گواهی اسقاط صادر شده برای آن بیشتر می شود. مثلا خودروهایی که بین ۲۰ تا ۲۵ سال عمر دارند بعد از اسقاط برای آنها دو تا سه گواهی اسقاط صادر می شود و اگر بالای ۳۰ سال باشد یک گواهی صادر می شود. یعنی هر چقدر عمر خودرو کمتر باشد گواهی اسقاط بیشتری می‌گیرد. با این گواهی‌ها می‌تواند خودرو وارد کرده و یا خودروی جدیدی از شرکت‌های خودروساز داخلی بگیرد. به هرحال قیمت خودروها بر اساس ساخت تولید آنها فرق می‌کند. همچنین در این آیین‌نامه، سیاست‌های تنبیهی برای خودروهای فرسوده که حاضر به اسقاط نیستند هم دیده شده است مثل ابطال کارت سوخت و یا افزایش پلکانی حق بیمه. امیدواریم زودتر این آیین‌نامه تصویب شود تا دوباره به رکورد اسقاط خودرو در سال ۹۳ برسیم.»
در قانون هوای پاک، ۲۳ دستگاه در موضوع آلودگی‌ها مسئول دانسته شده‌اند. طبعاً تمام آنها باید به وظایف خود عمل کنند اما به نظر می‌رسد به جهت نقش پررنگی که خودروها و موتورسیکلت‌ها در ایجاد آلودگی دارند باید شتاب اسقاط فرسوده‌ها بیشتر شود. تا وقتی از رده خارج کردن خودروهای فرسوده، شتاب نگیرد همچنان آسمان شهرها از رنگ آبی بی‌بهره، و هوا از طراوت و پاکی خالی خواهد بود.
نورنیوز