نورنیوز – گروه فرهنگ و جامعه: در کنار همه خبرهایی که تا امروز از دستگیری افرادی به عنوان سلطان سکه، سلطان دلار و سلطان مواد مخدر شنیده‌اید عنوان سلطان نان را هم اضافه کنید.
هفته گذشته بود که خبر بازداشت سلطان نان در استان خراسان شمالی و کشف ۱۵ هزار قرص نان احتکار شده از سوی مسئولان قضایی این استان اعلام شد. در شهرهای شیروان و بجنورد دو فرد متخلف با کارت‌های بانکی متعدد از نانوایی‌های شهر نان بربری خریده و آنها را در حیاط و انباری خانه نگه می‌داشتند. اما ماجرای احتکار نان چه بود؟
مسعود امراللهی مدیرکل نظارت بر کالاهای اساسی وزارت جهاد کشاورزی خراسان شمالی با اشاره به بازداشت دو محتکر گفت: «یکی از آنها با ۹ کارت بانکی از نانوایی‌های سطح شهر، هربار ۱۵ قرص نان تهیه می‌کرد و آنها را با قیمت بالاتر به سوپرمارکت‌های شهر می‌فروخت. به این ترتیب سود زیادی از تفاوت قیمت کسب می‌کرد. اما دومین فرد متخلف که در بجنورد دستگیر شد خود در نانوایی کار می‌کرد و هر روز تعداد زیادی نان بربری را به خانه اش می‌برد. این فرد در طی مدت کوتاهی ۵ هزار قرص نان را در حیاط خانه روی طناب و شاخه‌های درخت و روی زمین قرار داده بود تا خشک شوند. بعد از خشک شدن این نان‌ها را به دامداری‌ها می‌فروخت.»
آن طور که مسئولان جهاد کشاورزی اعلام کرده‌اند دامداری‌ها نان خشک را با قیمت کیلویی هشت هزار تومان می‌خرند و به دام می‌دهند. این قیمت در مقایسه با قیمت نهاده‌های دامی که در چند سال گذشته افزایش داشته برای دامدار مقرون به صرفه است. این درحالی است که قیمت یک کیلو نان بربری که شامل سه قرص نان می‌شود تقریبا ۳ هزار و ۳۰۰ تومان است. با این حساب، این فرد متخلف با خرید و خشکاندن نان، آنها را با سه برابر قیمت به دامداری‌ها می‌فروخت.
یارانه برای قاچاق
نان یکی از غذاهای اصلی مردم ایران است. به همین دلیل همه دولت‌ها تا امروز تلاش کرده‌اند با دادن یارانه گندم، قیمت نان را پایین نگه دارند. معاون بازرگانی داخلی شرکت بازرگانی دولتی اوایل آبان ماه اعلام کرد دولت سالیانه ۲۰۰ هزار میلیارد تومان یارانه برای تامین گندم مورد نیاز کشور پرداخت می‌کند.
حیدر علی نصر گفت:« گندم با قیمت تضمینی هر کیلوگرم ۱۵ هزار تومان و با هزینه تبعی ۵۰۰ تومان برای هر کیلوگرم از کشاورزان سراسر کشور خریداری شده است. گندم‌های خریداری شده با صرف یارانه‌ای بسیار سنگین با قیمت هر کیلوگرم ۶۶۵ تومان برای تولید آرد یارانه به فروش می‌رسد و هر کیلوگرم آرد با قیمت ۸۵۰ تومان برای مصارف نانوایی‌ها تأمین می‌شود.»
اما پرداخت یارانه و ارزان بودن آرد و نان باعث شده تا برخی محتکران با قاچاق آرد و نان سود کلانی به جیب بزنند. سال گذشته وزارت اقتصاد در گزارشی به دولت اعلام کرد؛ سالانه ۴۰ درصد از یارانه آرد ایران به ارزش ۵۰ هزار میلیارد تومان اصلا نان نمی‌شود. بعد از این بود که ستاد اقتصادی دولت طرح مهیا (مدیریت هوشمند یارانه آرد و نان) را اجرا کرد. بر اساس این طرح همه نانوایی‌های سراسر کشور تا اواخر تابستان سال گذشته موظف شدند تا تعداد نان‌هایی که پخت و عرضه می‌کنند از طریق کارتخوان‌های هوشمند ثبت کنند و به این ترتیب از قاچاق آرد و نان جلوگیری شود.
گرچه به اعتقاد دولت این طرح با موفقیت همراه بوده اما دی ماه سال گذشته مشاور وزیر امور اقتصادی و دارایی اعلام کرد: «رصد داده‌های کارتخوان‌های هوشمند در نانوایی‌ها نشان می‌دهد روزانه ۵ هزار تن آرد یعنی چیزی حدود ۵۰ میلیون قرص نان لواش در نانوایی‌ها گم می‌شود.»
بازار داغ نان
نان یکی از اصلی‌ترین و بهترین مواد غذایی است که حتی در شرایط بحران هم نیازهای غذایی مردم در جهان را تأمین می‌کند. همچنین میلیون‌ها خانواده در جهان نان را به عنوان غذای اصلی خود مصرف می‌کنند. بازار جهانی نان و محصولات نانوایی از ۲۰۷.۸۱ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۱ به ۲۲۷.۹۴ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۲ افزایش یافته و انتظار می‌رود بازار نان و محصولات نانوایی در سال ۲۰۲۶ به ۲۸۲.۷۴ میلیارد دلار برسد.
بر اساس آمارهایی که سازمان خواروبار و کشاورزی سازمان ملل ( فائو) منتشر کرده، سرانه مصرف گندم در ایران بالغ بر ۱۶۵.۲ کیلوگرم در سال است که بدین ترتیب ایران در جایگاه ششم جهان از نظر مصرف گندم قرار گرفته است.
میزان سرانه مصرف گندم در ایران بیش از دو برابر متوسط جهانی است. سرانه جهانی مصرف گندم بالغ بر ۶۷.۵ کیلوگرم در سال است .نایب رئیس بنیاد ملی گندمکاران هم چندی قبل مصرف گندم کشور در سال را ۱۱ و نیم میلیون تن اعلام کرد و گفت: این عدد در مقایسه با میانگین و استاندارد جهانی و کشورهای مختلف خیلی بالاست.
۸۲ میلیارد تومان خرید روزانه نان
فکر می‌کنید سرانه مصرف نان در ایران و جهان چقدر است؟ در بسیاری از کشورها از آرد علاوه بر نان به شکل فرآوری و تولید محصولات غذایی استفاده می‌شود اما در ایران عمده‌ترین مصرف گندم برای تهیه نان است.
مردم ایران یکی از بزرگترین مصرف کنندگان گندم به شکل نان در جهان هستند. نان غذای اصلی و پایه ایرانی‌ها به ویژه خانواده‌های کـم درآمـد و نیـز ارزان‌تـرین مـاده در الگـوی غذایی روزانه است. بر اساس آمار، ایران یکی از بزرگترین مصرف‌کنندگان نان در جهان است.
۶۰ درصد سبد غذایی و تامین انرژی مردم ایران از نان صورت می‌گیرد. میزان مصرف نان در ایران رقم خیره کننده‌ای دارد. بر اساس نتایج آخرین طرح جامع الگوی مصرف موادغذایی خانوار و وضعیت تغذیه ای کشور در ایران، مصرف سرانه نان معادل ۱۱۷ کیلوگرم در سال است. متوسط سرانه نان در جهان ۶۵ کیلوگرم است. اوایل آبان ماه امسال رئیس کار گروه سلامت و امنیت غذایی استان تهران هم اعلام کرد ایرانی‌ها روزانه ۸۲ میلیارد تومان نان خریداری می‌کنند.
۵۰ کیلو دور ریز نان سهم هر ایرانی
اگر چه ما ایرانیان در مصرف نان، رتبه اول دنیا را به خوداختصاص داده‌ایم اما دور ریز این ماده غذایی هم در ایران بسیاربالا است. بررسی‌ها نشان می‌دهد میانگین مصرف روزانه نان برای هر ایرانی، ۳۲۰ گرم است یعنی در سال ۱۱۷ کیلوگرم؛ اما به طور متوسط هر ایرانی در سال، ۵۰ کیلوگرم نان دور ریز می‌ریزد یعنی تقریبا به‌اندازه مصرف متوسط یک نفر در جهان! آمارها حاکی از آن است که در سال حدود ۱۱ میلیون تن گندم در کشور تولید می‌شود که ۳ میلیون تن آن به ضایعات نان تبدیل می‌شود.
اما چرا دور ریز نان در ایران بسیار بالا است؟ آمارها حکایت از این دارند که قیمت نان در ایران در مقایسه با کشورهای منطقه در محدوده قیمتی ارزان قرار دارد. دولت‌ها با دادن یارانه برای تامین گندم تلاش می‌کنند تا قیمت نان را ارزان نگه دارند. همین امر باعث طمع برخی شده و دست به قاچاق یا احتکار آرد و نان می‌زنند. برخی از دامداران هم به جای تهیه علوفه و جو که یارانه‌ای به آن تعلق نمی‌گیرد ترجیح می‌دهند سراغ نان که یارانه به آن تعلق می‌گیرد بروند. آنها از نان خشک به عنوان غذای دام استفاده می‌کنند.
بالا بودن دور ریز نان در ایران را رئیس سازمان غذا و دارو در همایش روز جهانی غذا اعلام کرد و گفت: « دورریز نان در ایران خیلی بالاست و یکی از علل آن می‌تواند پرداخت یارانه بابت کاهش قیمت نان برای اقشار آسیب پذیر باشد. یارانه‌ای بودن نان شاید در این زمینه معضلی باشد زیرا از یک سو باید برای دسترسی قشر آسیب‌پذیر جامعه به نان، قیمت آن را پایین نگه داشت اما گاهی دور ریز نان به خاطر قیمت پایین آن زیاد می‌شود. گاهی هم دامداران نان‌هایی را که مانده و کهنه است برای تغذیه دام به کار می‌برند که این کار منطقی نیست و شاید بتوان تغذیه بهتر دیگری برای دام در نظر گرفت.»
ارزان بودن نان به دلیل پرداخت یارانه در کنار کیفیت پایین برخی از نان‌ها باعث شده تا دور ریز نان در ایران بیش از حد معمول باشد. ۳۰ درصد از نان‌ها در مرحله حمل و نقل، نگهداری و در موقع مصرف سر سفره و میز یا رستوران‌ها به دلایل مختلف تلف می‌شود.
مهمترین عامل تولیـد ضـایعات در هنگـام تولیـد، شـیوه تولیـد بصورت سنتی و نوع نان تولیدی است. تلفات نان در مراحل توزیع و مصرف ناشی از ارزانـی نـان و فرهنگ غلط در مصرف نان است.
بررسی آماری نشان می‌دهد شهروندان ایرانی هر سال ٣٠٠ میلیون دلار نان ضایع می‌کنند. در بین انواع نـان، نـان سـنگک کمترین میزان ضایعات (۲۸ درصد) و نان تافتون (٣٧ درصد) و نان لواش(۳۵ درصد) بالاترین درصد ضایعات را داشـته‌انـد.
بررسی‌های یک مطالعه در خصوص ضایعات نان در ایران نشان می‌دهد بیشترین ضایعات، بدون توجه به نوع نان، مربوط به نان‌های تهیه‌شده در نانوایی‌های دریافت‌کننده آرد یارانه‌ای است. به گفته محمدرضا خواجه، نایب رئیس انجمن علوم و فنون غلات و مسئول سلامت‌کده طب سنتی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان مهمترین علل بروز ضایعات نان در ایران، ارزانی نان دولتی و خرید مازاد بر نیاز مردم، پایین بودن اطلاعات علمی و مهارت فنی نانوایان از روند پخت نان است.
همچنین به گفته کارشناسان یکی از علت‌های اصلی دور ریز نان در ایران کیفیت پایین آرد و همچنین پخت نان به شکل سنتی است. نگاهی به تاریخچه نان در ایران نشان می‌دهد که چند دهه قبل که نان‌ها از آردهای مرغوب به شکل سنتی پخت و به مردم داده می‌شد دور ریز بسیار کمی داشتند.
نورنیوز