نورنیوز- گروه فرهنگ و جامعه: سرانجام نام پروین اعتصامی برای ثبت در برنامه حافظه جهانی یونسکو معرفی شد تا این شاعر شاخص، نخستین زن ایرانی باشد که نامش در فهرست مشاهیر جهان می‌نشیند. این خبر شیرین و شنیدنی را مدیر بخش فرهنگ کمیسیون ملی یونسکو، یکی دو روز پیش در نشست کارشناسی "اهمیت میراث جهانی" اعلام کرد. عبدالمهدی مستکین خبر داده که نام پروین اعتصامی و نیز کیکاووس وشمگیر، صاحب "قابوسنامه" امسال به عنوان دو تن از مشاهیر شاخص ایران به کنفرانس یونسکو که قریب 20 روز دیگر برگزار می‌شود معرفی شده اند. افزون براین دو چهره، کل آثار مولانا جلال الدین مولوی هم از سوی ایران، آلمان،ترکیه،بلغارستان، تاجیکستان و ازبکستان برای ثبت در برنامه حافظه جهانی یونسکو معرفی شده است. به این ترتیب جمهوری اسلامی ایران با این سه گنجینه شاخص فرهنگی در کنفرانس امسال یونسکو شرکت می‌کند.
یونسکو، ظرفیتی غیرقابل انکار
حضور فعالانه در نهادهای فرهنگی جهان، کارکردی تفننی یا فخرفروشانه ندارد. این نهادها را به هیچ وجه نباید دست کم گرفت. موسسات و مراکزی همچون یونسکو، ظرفیت‌های کارآمدی هستند؛ هم برای حفظ و نگهداری و ماندگاری آثار فرهنگی، هم برای تشریح سابقه هویتی ملت ها، و هم برای پیشبرد دیپلماسی فرهنگی. از سال 1972 که کنوانسیون حفظ ارزش‌های بشری در یونسکو تصویب شد مسئولیت هایی برای حفاظت از میراث طبیعی و فرهنگی ملل متوجه کشورهای جهان شد. ایران تنها 3 سال پس از این تصویب بود که به کنوانسیون پیوست و در بخش‌ها و برنامه‌های مختلف یونسکو آثار فراوانی را به ثبت رسانده است. سهم ایران در تاریخ 48 ساله برنامه‌های حفظ ارزش‌های بشری از این قرار است:
- 27 اثر در فهرست جهانی که 140 سایت فرهنگی را شامل می‌شود.
- 21 اثر در میراث فرهنگی ناملموس
- 10 اثر در برنامه حافظه جهانی
- 13 اثر در ذخیره گاه زیست کره
- 35 اثر در برنامه مشاهیر
ایران، امسال کل آثار جلال الدین مولوی را به همراه کشورهای آلمان، ترکیه، بلغارستان، تاجیکستان، ازبکستان برای برنامه حافظه جهانی، و کیکاووس وشمگیر صاحب کتاب تربیتی و بسیار زیبای قابوسنامه، به همراه پروین اعتصامی را برای ثبت در فهرست مشاهیر ایرانی به یونسکو معرفی کرده است. کشورها هر دو سال یک بار دوتن از مشاهیر خود را به یونسکو معرفی می‌کنند که با سازوکاری مشخص به تصویب می‌رسند. معیار معرفی این مشاهیر، آن است که افراد معرفی شده باید سبب ساز آموزش علم و فرهنگ باشند و آثارشان الهام بخش و موج آفرین به شمار آید و جهان را به جایی بهتر برای زندگی کرده باشند.
نماینده شایسته نبوغ زن ایرانی
«رخشنده اعتصامی» مشهور به پروین اعتصامی، شاخص‌ترین و شناخته شده ترین شاعر کلاسیک زن ایرانی است. او هرچند در فرم و قالب به ساختارهای سنتی و کلاسیک شعر فارسی ملتزم بود اما در مضمون پردازی و تصویرسازی، از پیشگامان نوگرایی هنری ایران به شمار می‌آید. شعر او آمیزه‌‌ای از خردورزی و اخلاق مداری است. مضامین تربیتی و آموزشی در شعر پروین موج می‌زند بی آنکه به ورطه شعارگویی و سخن تبلیغی سقوط کند. استاد ملک الشعرای بهار که از حامیان سرسخت او بود شعر او را آکنده از امید و عمل، کمال گرایی اخلاقی، تلاشگری و همت، و نیز فضیلت و فرهنگ دانسته است. پروین آموزگار توانمندی در تعلیم اخلاق فردی و اجتماعی بود که هرچند در بهار عمر درگذشت اما به اوج حسادت برانگیزی رسید که هر شاعری ممکن است در پایان زندگی اش به آن برسد. مضامین اخلاقی در کلام او چنان متین و معتدل و متوازن روایت می‌شوند که تو گویی مردی کهنسال در نهایت پختگی چنین اشعاری را سروده است. پروین را به همین سبب «حکیم – بانوی» شعر ایران دانسته‌اند.
از جهت فرم و قالب شعری نیز در کارنامه هنری پروین، ویژگی‌های نوآورانه‌‌ای می‌توان یافت. قریحه بی مثال او در طنز و حاضرجوابی، و نیز استفاده از قالب مناظره برای انتقال مفاهیم، از مهم ترین شاخصه‌های سبک شعری پروین است. کمتر کسی را می‌توان پیدا کرد که ابیاتی از مناظرات شعری پروین با عنوان «مست و محتسب» یا «سیر و پیاز» را نشنیده باشد یا قطعاتی از آن را در خاطر نداشته باشد. همین حکمت مضمونی و پختگی لفظی و صمیمیت بیانی است که پروین را به شاعر دلخواه و مردمی تبدیل کرده است. امروز ردپای شعر پروین را در بسیاری از لحظات شاد یا اندوهبار زندگی ایرانیان می‌توان دید.
بنا به این جهات فرهنگی و اجتماعی، می‌توان انتخاب پروین اعتصامی را به برنامه مشاهیر یونسکو تحسین کرد. او نماینده‌‌ای شایسته برای زنان پویا و پرتوان ایران است. پروین در حلقه زنان نامدار ایرانی، البته نمونه‌‌ای استثنایی و منحصر به فرد نیست. هرچند مقام او در فرهنگ و ادب مقامی بلند و بی مانند است اما زنان فراوانی را می‌توان در ایران نشان کرد که مثل پروین، نواندیش و نوگرا، اخلاق مدار و فضیلت طلب، کمال جو و پرهمّت، و امیدآفرین و آفرینشگر هستند. او در زندگی و اشعارش بی آنکه به ورطه نزاع‌های هیجانی جنسیتی بیفتد و میان زن و مرد، شکافی هستی شناسانه قائل باشد و به تعبیر رایج، رفتاری فمینیستی بروز دهد صدای مستقل و متمایز زنانه را نمایندگی می‌کرد. تلاش پروین آن بود که منزلت و مرتبت زن را به رخ جامعه مردسالار زمانه بکشد و نشان دهد که اخلاق و کمال و فضیلت و امید و همّت، ربطی به جنسیت ندارد.
او به رغم اینکه آموزگار اخلاق بود و مخاطبان خود را به خردورزی و اخلاق مداری دعوت می‌کرد اما از تحولات اجتماعی زمانه خود نیز بیگانه نبود. اقداماتی را که پهلوی اول با شعار ترقی زنان طراحی می‌کرد و با تحمیل و الزام به اجرا درمی آورد نمی پسندید و به عنوان شهروندی نخبه و مسئول در برابرشان موضع می‌گرفت. مشهور است که پروین نشان درجه سوم علمی را که در دوره رضاشاه به او اختصاص داده شده بود نپذیرفت، حتی درخواست او برای تدریس به ملکه را هم رد کرد. شاید به همین دلیل بود که وقتی در 35 سالگی به بیماری حصبه درگذشت، هیچ مراسم بزرگداشت دولتی برایش برگزار نشد و آخر الامر در جوار پدر دانشمند و نواندیش خود در یکی از شبستان‌های حرم مطهر حضرت معصومه (س) به خاک سپرده شد.
نورنیوز