سایر رسانه‌ها: روزی که پای متادون به دنیای ترک اعتیاد باز شد، شاید کسی فکرش را نمی‌کرد که این ماده شبه‌مخدر به جای کمک به ترک اعتیاد، خودش هم یکی از عوامل اعتیاد شود و مافیای متادون باعث شود کمتر معتادی بتواند در مراکز ترک اعتیاد با متادون اعتیادش را ترک کند! اما هم اکنون مدت‌هاست قصه ترک اعتیاد با متادون در عمل به قانون بقای اعتیاد منجر و باعث شده است فقط نوع اعتیاد معتادان از انواع و اقسام مواد مخدر به متادون تغییر کند! برنده این تغییر نوع مصرف معتادان به متادون، مافیایی است که تحت عنوان مافیای متادون زیر پوست مراکز ترک اعتیاد زندگی و از وجود معتادان تغذیه می‌کند.
کسانی که در دام مواد مخدر می‌افتند زندگی‌شان در آتش افتاده است. حادثه آتش‌سوزی در کمپ اعتیاد لنگرود و جان باختن ۳۴ معتادی که برای رهاشدن از برزخ اعتیاد در این کمپ زندگی می‌کردند، تنها تمثیلی از آتشی است که به جان این افراد می‌افتد و زندگی خودشان و اطرافیان‌شان را به تباهی می‌کشد. رها شدن از گرفتاری در دام اعتیاد، اما عزم و اراده‌ای آهنین می‌طلبد و شاید کمی هم شانس لازم دارد! شانس اینکه فرد معتاد به نام ترک اعتیاد در دام مافیا‌های جدید گرفتار نشود و بتواند از اعتیادش خلاص شود، هر چند اغلب معتادانی که برای ترک اعتیاد به مراکز ترک اعتیاد با متادون مراجعه می‌کنند، خیلی خوش‌شانس نیستند. آن‌ها گرفتار مافیایی می‌شوند که فقط نوع مصرف آن‌ها را به متادون تغییر می‌دهد و اصل اعتیادشان پابرجاست.
پشت پرده‌های متادون‌تراپی
مافیا فقط در حوزه مواد مخدر نیست، حالا دیگر «ترک اعتیاد» هم برای خودش مافیایی شده است. افرادی که مدت‌هاست در دام اعتیاد همه هستی‌شان را باخته‌اند، خیلی وقت‌ها به دام این مافیا می‌افتند؛ معتادانی که گاهی اوقات سال‌هاست تحت درمان نگهدارنده با متادون هستند، اما خبری از ترک اعتیاد یا درمان نیست چراکه سودآوری درمان اعتیاد برای این مراکز موجب شده است نه فقط از تعداد معتادانی که در این مراکز برای ترک اعتیادشان پول می‌دهند، کاسته نشود، بلکه روزبه‌روز هم بر تعدادشان اضافه شود. روی دیگر این ماجرا هم نشت متادون‌های سهمیه‌ای این مراکز به بازار سیاه و ناصر خسرو است؛ ماجرایی که از رانت‌های پشت پرده کلینیک‌های ترک اعتیاد خبر می‌دهد و روی دیگر سکه روند افزایشی اعتیاد در کشورمان است. مافیای متادون موضوعی است که بار‌ها از سوی افراد و چهره‌های مسئول مورد انتقاد قرار گرفته است.
نتایج مراکز درمان اعتیاد با متادون در کشور نشان می‌دهد این مراکز کارایی لازم را نداشته‌اند؛ موضوعی که چند سال پیش غفارزاده، معاون غذا و داروی دانشگاه علوم پزشکی البرز درباره چرایی آن اینگونه توضیح داده بود: «هم اکنون تعداد معتادانی که در مراکز ترک اعتیاد تحت درمان هستند، نه تنها کم نمی‌شود، بلکه روزبه‌روز بیشتر هم می‌شود که یکی از دلایل آن سودآوری درمان معتادان برای این مراکز است.»
نظارتی که نیست
همین چند روز پیش هم حجت‌الاسلام روح‌الله حسین‌زاده، معاون دادستان و سرپرست دادسرای انقلاب ناحیه۲۴ مواد مخدر تهران در مراسم افتتاحیه کارگاه حرفه‌آموزی و ترک اعتیاد مهر سروش با اشاره به اینکه مافیای متادون پشت پرده مواد مخدر است و باید آن را جمع‌آوری کرد، تصریح کرد: «کسانی که معتاد می‌شوند از اول شیشه و هروئین نکشیده‌اند بلکه متادون مصرف می‌کنند و بعد به شیشه می‌رسند، پس تا با متادون مبارزه نکنیم، هیچ وقت به نتیجه نمی‌رسیم، این متادون در مراکز ام‌ام‌تی عرضه می‌شود.» به گفته وی، کشوری با ۴۰۰میلیون جمعیت فقط ۳هزار مرکز عرضه متادون دارد، ولی ایران ۸۵میلیونی بین ۷ تا ۸ هزار مرکز عرضه دارد؛ هر مرکزی سالی ۱۰میلیارد ریال از سوی تعزیرات محکوم به پرداخت جریمه می‌شود.
معاون دادستان و سرپرست دادسرای انقلاب ناحیه۲۴ موادمخدر تهران با طرح این سؤال که چرا شیرخشک در داروخانه‌ها تقسیم می‌شود ولی متادون با یک کارت ملی قابل دریافت است، تأکید کرد: «وزارت بهداشت هیچ نظارتی ندارد، به وزیر بهداشت می‌گویم متادون را ساماندهی کنید.»
به گفته حجت‌الاسلام حسین‌زاده، در عرض چند دقیقه در خیابان‌ها می‌توان متادون را به راحتی دریافت کرد، مجوز‌های مرکز توزیع متادون ماهی ۲۰۰میلیون تومان اجاره داده می‌شود.
او با تأکید بر اینکه مراکز نگهداری باید درمان‌مدار باشد، خاطرنشان کرد: «معتادانی که برای درمان از قرص بوپرونورفین استفاده می‌کنند، بین ۷۰ تا ۸۰درصد کمتر به دام اعتیاد برمی‌گردند.»
اعتماد به پزشکان عمومی
بحث توزیع متادون از طریق داروخانه و با کارت ملی هم یکی از موضوعاتی است که برای مدیریت توزیع متادون مطرح می‌شود.
سیدجلیل میرمحمدی‌میبدی، عضو کمیسیون بهداشت معتقد است: اغلب کسانی که مراکز متادون‌تراپی دارند، پزشک عمومی هستند و اکنون که زیرساخت‌ها آماده و مهیا شده، مطب‌های عرضه متادون مشخص است، تعداد قابل توجهی از این معتادان شناسنامه‌دار شده‌اند و می‌توان به پزشکان اعتماد کرد و تحت آموزش و نظارت بیشتری قرار گیرند، توزیع متادون در داروخانه‌ها با کارت ملی راهکار منطقی نیست.
از نگاه او، وقتی معتادان تحت نظر پزشک نباشند، شاهد افزایش رفتار‌های پرخطر از سوی آن‌ها و مشکلات متعددی خواهیم بود، بنابراین صلاح در این است که با تقویت راهکار‌های نظارتی و آموزشی، همین مسیر را ادامه داد تا مشکلات‌مان در حوزه متادون‌تراپی کاهش یابد.
نماینده مردم تفت و میبد در مجلس یازدهم ادامه می‌دهد: «اینکه توزیع متادون را از پزشکان عمومی بگیریم و به داروخانه‌ها واگذار کنیم، منطقی نیست و اگر قرار است توزیع آن بر اساس کارت ملی و در داروخانه‌ها باشد، می‌توان در مطب‌ها هم با تشدید نظارت انجام داد و در واقع زیرساخت‌هایی در مراکز مطب‌ها ایجاد شده است و بسیاری از پزشکان با روش‌های مناسبی که دارند، این کار را انجام می‌دهند، هر چند ممکن است برخی مطب‌ها هم مانند برخی داروخانه‌ها متخلف باشند.»
از نگاه میرمحمدی، توزیع متادون در داروخانه‌ها مانند واگذاری توزیع دارو به عطاری‌هاست و نباید به دنبال راهکار‌های غیرمنطقی و غیرکاربردی باشیم. متادون‌تراپی یکی از راهکار‌های موفقیت کاهش رفتار سوء معتادان است و به رغم اینکه با مشکلاتی مانند استفاده از سرنگ‌های مشترک و موارد مختلف مواجه بوده‌ایم، اما معتادان شناسنامه‌دار شده و تحت پوشش پزشک قرار گرفته‌اند و در مطب متادون به آن‌ها عرضه می‌شود، هیچ دلیل منطقی برای عرضه متادون در داروخانه‌ها با کارت ملی نیست و باید در این رابطه نظارت‌ها را تقویت کرد.
عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس می‌افزاید: «موضوع توزیع متادون و وضعیت آیین‌نامه‌های تأسیس مراکز درمانی اعتیاد با حضور معاون درمان وزارت بهداشت در کمیسیون بهداشت بررسی و مقرر شد برنامه‌ریزی اصولی و اساسی مدنظر قرار گیرد و آیین‌نامه جامع و کاملی تدوین و مسیر درست مشخص شود.»
رانت کلینیک‌های ترک اعتیاد
ماجرای نشت متادون و مافیای آن البته موضوع تازه‌ای نیست. سال ۱۳۹۶ بود که محمدحسین قربانی، سخنگوی کمیسیون بهداشت و درمان مجلس وقت گفته بود: «کلینیک‌های ترک اعتیاد به دلیل نداشتن برنامه مشخص درمانی و نبودنظارت دقیق بر فعالیت آن‌ها به بازار متادون‌تراپی تبدیل شده‌اند.»
بنا به تأکید او در کلینیک‌های ترک اعتیاد رانت‌های زیادی وجود دارد و برخی مسئولان دانشگاه‌های علوم پزشکی بین چهار تا پنج مرکز ترک اعتیاد در اختیار دارند که این رانت‌ها نمی‌گذارد درمان به صورت معمول و استاندارد در این مراکز در اختیار مردم باشد.
به گفته این عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس از آنجا که فروش دارو در بازار آزاد درآمد بسیار بالایی دارد، باعث شده است برخی افراد با استفاده از رانت، کلینیک ترک اعتیاد افتتاح کنند و در صورتی که هیچ بیماری ندارند با سوءاستفاده از شرایط با فروش آزاد دارو‌های خود درآمد کلانی به جیب بزنند، این در حالی است که طبق دستورالعمل مربوط به تأسیس کلینیک، افرادی که می‌خواهند در این زمینه فعالیت کنند، باید در مراکز دولتی مشغول کار نباشند، در حالی که خیلی از این افراد در جا‌های دیگر مشغول فعالیت هستند.
قربانی با انتقاد از نبود نظارت کافی بر فعالیت این مراکز گفته بود: «این مسئله جدا از مشکلاتی که برای درمان بیماران دارد و عملاً باعث کاهش بهره‌وری این مراکز می‌شود، مشکلات دیگری، چون فروش متادون و شربت تریاک در بازار‌های غیررسمی را هم درپی دارد.»
عبدالرحمان رستمیان، دیگر عضو کمیسیون بهداشت مجلس دهم نیز با انتقاد از نشت دارویی از مراکز ترک اعتیاد گفته بود: «برخی دارو‌ها باید مسیر خاصی طی کنند تا به دست برخی مراکز درمانی برسند. این دارو‌ها مانند متادون باید از سوی وزارت بهداشت توزیع شود تا در دسترس افراد قرار گیرد، اما گاهی مشاهده می‌شود که این دارو‌ها در بازار ناصر خسرو یافت می‌شود.»
از نگاه این نماینده باید مسیر توزیع متادون‌تراپی بررسی و چگونگی نشت دارویی مشخص شود، زیرا داروخانه نیز تنها با تجویز خاص پزشک مجاز به ارائه دارو است.
عود اعتیاد ۹۳ تا ۹۷ درصدی بعد از یک سال
دکتر حاجی‌رسولی، متخصص ترک اعتیاد درباره متادون‌درمانی و اینکه آیا همه معتادان گزینه مناسبی برای چنین درمانی هستند یا خیر به «جوان» می‌گوید: «متادون یا دارو‌های مشابه، دارو‌های کاهش آسیب هستند و به عنوان داروی ترک نیستند و قرار است جایگزین دارو‌های با عوارض بیشتر مثل کراک یا هروئین شوند تا از حالت‌های ناخوشایند خماری این افراد کاسته شود. بعد از مدتی باید متادون کاهش پیدا کند و به جایی برسد که این دارو هم قطع شود، اما آمارهای واقعی نشان نمی‌دهد این پروسه و روند به طور کامل اجرایی شده باشد.»
او تأکید می‌کند: «می‌دانیم که متادون نمی‌تواند ۲۴ ساعت حالت خماری را بهبود بخشد و این افراد مجبورند بعد از چند ساعت دوباره یا به مواد مخدر رو بیاورند یا از دارو‌های دیگری مثل مرفین استفاده کنند، بنابراین این دارو جوابی منطقی از نظر ترک ندارد.»
آنطور که حاجی‌رسولی می‌گوید، تفاوتی جدی بین ترک و درمان اعتیاد وجود دارد. ترک اعتیاد یا جایگزینی آن با دارو‌های کم‌خطر‌تر مثل متادون اتفاق می‌افتد، اما درمان به معنای آن است که فرد به جایی برسد که بود و نبود مواد مخدر برایش فرقی نکند. این پزشک می‌افزاید: «تا جایی که ما دیده‌ایم و آمار‌ها نشان می‌دهد طی سه ماه ۳۵ درصد معتادانی که ترک کرده‌اند به اعتیاد بازمی‌گردند و حول و حوش یک سال ۹۳ تا ۹۷ درصد عود به اعتیاد دارند.»
او در واکنش به عملکرد ناموفق مراکز درمان اعتیاد می‌گوید: «روش درمان اعتیاد در کشور ما درست نیست.»
حاجی‌رسولی با اشاره به عوارض فیزیکی ترک اعتیاد برای معتادان می‌افزاید: «در بحث روان‌درمانی معتادان آیا در کمپ‌ها یا کلینیک‌های ما روان‌درمانی که با معتادان کار بکند، وجود دارد؟ به فرض اینکه این کار انجام شود، شیوه اجرای آن درست و واقعی نیست.»
از نگاه این متخصص درمان اعتیاد با گذراندن دوره دوسه هفته‌ای نمی‌توان در حوزه درمان اعتیاد ورود کرد، در حالی که هم اکنون تحت چنین شرایطی مجوز کلینیک درمان اعتیاد برای پزشکان صادر می‌شود و این کار به یک شغل تبدیل شده، اما وقتی ما با ۱۲-۱۰ میلیون افرادی مواجهیم که بابت اعتیاد در بدترین شرایط قرار گرفته‌اند، آیا می‌توان به مسئله ترک اعتیاد به عنوان یک شغل نگاه کرد؟
روزنامه جوان