دهن نوزادان بوی شیر خشک نمی‌دهد!

نورنیوز - گروه فرهنگ و جامعه: آژیر کمبود شیر خشک از اواخر تابستان به صدا در آمد و انگار قرار نیست خاموش شود. کمبود ذخایر مواد اولیه شیر خشک در کارخانه‌های تولیدی باعث شد تا سازمان غذا و دارو واردات شیر خشک را در دستور کار قرار دهد . اما با این حال توزیع کم شیر خشک در داروخانه‌ها داد خیلی از خانواده‌ها رادرآورده است. سال گذشته بیش از یک میلیون و ۷۵ هزار نوزاد و در چهار ماه امسال نیز ۳۳۸ هزار نوزاد در کشور به دنیا آمدند. به گفته متخصصان درصد بسیاری از نوزادان علاوه بر شیر مادر نیاز به تغذیه با شیر خشک پیدا می‌کنند. اما کمبود شیر خشک بسیاری از خانواده‌های صاحب نوزاد را به دردسر انداخته است. کافی است سری به داروخانه‌های سطح شهر بزنید تا این واقعیت تلخ را از نزدیک ببینید. 

دسترسی به تغذیه آسان و سالم نوزادان، از ‌اصلی‌ترین شرط‌های زوج‌های جوان برای فرزندآوری است،‌ خواه آن را بر زبان بیاورند و خواه نه. در واقع این جمله را فراوان شنیده‌ایم که وقتی در سیر کردن شکم خودمان،‌ تا این حد مشکل داریم چطور به فکر بچه‌دار شدن یا زیاد کردن تعداد بچه‌ها بیفتیم. این حرف البته خالی از اغراق نیست و نوعی مبالغه در نگرانی از تغذیه نوزاد است. اما به هرحال حتی اگر توأم با اغراق هم باشد عملاً جزء موانع ذهنی فرزندآوری به حساب می‌آید.  

علاوه بر این موضوع، دسترسی دشوار به شیرخشک، احساس عمومی مردم نسبت به میزان امنیت غذایی را دچار نوسان می‌کند و همین احساس،‌ حتی اگر واقعیت هم نداشته باشد، جامعه را به نگرانی‌هایی می‌اندازد. مراجعات مکرر خانواده‌ها به داروخانه‌ها برای تهیه شیرخشک،‌ و جواب منفی شنیدن از آنها،‌ بی‌درنگ هم ضریب اضطراب اجتماعی را افزایش می‌دهد و هم میزان مشاجرات زوج‌های صاحب نوزاد را بالا می‌برد. به این ترتیب، آرامش در خانواده‌ها لطمه می‌بیند و همگرایی و انسجام بین مردم و مسئولان مخدوش می‌شود.     

مسئولان سازمان غذا و دارو در واکنش به کمبود شیرخشک اعلام کرده‌اند که به زودی این مشکل حل می‌شود و تولید و توزیع شیر خشک در کشور به ثبات می‌رسد. اما تا رسیدن به وضعیت ثبات بازار، راهکاری غیر از فروش شیر خشک در ازای کد ملی نوزاد نداشتند تا از این طریق،‌ روند عادلانه‌ای در توزیع شیرخشک‌های موجود برقرار کنند و جلوی قاچاق آن را هم بگیرند.

از ۲۰ مهرماه همه داروخانه‌ها موظف شدند فقط با ارائه کد ملی نوزاد و ثبت آن در سامانه تی‌تک به شکل سهمیه‌ای شیر خشک بفروشند. این طرح با اینکه می‌تواند در جلوگیری از قاچاق خارجی و داخلی شیر خشک مؤثر باشد اما برای خانواده‌هایی که نوزاد آنها مصرف شیر خشک زیادی دارد و همچنین خانواده‌ها که در مناطق محروم زندگی می‌کنند و فاقد شناسنامه‌اند مشکلات زیادی ایجاد می‌کند. در مناطقی از سیستان و بلوچستان و برخی از شهرهای مرزی،‌ خانواده‌های پرجمعیتی وجود دارند که نوزادان شان فاقد شناسنامه‌اند. همچنین اتباع افغانستانی که در ایران زندگی می‌کنند عمدتاً شناسنامه ندارند.

 صادر کننده بودیم، وارد کننده شدیم

پنج کارخانه تولید کنند شیر خشک در ایران سالانه ظرفیت تولید بیش از ۱۲۰ میلیون قوطی شیر خشک دارند. این درحالی است که مصرف داخلی شیر خشک در سال گذشته  تقریباً ۶۰ میلیون قوطی بود. به همین دلیل سال‌هاست ایران یکی از قطب‌های صادرکننده شیر خشک به کشورهای همسایه است. اما امسال شرایط به گونه‌ای رقم خورد که سازمان غذا و دارو برای تأمین کمبود بازار وارد کردن ۳۰ میلیون قوطی شیر خشک از کشور ترکیه را در دستور کار قرار داد. این کار به مذاق تولید کنندگان داخلی خوش نیامده است. با وجود قول‌های چند باره مسئولان وزارت بهداشت مبنی بر حل مشکل کمبود شیر خشک، اجرا نشدن این وعده‌ها صدای مردم، داروخانه‌ها و تولیدکنندگان داخلی را هم در آورده است.

مهدی، مسئول فنی یکی از داروخانه‌های خیابان میرداماد است. می‌گوید هر سال با شروع پاییز ماجرای کمبود شیرخشک تکرار می‌شود و انگار این سریال تکراری پایانی هم ندارد: «هر سال پاییز با کمبود شیر خشک مواجه می‌شویم اما معمولاً با بالا رفتن قیمت، مشکل کمبود هم بعد از مدتی حل می‌شد. اما امسال داستان کمی فرق کرده است. سال‌هاست در شیر خشک رژیمی کمبود داریم اما امسال در شیر خشک‌های رگولار (معمولی) هم کمبود پیدا کردیم. شرکت‌ها فقط چند قوطی شیر خشک به ما می‌دهند و می‌گویند سهمیه‌ها کم شده است.

مثلا هفته گذشته فقط ۶ قوطی شیر ببلاک AR به ما دادند. از ۲۰ مهرماه هم ابلاغ کردند شیرخشک فقط با کد ملی نوزاد تحویل بدهیم. هر روز شرمنده خانواده‌هایی می‌شویم که برای پیدا کردن شیر خشک، به داروخانه ما می‌آیند. همین امروز پدری که سه قلو ۶ ماهه دارد خواهش می‌کرد سه قوطی شیر خشک آمپتامیل به او بدهیم. می‌گفت با یک قوطی چطور سه قلوها را سیر کنیم. از طرف دیگر نحوه توزیع شیر خشک هم مشکل دارد. مثلاً شیر خشک نان ۱ توزیع شده اما نان ۲ موجود نیست؛ یا آمپتامیل ۱ توزیع شده اما آمپتامیل ۲ موجود نیست. وضعیت در شیرخشک‌های رژیمی که خیلی بدتر است. هربار هم به ویزیتورهای شرکت‌های دارویی اعتراض می‌کنیم می‌گویند مواد اولیه نیست و تولید نمی‌شود. شرکت‌ها همین مقدار کم شیرخشک را با شرایط خاص به ما می‌دهند. مثلاً برای ۱۲ قوطی شیر خشک باید استامیوفن و یا ژلوفن تولیدی آن شرکت را هم بخریم.»

پس از الزام داروخانه‌ها به فروش شیر خشک با ثبت کد ملی نوزاد برخی، داروخانه‌ها را مقصر توزیع نامناسب شیرخشک دانستند. چهار روز بعد از اجرای این مصوبه رئیس سازمان غذا و دارو با بیان اینکه تا یک ماه آینده مشکل کمبود شیرخشک حل خواهد شد گفت: «داروخانه‌هایی که تمایلی به عرضه شیرخشک معمولی (رگولاری) با ثبت در سامانه تی‌تک از طریق ارائه کارت ملی متقاضی ندارند، سهمیه شیرخشک به آنها تعلق نمی‌گیرد.»  حیدر محمدی عرضه شیرخشک معمولی با ارائه کد ملی را برای جلوگیری از قاچاق و مدیریت و کنترل صحیح آن عنوان کرد و گفت: «سهمیه ارزی نیز برای واردات مواد اولیه شیرخشک به تولیدکنندگان تخصیص یافته و مشکلی در این زمینه وجود ندارد.»

در حالی که داروخانه‌ها و سیستم توزیع به عنوان یکی از عوامل کمبود شیر خشک معرفی شدند. «محمد منفرد» نائب رئیس انجمن داروسازان کشور آن را رد کرده و با انتقاد از الزام سازمان غذا و دارو مبنی بر ثبت کد ملی متقاضیان شیرخشک در سامانه توسط داروخانه‌ها می گوید: «سازمان غذا و دارو مشکل کمبود شیرخشک را متوجه داروخانه‌ها می‌داند، در صورتی که اصل مشکل، کم شدن تولید است. ایران، زمانی با تولید بیش از ۱۰۰ میلیون قوطی شیرخشک، صادر کننده این محصول بود اما اکنون با تولید ۳۰ میلیون قوطی شیرخشک به یکی از واردکننده‌های شیر خشک تبدیل شده است. اما بازهم سازمان غذا و دارو مشکل کمبود شیرخشک را زیر سر داروخانه‌ها می‌داند. دستورالعمل جدید این سازمان هزینه اضافی، جنگ اعصاب و درگیری‌ها را در نظر نگرفته است».

تحریم‌ها و بدهی‌های ارزی

تحریم‌های بانکی از جمله دلایلی هستند که مشاور رئیس سازمان غذا و دارو آن را علت اصلی کمبود شیر خشک عنوان کرد  و در عین حال وعده داد با واردات شیر خشک این مشکل برطرف و به زودی ارز مورد نیاز کارخانه‌های تولید شیر خشک هم تأمین می‌شود. سجاد اسماعیلی گفت:« بانک‌هایی که جهت انتقال ارز شیر خشک با شرکت‌های تولیدکننده این محصول در کشورمان کار می‌کنند، بانک‌های اروپایی هستند که متأسفانه از خردادماه امسال کشورمان را تحریم کردند و این تحریم هم مزید بر علت شد و بعد از اینکه ۱۰ میلیون یورو از سوی بانک مرکزی برای تأمین ماده اولیه شیرخشک تأمین شد، پول در بانک اروپایی به دلیل تحریم‌ها، بلوکه شد و بعد از یک ماه پیگیری، نهایتاً پول واریزی برگشت داده شد.» او در ادامه گفت: «مواد اولیه جهت تولید داخل حداقل تا چهار ماه آینده در انبار‌ها موجود است و این نوید را می‌دهد که با پایدار شدن تأمین و انتقال ارز بتوانیم ذخیره بیش از ۶ ماه را در شیرخشک‌های کودکان داشته باشیم.»

اما هانی تحویل زاده رئیس انجمن تولید کنندگان شیر خشک به عنوان قطب اصلی تولید این محصول، حرف‌های دیگری می‌زند. او با بیان اینکه مواد اولیه کارخانه تحت مدیریت او فقط تا یک ماه و نیم دیگر مواد اولیه دارد از عدم اختصاص ارز و بدهی ۵۰ میلیون یورویی دو شرکت بزرگ تولید شیر خشک در ایران خبر می‌دهد. او در گفتگو با «نورنیوز» با بیان اینکه هنوز از همه ظرفیت های تولید داخلی استفاده نمی‌شود عدم تخصیص ارز و بدهکاری ارزی شرکت های بزرگ تولید شیرخشک را از مهمترین دلایل کمبود شیر خشک در بازار عنوان می کند و می گوید :« ۱۵ سال کمبود شیر خشک نداشتیم اما امسال به دلیل اینکه ارز به تولید کنندگان شیر خشک اختصاص پیدا نکرد با مشکل مواجه شدیم. دو شرکت بزرگ تولید شیر خشک بدهی ارزی ۵۰ میلیون یورویی دارند. اگر این عدد را با قیمت ارز آزاد حساب کنیم چیزی در حدود ۲.۵ همت می‌شود. سال‌هاست در دو شرکت تولید شیر خشک به عنوان رئیس  وعضو هیات مدیره فعالیت می کنم. یکی از این شرکت ها ۲۲ بهمن سال گذشته افتتاح شد که ظرفیت تولید ۱۰ میلیون قوطی شیر خشک دارد ولی تاکنون هیچ ارزی نگرفته است. سه ماه قبل این کارخانه متوقف شد و به تازگی هفته گذشته سه فقره ارز در اختیار این شرکت قرار گرفته که اگر بخواهیم این مقدار ارز را برای تهیه مواد اولیه به تناژ حساب کنیم چیزی در حدود ۶۰ تن مواد اولیه می شود. با این مقدار مواد اولیه فقط می توانیم یک میلیون و ۷۰۰ هزار قوطی شیر خشک تولید کنیم . چندی قبل در صحبتی که با دکتر محمدی رئیس سازمان غذا و داروی وزارت بهداشت داشتم ایشان ادعا کردند شرکت بهداشت کار که من عضو هیات مدیره آن هستم برای تولید شیر خشک ارز گرفته ولی چیزی تحویل نداده است. درحالی که اسناد نشان می دهند ما هر ماه شیر خشک تحویل دادیم اما ارز نگرفتیم. منابع ما هم در حال پایان است و فقط تا یک ماه موجودی در کارخانه داریم. من از قوه قضاییه و سازمان بازرسی کشور می خواهم به این موضوع ورود کنند و ببینند آیا ما در قبال دریافت ارز، شیر خشک تحویل نداده ایم؟ بیانیه بانک مرکزی مبنی بر تخصیص ۲.۲ میلیارد دلار به سازمان غذا و دارو از اول سال تا مهرماه نشان می‌دهد ارز مناسب توسط بانک مرکزی به‌صورت مداوم تامین شده، اما سازمان غذا و دارو به مقدار مناسب از این ارز در تامین مواد اولیه تمامی کارخانه‌های شیرخشک کودک که حوزه بسیار حساسی است، استفاده نکرده است . اگر ما ارز گرفتیم و شیر خشک به اندازه تولید نکردیم ما را به قوه قضائیه معرفی کنند.»

چراغی که به خانه روا نبود

 اما چرا امسال سازمان غذا و دارو تصمیم به واردات شیر خشک گرفت؟ چرا با وجود واردات شیر خشک بازهم در بازار با کمبود شدید آن مواجه هستیم؟ تحویل زاده رئیس انحمن تولید کنندگان شیر خشک، می‌گوید :«به دلیل  کمبود شیر خشک به چند شرکت فراخوان دادند تا ۳۰ میلیون قوطی شیر خشک وارد کنند. اما تا ۲۰ مهرماه فقط ۲۰۰ هزار قوطی وارد  شد. کسانی که در صنعت دارویی و شیر خشک فعالیت می کنند می دانند سفارش مواد اولیه و حتی تولید برچسب فارسی برای قوطی شیر خشک هم  زمان زیادی می برد و این طور نیست که یک ماهه شیر خشک تولید و وارد کشور شود. الان هم بقیه شیر خشک های سفارش داده شده در کارخانه های خارجی در حال تولید است. یعنی باید منتظر باشیم تا آنها مثل ما مواد اولیه و قوطی تهیه و بعد از تولید آنها را روانه ایران کنند . این یعنی بازهم زمان زیادی را از دست می دهیم ولی ما که تولید کننده داخلی هستیم می توانیم در زمان کمتری این شیر را روانه بازار کنیم.»

او درباره اینکه شیر خشک وارداتی از کجا تأمین شده است می گوید:« این شیر خشک از یک شرکت ترکیه‌ای که سابقه دو سال حضور در این عرصه را دارد تأمین می شود در حالی که شرکت های تولید کننده داخلی هر کدام بیش از ۲۰ تا ۳۰ سال است در این عرصه فعالیت می کنند. از طرف دیگر محصولی که وارد می شود به همه آن ارز تعلق می گیرد و به همین دلیل قیمت ریالی آن نصف تولید داخل در می آید. ارزبری ما از بانک مرکزی ۱.۲ تا ۱.۴ دلار است اما شیر خشک وارداتی ۳.۵ دلار است ولی این مبلغ را اگر با دلار ۴۲۰۰ تومان محاسبه کنید خیلی ارزان تر از تولید داخلی می‌شود. به همین دلیل محصولی که وارد می شد انگیزه بیشتری برای قاچاق ایجاد می کند. سال گذشته اعلام کردیم ارز ما را حذف کنید و آن را به صورت یارانه مستقیم به مردم بپردازید اما اعلام کردند نمی خواهیم قیمت بالا برود. نتیجه این شد که هم قاچاق بیرونی داریم وهم قاچاق داخلی برای محصولاتی که  در تولید آنها به شیر خشک نیاز است. اگر ۵ کارخانه تولید داخل به اندازه ۴ یا ۵ ماه مواد اولیه داشته باشند می توانیم به تولید پایدار برسیم و ۱۰ میلیون قوطی شیر خشک در ماه تولید کنیم. به این ترتیب مشکل کمبود شیر خشک حل می شود.»

تلاش برای گفتگو با مسئولان ذی‌ربط در سازمان غذا و دارو به نتیجه‌ای نرسید. بی آنکه قرار باشد در ماهیت مناقشه‌ای که بین تولیدکنندگان و مسئولان وجود دارد دخالت کنیم باید توجه همگان را به این واقعیت جلب نماییم که تأمین شیرخشک مصرفی خانواده‌ها، صرفا تأمین یک ماده خوراکی نیست. این حق نوزادان و کودکان سرزمین ماست که دسترسی آسان به تغذیه سالم و مکفی داشته باشند. تأمین امنیت غذایی، خصوصاً جایی که پای کودکان و نوزادان در میان است ضرورتی مضاعف و حیاتی است؛ ‌چراکه بنیان اشتیاق زوج‌ها به فرزندآوری و فرار از پیری مخاطره‌آمیز جمعیت به شمار می‌آید.