نورنیوز ـ گروه اقتصاد: به منظور تبدیل تولید ناخالص داخلی (GDP) به شاخصی نزدیک تر به وضعیت رفاهی خانوارها، باید براساس استانداردهای حسابداری ملی آن را به درآمد خالص ملی قابل تصرف (NNDI: Net National Disposable Income) سرانه تبدیل کرد. برای این کار باید آیتم های متعددی مانند خالص درآمد عوامل تولید از خارج، خالص مالیات بر محصول، نتیجه رابطه مبادله بازرگانی، استهلاک، رشد جمعیت و خالص پرداخت های انتقالی به خارج از تولید ناخالص داخلی کسر یا به آن اضافه شود تا بتوان با معیار جدید وضعیت درآمدی خانوارها را سنجید.
به منظور اینکه اهمیت تعدیل این اقلام مشخص شود، توجه به این نکته جالب خواهد بود که براساس آمار حساب های ملی بانک مرکزی (سال پایه 1395) متوسط رشد سالانه تولید ناخالص داخلی که در رسانه ها به عنوان رشد اقتصادی بازتاب پیدا می کند، در بازه 1391 تا 1401 حدود 1.2 درصد بوده؛ اما متوسط رشد سالانه درآمد خالص ملی در این بازه براساس همان آمار منفی 2.4 درصد ثبت شده است. به علاوه رشد جمعیت حدود یک درصدی و خالص پرداخت های انتقالی به خارج نیز باید از این رشد منفی کسر شود. بنابراین اعلام رشد مثبت اقتصادی لزوما به معنی افزایش درآمد سرانه خانوارها نیست.
حال که رشد تولید ناخالص داخلی معیار دقیقی از تغییرات وضعیت رفاهی خانوار نیست، چه معیاری می تواند برآورد بهتری از تغییرات وضعیت رفاهی ارائه دهد؟ در این راستا بررسی نتایج طرح آمارگیری از هزینه و درآمد خانوارهای شهری و روستایی مرکز آمار می تواند دید بهتری از تغییرات وضعیت رفاهی خانوارها ارائه دهد. با اتکا به این آمار می توان اجزای مخارج سالانه یک خانوار را در بازه 1398 تا 1401 مقایسه کرد و دید که آیا رشد اقتصادی 1399 تا 1401 توانسته است رفاه خانوار را بهبود بخشد یا خیر. براساس بررسی اجزای مخارج خانوار، تغییرات زیر در سه سال مدنظر اتفاق افتاده است:
خانوارهای ایرانی سهم بیشتری از هزینه های خود را صرف تامین نیازهای اولیه کردند. یک خانوار شهری در سال 1398 حدود 61 درصد از هزینه های خود را صرف تامین اقلام خوراکی و مسکن، سوخت و روشنایی کرده؛ ولی این آمار در سال 1401 به 66 درصد رسیده است.
خانوار ایرانی در سال 1401 سهم کمتری از هزینه های خود را در مقایسه با سال 1398 صرف تفریحات، سرگرمی و خدمات فرهنگی کرده است.
با وجود اینکه سهم هزینه های خوراکی در سه سال اخیر بیشتر شده؛ اما سهم انواع گوشت و میوه از سبد مخارج خانوار ایرانی در سال 1401 نسبت به سال 1398 کمتر شده است. علاوه بر این با واقعی کردن ارزش ریالی مخارج مربوط به گوشت و میوه با شاخص قیمت مربوطه می توان گفت که نه تنها سهم این اقلام، بلکه میزان مصرف واقعی این اقلام نیز به طور متوسط کاهش داشته است.
در مجموع این آمار رسمی نشان می دهد که در سه سال اخیر، همزمان با رشد اقتصادی مثبت، خانوار ایرانی مجبور شده است سهم بیشتری از مخارج خود را صرف تامین حداقل های معیشتی کند و سهم کمتری برای سایر امور رفاهی باقی مانده است. حتی در اقلام خوراکی نیز مصرف گوشت و میوه کاهش داشته است. این شواهد دال بر این است که رفاه خانوار ایرانی در سال 1401 کمتر از سال 1398 بوده است. همچنین، براساس آمارهای مرکز آمار ، میزان جمعیتی که در ایران با کمتر از 2دلار (خط فقر بانک جهانی) زندگی می کنند در سال 1398 کمتر از نیم درصد بود که در سال 1400 (آخرین آمار انتشاریافته) به 0.72 درصد رسیده و با توجه به جهش ارزی سال گذشته احتمال بدتر شدن آن در سال 1401 نیز وجود دارد. بنابراین با اتکا به این آمار رسمی نیز می توان بدتر شدن وضعیت رفاهی خانوار ایرانی را نشان داد.
البته برای بررسی وضعیت رفاهی خانوار توجه به آمار درآمد و هزینه دوره فعلی کفایت نمی کند؛ بلکه عواملی در کشور وجود دارند که به طور مستقیم بر درآمد و هزینه دوره فعلی اثر ندارند، ولی وضعیت رفاهی خانوار را به طور محسوسی کاهش داده اند. آلودگی هوا و ریزگردها که در سال های اخیر تشدید شده است، مشکلات دسترسی به آب آشامیدنی در برخی شهرها و بحران احتمالی تامین آب در سال های نه چندان دور، تخریب محیط زیست، مسائل اجتماعی و از همه مهم تر افزایش نااطمینانی از وضعیت اقتصادی کشور در سال های آینده عواملی هستند که وضعیت رفاهی خانوار را بدتر کرده اند.
آمار، ابزاری مفید و کارآمد برای تبیین وضعیت اقتصاد و سیاستگذاری در این حوزه است؛ ولی اگر از این ابزار به طور صحیحی استفاده نشود می تواند گمراه کننده باشد.
* اقتصاددان
دنیای اقتصاد