نورنیوز ـ گروه فرهنگ و جامعه: مثل هر واقعیت دیگری در این جهان، واقعه دفاع مقدس هم از حقیقتی غایی و نهایی برخوردار است.
هر مخاطبی، خواه فردی عادی و معمولی باشد یا کنش‌گری که در آن واقعه مشارکت داشته یا پژوهش‌گری که خوش دارد در ابعاد و اضلاع این رخداد بزرگ ملی تحقیق کند، سخت بی‌تاب کشف آن حقیقت یا حقایق غایی است و می‌خواهد بداند جواب حقیقی و انکارناپذیر «سوال‌ها» و «مسأله‌ها»ی آن جنگ دراز دامن چیست و چگونه می‌توان به حقایق واقعی آن راه یافت.
خوش دارد بداند که کدام روایت، قابل اعتمادتر است و اصلا چرا گاه میان دو پژوهشگر شاخص دفاع مقدس، برسر موضوعی واحد مناقشه‌ای جدی در می‌گیرد و دیدگاه‌های مغایر و بلکه متعارض عرضه می‌شود، هر دو هم با تکیه بر اسناد و شواهد تاریخی.
آیا باید از این اختلاف قرائات نگران بود؟ آیا دفاع مقدس که مؤلفه‌ای وحدت‌بخش در تاریخ معاصر ما بود و آحاد ملت را ذیل یک اراده ملی گرد هم آورد، می‌تواند به محلی برای مناقشه‌آفرینی و اختلاف‌افکنی بدل شود؟ آیا بابت روایت‌های خارج از انتظار و دور از عادات ذهنی‌مان درباره دفاع مقدس باید نگران باشیم؟
بیایید مقدمه‌ای نظری را با هم مرور کنیم:
شطرنج بی‌پایان روایت‌ها
گفتن ندارد که تنها وقتی می‌توان به کشف و رونمایی از یک حقیقت علمی امیدوار بود که در فرآیند فهم، به روش‌شناسی دقیق علمی متعهد و ملتزم باشیم. این روش‌شناسی به ما کمک می‌کند تا در حوزه دفاع مقدس، هم در روایت و هم در تفسیر واقعیت، با سلوکی سلیم رفتار کنیم و از جعبه ابزار تحلیل تاریخ ـ اینجا تاریخ دفاع مقدس ـ به موجه‌ترین و معتبرترین شکل ممکن بهره بگیریم.
با این حال هرقدر هم که در التزام به روش‌شناسی علمی فهم تاریخ التزام داشته باشیم باز هم نمی‌توان ادعا کرد که یافته‌های ما از وثاقت و اعتبار مطلق برخوردار بوده و عرضه روایت دیگری از آن رخداد تاریخی ناممکن است.
از پژوهش و تحقیق، هر قدر هم در نهایت دقت و احتیاط صورت بگیرد، باز هم غیر از اینکه ما را به حقیقت، «کمی نزدیک‌تر» کند کار دیگری بر نمی‌آید.
به این ترتیب، تلاش ما در هر پژوهشی از جمله پژوهش‌های تاریخی، غیر از «تقرب به حقیقت» حاصلی نخواهد داشت.
ما در هر پژوهشی به شرط التزام به روش‌شناسی معتبر، به حقیقت «کمی نزدیک‌تر» می‌شویم و این مجاهدت نظری و تقلای معرفتی به صورتی بی‌نهایت ادامه می‌یابد بی‌آنکه الزاما به یک پایان قطعی و مطلق برسد.
معنای این سخن، ضرورتا قبول نسبی‌گرایی نیست. چیزی که ما را از آفت نسبی‌گرایی مصون می‌دارد «منطق مکالمه» است.
با این منطق، پژوهش‌گران، یافته‌های خود را در بستر گفت‌وگو و هم‌سخنی با یکدیگر به اشتراک می‌گذارند و جامعه علمی در فرآیندی روشن، روایت و تبیین برتر را انتخاب می‌کند و مادام که تبیین توانمندتری به میدان نیامده، آن روایت را روایت برتر و معتبر می‌شمارد.
بنابراین شاید بتوان از روایت برتر سخن گفت اما از «اَبَر روایت» خبری نیست. همه روایت‌ها ظرفیت طرح شدن و برتر شدن دارند اما هیچ‌وقت به «اَبَر روایت» تبدیل نمی‌شوند.
برابری در عرضه روایت‌های جنگ
به این ترتیب، همه کسانی که روایتی روش‌مند از حقایق دفاع مقدس فراهم آورده و در عین حال به مقتضیات «اخلاق باور» نیز ملتزم باشند، حقی برابر برای روایت‌گری دارند.
چیزی که در این میان، مانع از اغتشاش مفهومی و هرج‌ومرج تفسیری می‌شود داوری غیر رسمی جامعه علمی مرتبط برای تعیین میزان نزدیکی یک روایت به حقیقت است.
با این شیوه، بازار پژوهش درباره رازها و ناگفته‌های دفاع مقدس، گرم می‌ماند و قضاوت فیصله‌بخش در باب درستی روایت‌های ناظر به دفاع مقدس، از نهاد قدرت به نهاد علم و تحقیق منتقل می‌شود.
تجربه بی‌نهایت مهم و دوران‌ساز دفاع مقدس که بی‌گمان از مؤلفه‌های قدرت و اقتدار ملی ایران است تنها در صورتی پویا و زنده و اثربخش و سودمند خواهد بود و به تقویت امنیت ملی منجر خواهد شد که به میدانی باز برای رقابت تمام روایت‌های روش‌مند و موجه و مستند تبدیل شود.
محورهای چهارگانه‌ای که مقام معظم رهبری در دیدار اخیر خود با پیش‌کسوتان دفاع مقدس طرح کردند و همگان را به تولید «صد برابر» بیش از آنچه تاکنون درباره این قطعه افتخارآمیز تاریخی صورت گرفته دعوت نمودند به دلالت تضمّنی، دعوت از تمام کنش‌گران و پژوهش‌گران و پدیدآورندگان آثار عرصه دفاع مقدس بود تا از نگاه خود این واقعه عظیم را رمزگشایی کنند.
طبعا اصرار ایشان بر آفرینش صد برابری آثار، به معنای تولید صد نمونه از یک کالای واحد نیست و ارزش مهمی به نام «تکثر در روایت» را به همه پدیدآورندگان آثار دفاع مقدس یادآور می‌شود.
از سوی دیگر «آفت تحریف» در تبیین حقایق دفاع مقدس که بارها از زبان رهبری طرح شده در شرایطی امکان وقوع بیشتری دارد که زمینه تکثر روایت‌ها کمتر است. هر قدر یک جریان، برای تولید و عرضه روایت خود، امکان یا حق یا امنیت بیشتری داشته باشد شائبه تحریف یا وارونگی حقایق بیشتر خواهد شد.
اکنون ارتش جمهوری اسلامی ایران و سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، مراکزی را با مأموریت گردآوری، تدوین و مراقبت از اسناد و آثار دفاع مقدس تدارک دیده‌اند. علاوه بر این دو نهاد، ستاد کل نیروهای مسلح نیز به عنوان نهادی بالادستی، «بنیاد حفظ و نشر آثار دفاع مقدس» را تأسیس کرده تا در گستره و ابعادی جامع‌تر، کار پژوهش در حوزه دفاع مقدس را پیش ببرد.
همه این نهادها گنجینه‌هایی از اسناد و مدارک بی‌بدیل در اختیار دارند که استفاده از آنها آرزوی هر پژوهش‌گری است. دادوستد آسان اسناد و داده‌ها میان پژوهش‌گران این نهادها و نیز استفاده راحت پژوهش‌گران دانشگاهی از این گنجینه‌های سندی می‌تواند بر رونق پژوهش‌های ناظر بر دفاع مقدس بیافزاید.
چه بسا در این دادوستدها و رفت و برگشت‌های علمی و پژوهشی، روایت‌های مغایر به تدریج به یکدیگر نزدیک شوند اما حتی اگر این اتفاق هم نیفتاد نفس به اشتراک گذاشتن اسناد و مدارک میان همه پژوهش‌گران دفاع مقدس، اتفاقی مهم و پربرکت خواهد بود.
آنچه در این میان خطیر و اساسی است این است که تنوع در روایت‌های دفاع مقدس به رسمیت شناخته شود و همه این روایت‌ها به شرط رعایت روش‌مندی و استناد به اسناد متقن، امکانی برابر برای طرح و عرضه داشته باشند.
از مناقشات پژوهشی نگران نباشیم
در سایه چنین مفروضاتی، دیگر مناقشه «امیر» و «سردار» در باب موضوعی مربوط به دفاع مقدس، مناقشه‌ای هول‌انگیز و نگران‌کننده نیست چراکه هر دو روایت ذیل یافته‌های پژوهشی صادقانه و روش‌مندی طبقه‌بندی می‌شوند که فقط جامعه علمی و صاحبان تخصص این حوزه تعیین می‌کنند کدام به حقیقت نزدیک‌تر است نه میل‌ها و خواست‌ها و پیش‌فرض‌های فردی یا جناحی و سازمانی.
این البته نکته‌ای بدیع و بی‌سابقه نیست. سا‌ل‌ها پیش وقتی خبرنگاری از سردار محسن رضایی پرسید «آیا جای نگرانی نیست که در حوزه تحقیقات دفاع مقدس، آثاری منتشر می‌شود که در باب موضوع واحد، سخنان متغایر و بلکه متضاد دارند؟»، سردار پاسخ داد: «اختلاف نظرهای موجود در آثار دفاع مقدس، نعمتی برای محققان و پژوهش‌گران این حیطه است. آنها بر اساس این تفاوت‌ها با آزادی بیشتری حقایق جنگ را درک می‌کنند... تفاوت دیدگاه‌ها بیان‌گر زوایای دید مختلف افراد نسبت به حقایق جنگ است که در انتقال کل حقیقت آن مفید خواهد بود.» (ایبنا / 18/9/1388).
دفاع مقدس، به عنوان حقیقتی که نقطه اشتراک آحاد ملت ایران بود و در سایه آن تمام تمایزات قومی، زبانی، نژادی و دینی و مذهبی رنگ می‌باخت، می‌تواند همچنان آن نقش را ایفا کند، می‌تواند مؤلفه‌ای امنیت‌ساز، اقتدارآفرین و وحدت‌بخش باشد، به شرط آنکه خصلت «ملی بودن» آن محفوظ بماند.
شکی نیست که معنای «خصلت ملی دفاع مقدس» غفلت از ابعاد دینی آن نیست. دفاع مقدس، امری ملی است به این معنی که تمام آحاد ملت ایران، قطع نظر از هر عامل و مشخصه عَرَضی و ظاهری و بیرونی، سهم برابری در آن داشتند.
ایرانی بودن و فقط ایرانی بودن، شرط حضور در آن بود نه چیز دیگر. اکنون نیز می‌توان پژوهش در میدان دفاع مقدس را حق برابر تمام ایرانیان دانست به شرط اینکه به آداب روش‌شناسی علمی، اسناد معتبر تاریخی و اقتضائات اخلاق باور، متعهد و عامل باشند. دفاع مقدس، هنوز هم می‌تواند جلوه روشنی برای بسیج ملی باشد.
نورنیوز