نورنیوز ـ گروه فرهنگ و جامعه: ظهور فناوریهای نوین ارتباطی در عصر حاضر به همراه تحولاتی که در فضای مجازی به وجود آمده است، بسیاری از کارکردها و مولفه‌های زیست اجتماعی را متحول کرده است.
نسل امروز در جوامع مختلف دارای دو تابعیت «حقیقی» و «مجازی» یا به اصطلاح «دو تابعیتی» است.
ویژگی «بی‌مکانی» و «بی‌زمانی» در فضای مجازی فرصتی برای نسل امروز فراهم کرده که با کمترین هزینه بتوانند در هر لحظه از جایی به‌جای دیگر بروند و با یک جست‌وجو در کسری از ثانیه به جواب سؤال خود برسند.
با این حال این فضا مانند همه امور دیگر در کنار مزایایی که دارد، آسیب‌هایی نیز به همراه داشته که می‌تواند گریبان‌گیر فرد، خانواده و به‌طور گسترده‌تر در جامعه شود.
امروز پس از چهار مرحله جنگ سرد، سخت، نیمه سخت و نرم، کشورها وارد پنجمین مرحله جنگ سلطه با عنوان «جنگ شناختی» شده‌اند، جنگی که همان ویژگی بی‌مکانی و بی‌زمانی فضای مجازی یکی از مهم‌ترین ابزارهای آن برای هدف گرفتن تابعیت مجازی افراد برای ایجاد الگوی مورد نظر در واقعیت است.
یکی از بازرترین نمونه‌های این جنگ در ناآرامی‌های اخیر ایران صورت گرفت. در طول اعتراضات و اغتشاشات پاییز امسال، رسانه‌های بیگانه با تولید و انتشار انبوه اخبار و گزارش‌های جهت‌دار، هرگونه منفذ برای بازتاب واقعیت‌های حاکم بر فضای سیاسی و اجتماعی ایران را مسدود کردند.
انتشار مطالب و تصاویر در بسیاری از سکوهای پیام‌رسان و شبکه‌های اجتماعی خارجی، به‌گونه‌ای بود که بروز جنگی داخلی در کشور را به مخاطب القاء می‌کرد، حال آنکه مخاطب با خروج از این فضا و قدم گذاشتن در خیابان، به دوگانگی تصویر مجازی با واقعیت پی می‌برد.
به همین سبب برخی از سکوها به خصوص آنهایی که با وجود تعامل و نامه‌نگاری‌های متعدد از سوی نهادهای متولی، رویکردی خلاف با قوانین کشور را در پیش گرفته بودند، با محدودیت روبه‌رو شدند.
چنین محدودیت‌هایی صرفا مختص به دولت فعلی نبوده و بسته به شرایط در ادوار مختلف، محدودیت‌هایی در دولت‌های قبلی نیز اعمال شده است. از سوی دیگر این محدودیت‌ها نه فقط در ایران بلکه به فراخور شرایط، همواره در کشورهای دیگر نیز اعمال شده و می‌شوند.
برای مثال تاکنون برای همه کاربران اینستاگرامی و توئیتری پیش آمده که متحوای منتشر شده از سوی آنها به دلایل مختلف از این شبکه‌ها حذف شده است. یا در مثالی دیگر، سال گذشته کمیته قضایی سنای آمریکا لایحه‌ای را تأیید کرد که توسط آن برنامه کاربردی «تیک‌تاک» در این کشور با محدودیت روبه‌رو شد.
در اروپا علاوه بر اینکه هر کشور قوانین خاص خودش را دارد، اتحادیه اروپا نیز سازمانی با نام اختصاری «BEREC » راه‌اندازی کرده که بر روی شبکه‌های اینترنت داخلی هر کشور در اروپا نظارت می‌کند.
در بسیاری از کشورهای آسیایی نیز نظارت و محدودیت در بستر اینترنت و فضای مجازی وجود دارد. برای مثال در عربستان، رژیم آل‌سعود سیستم فیلترینگ پیشرفته‌ای را اعمال می‌کند که به‌وسیله آن بخش خدمات اینترنتی توسط پادشاهی در ریاض اداره می‌شود.
جالب آنکه به گفته حجاجی که به سرزمین وحی مشرف شده‌اند، بسیار از وب‌سایت‌های ایرانی در این کشور فیلتر است.
در چین نیز یک پروژه دولتی به اسم دیوار آتش بزرگ چین یا فایروال (Great Firewall) به دولت چین این امکان را می‌دهد تا چارچوب قانون‌گذاری و کنترل اینترنت را به دست بگیرد. شهروندان چینی برای استفاده از توییتر، واتس‌آپ، گوگل و... نیز با محدودیت‌هایی رو به هستند.
با این حال واضح است که این نوع محدودیت‌ها چندان خوشایند کاربران نیست و این‌گونه راهکارها باید به عنوان آخرین گزینه مورد استفاده قرار گیرند.
با این تفاسیر اما؛ وظیفه حاکمیت و مردم برای فرهنگ‌سازی و ایجاد آمادگی در برابر جنگ شناختی دشمن چیست؟
تقویت و بهینه‌سازی سکوهای بومی را می‌توان به عنوان یک گزینه کلیدی در این زمینه دانست. به گفته وزیر ارتباطات حدود 15 میلیون نفر در «بله»، 21 میلیون نفر در «ایتا» و 35 میلیون نفر در «روبیکا» فعالیت دارند.
در واقع؛ هم اکنون بیش از نیمی از جامعه در حال استفاده از سکوهای بومی هستند که ارائه خدمات و تسهیلات مناسب به آنها طبعاً رضایت آنها را جلب کرده و رونق این سکوها موجب علاقه‌مندی سایر افراد برای کوچ به آنها می‌شود.
از سویی؛ دستگاه‌های حاکمیتی و رسانه‌ها نقش بسیار موثر در این جنگ شناختی ایفا می‌کنند. عمده‌ترین کارکرد رسانه‌ها، باید تولید پیام‌های غیرمستقیم و ایجاد و ترویج جریان‌های خبری شفاف و اثرگذار باشد.
از سوی دیگر اما؛ آحاد جامعه نیز وظایف و مسئولیت‌هایی را در این حوزه بر عهده دارند.
رفتارهای غیراخلاقی و غیرحرفه‌ای افراد در فضای مجازی علاوه بر نهادینه شدن این امور در دنیای مجازی، موجب تسری آنها به دنیای واقعی نیز می‌شود.
همانند دنیای حقیقی، افراد در جامعه مجازی نیز باید بکوشند تا نقش خود را در قبال شناخت، راست‌گویی، پرهیز از آزار دیگران، انجام عمل درست، احترام به حریم خصوصی دیگران، انصاف، مسئولیت‌های اجتماعی و... به درستی ایفا کنند.
در این میان البته؛ دشمنان همواره تلاش می‌کنند با سوءاستفاده از مولفه‌های بی‌زمانی و بی‌مکانی فضای مجازی مانند آنچه در ناآرامی‌های اخیر شاهد آن بودیم، حقیقت را وارونه نمایش داده و با نفوذ به افکار عمومی آنچه را که در سر دارند در دنیای حقیقی به عمل برسانند.
این درحالی است که فرهنگ‌سازی و ایفای نقش درست مسئولین و مردم می‌تواند توطئه‌های دشمن را در این فضا خثنی کند.
حضور کم‌نظیر و ده‌ها میلیونی اقشار مختلف مردم به‌ویژه جوانان و نوجوانان دهه هشتادی و نودی در راهپیمایی ۲۲ بهمن‌ماه نشان داد که در صورت وجود آگاهی، معاندین نمی‌توانند بر ادراک اکثریت جامعه تأثیر منفی بگذارند.
نورنیوز