نورنیوز ـ گروه فرهنگ و جامعه: عموم مورخان و محققان حوزه تاریخ اسلام بر این نکته تاکید دارند که اگر قیام امام حسین(ع) نبود امروز نام و نشانی از دین مبین اسلام و تعلیمات حقه آن باقی نمی‌ماند. اهمیت این قیام خونین در تاریخ تشیع به حدی است که در حقیقت می‌توان آن را یگانه زنده کننده اسلام راستین دانست.
در سالروز ولادت با سعادت امام حسین(ع) در گفتگو با دکتر محمدحسین رجبی دوانی عضو هیئت علمی دانشگاه امام حسین(ع) و کارشناس ارشد حوزه تاریخ اسلام به بررسی ویژگی‌های دوره حیات و امامت حضرت اباعبدالله الحسین(ع) پرداختیم که به شرح زیر می‌آید:
نورنیوز: بارزترین ویژگی امام حسین(ع) نسبت به ائمه پیش و پس از خودشان از منظر جناب عالی شامل چه مواردی است؟
رجبی دوانی: بسم الله الرحمن الرحیم. ضمن تبریک حلول ماه پر فضیلت شعبان و اعیاد فرخنده این ماه، باید عرض کنم که ائمه ما همه یک حقیقت هستند که در طول 250 سال بین مردم و در جامعه اسلامی حضور و ظهور داشتند و همه یک هدف را دنبال می‌کردند که عبارت بود از حفظ اسلام از گزندها و بدعت‌ها اما بسته به شرایط هر امامی در یک یا چند ویژگی نسبت به دیگر ائمه متمایز می‌شود.
مثلاً امیرالمؤمنین(ع) در طول حدود 30 سال امامتی که داشتند با توجه به این که تنها امامی هستند که برای چند سال حکومت تشکیل دادند، بارزترین مشخصه ایشان حکومت آن حضرت است. یا بحث صلح امام مجتبی(ع) ویژگی برجسته دوران امامت آن امام همام است. اما امام حسین(ع) با قیام و انقلابشان از سایر ائمه(ع) متمایز می‌شوند چون شرایط قیام و انقلاب فقط برای آن حضرت پدید آمد و جالب اینجاست که این قیام در شش ماه پایانی امامت و زندگی شریف ایشان رخ می‌دهد. این موقعیت برای سایر امامان(ع) پیش نیامد و لذا این قیام ایشان با هدف اعتلای اسلام و حفظ آن از انحرافات در زمان آن حضرت رخ داد و این قیام جاوید مشخصه برجسته دوران امامت حضرت سید الشهدا(ع) است.
نورنیوز: نقش امام حسین(ع) را در ترویج تشیع و معارف حقه اهل بیت(ع) چگونه می‌بینید؟
رجبی دوانی: وجود مقدس امام حسین(ع) حق حیات بر اسلام دارد یعنی اگر آن وجود مقدس و قیام و انقلابش نبود اسلام نابود شده بود لذا به تعبیر علمای ما این کلام رسول خدا(ص) درباره حضرت سیدالشهدا(ع) که می‌فرماید:«حُسَیْنٌ مِنِّی وَ أَنَا مِنْ حُسَیْنٍ» به معنی این است که اگر امام حسین(ع) نبود نام پیامبر(ص) و دینی که آن وجود مقدس از جانب خداوند آورده بود از میان می‌رفت. بنابراین هر مسلمانی از هر فرقه‌ای که باشد در طول تاریخ مدیون امام حسین(ع) است. یعنی از بعد از قیام ایشان تا به امروز و از امروز تا پایان جهان مسلمانان مدیون امام حسین(ع) هستند زیرا اگر قیام آن حضرت نبود مسلمانی از بین رفته بود.
فلذا این مسئله صرفاً در ارتباط با شیعه نیست و هر کس خود را مسلمان می‌داند باید شکرگزار قیام امام حسین(ع) و حقی که آن وجود مقدس بر اسلام و مسلمانی آنها دارد باشد. اما با شهادت امام حسین(ع) حتی کسانی که آن وجود مقدس را امام نمی‌دانستند نتوانستند این مسئله را انکار کنند که آن وجود مقدس نواده پیامبرشان است. اگر کسی دم از اسلام می‌زند و مسلمان است باید بداند در قرآن کریم خطاب به پیامبر(ص) آمده است که: «قُلْ لَا أَسْأَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبَى» بگو من در برابر رسالتی که برای نجات شما انجام دادم هیچ اجر و پاداشی مگر محبت و دوستی نسبت به نزدیکترین کسانم نمی‌خواهم.
اهل تسنن نیز حدیثی را که به آن اشاره شد اگر نگوییم بیشتر از شیعه کمتر از شیعه نقل نکرده‌اند که همین نکته نشان دهنده عشق و علاقه وافر رسول خدا(ص) به امام حسین(ع) است. لذا وقتی که امام حسین(ع) به شهادت رسید یک حالت بهتی جهان اسلام را فراگرفت که فرزند پیغمبر(ص) آن هم به آن طرز فجیع به شهادت رسیده و عزیزان او به اسارت برده شده‌اند. به مرور یک حالت همدردی با اهل بیت(ع) و بازماندگان امام حسین(ع) پدید آمد. یعنی نه تنها آن گونه که بنی‌امیه لعنهم الله می‌خواستند این واقعه عظیم فراموش نشد بلکه بازتاب وسیع‌تری پیدا کرد.
لذا می‌بینیم که کم کم محبت به اهل بیت(ع) و همدردی با آنها حتی در بین کسانی که به امامت ایشان اعتقادی نداشتند گسترش پیدا می‌کند و با این که شیعه دیگر تقریباً بعد از شهادت امام حسین(ع) نابود شده بود به نحوی که براساس احادیث بعد از قیام ایشان جز سه، پنج یا هفت نفر مسلمان واقعی باقی نمانده بود. اما می‌بینیم در کوفه که به امام حسین(ع) خیانت کرد شاهد پیدایش موجی از گرایش به تشیع هستیم و این قضیه هر چه زمان سپری شد گسترش بیشتری پیدا کرد.
حتی جالب است بدانید که در کوفه قبایل متعددی که سابقه خیانت به امام حسین(ع) داشتند نیز به شیعه می‌گرایند. مثلاً قبیله بنی‌جعفی که رئیس آن عبیدالله ابن حر جعفی کسی بود که امام حسین(ع) دعوتش کرد ولی او سرباز زد و به یاری حضرت نیامد و بعد پشیمان شد اما بعداً این قبیله یکی از قبایل بزرگ شیعه در کوفه می‌شود و از همین قبیله دانشمندان برجسته شیعی در اصحاب امامان بعدی ما پدید می‌آیند.
یا در قبیله اشعری که قبیله ابوموسی اشعری لعنه الله بود می‌بینیم داماد ابوموسی اشعری، صائب ابن مالک اشعری شیعه اهل بیت(ع) می‌شود. او یار مختار است و در رکاب او به شهادت می‌رسد. همین قبیله اشعری در حدود 2 دهه بعد از واقعه کربلا همه شیعه می‌شوند. وضعیت به جایی می‌رسد که وقتی حجاج ابن یوسف ثقفی بر کوفه مسلط می‌شود قبیله اشعری از کوفه می‌گریزند به قم می‌آیند و ما می‌بینیم که تشیع در قم به عنوان اولین مرکز شیعه در ایران شکل می‌گیرد. بنابراین قیام امام حسین(ع) اگرچه به شهادت جانگداز آن حضرت منجر شد ولی برای همه مسلمانان باعث برکاتی بود که از جمله آن حفظ اسلام و گسترش فوق العاده مذهب شیعه بود.
نورنیوز: وقتی که نام امام حسین(ع) برده می‌شود معمولاً ایشان را با سنت حسنه امر به معروف و نهی از منکر می‌شناسند. جناب عالی ویژگی‌های امر به معروف و نهی از منکر از منظر امام حسین(ع) را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
رجبی دوانی: ببینید ما در زیارات همه معصومین(ع) از خود پیامبر(ص) گرفته تا همه معصومین(ع) می‌بینیم همان طور که عرض کردم همه آن ذوات مقدس یک حقیقت بودند و رسالت و امامت داشتند لذا در زیارت همه آنها هست که: «اشهد أنک قد أَمَرْتَ بِالْمَعْرُوفِ وَ نَهَیْتَ عَنِ الْمُنْکَرِ.» در زیارت‌های پیامبر(ص)، امیرالمؤمنین علی(ع) و سایر ائمه(ع) این قضیه آمده است بنابراین همه آن بزرگواران امر به معروف و نهی از منکر می‌کردند.
مصداق عمل به این وظیفه در زمان امام حسین(ع) نهی از بزرگترین منکر بود و هیچ منکری نیز بدتر از حاکمیت فرد فاسد، فاسق، و جباری مثل یزید نبود در حقیقت این اولین بار در عالم اسلام بود که فردی فاقد هر گونه صلاحیت و مرتکب هر گونه فسق و فجور و منهیات الهی در جایگاه رهبری مسلمانان قرار می‌گرفت.
اگرچه بعد از این ما خلفای فاسد اموی و عباسی را داریم ولی برای اولین بار این اتفاق می‌افتاد حتی معاویه(لعنه الله علیه) که خود او باعث روی کار آمدن یزید(لعنه الله علیه) شد، یک‌سری ظواهر را رعایت می‌کرد و بعد هم با فریب‌کاری‌هایی که کرده بود خیلی از مردم جاهل و فریب خورده معاویه را می‌خواستند و به طرف او رفتند اما یزید بر مسلمانان تحمیل شد و این اولین بار بود که چنین منکر بزرگی در عالم اسلام به یک سنت تبدیل می‌شد.
بنابراین امام حسین(ع) باید در برابر این منکر می‌ایستاد. مخاطبان گرامی این مصاحبه بدانند اگر یزید هم به سراغ امام حسین(ع) نمی‌رفت تا آن وجود مقدس را ملزم به بیعت با خود کند و هیچ کاری با ایشان نداشت باز هم امام حسین(ع) ساکت نمی‌نشست زیرا باید در برابر این منکر بزرگ می‌ایستاد. برخی فکر می‌کنند چون یزید بر امام(ع) سخت گرفت که یا بیعت کند یا به شهادت برسد امام(ع) قیام کرد. خیر اگر اصلاً یزید برایش این قضیه مطرح نبود و متعرض امام(ع) هم نمی‌شد که بیعت کند باز هم امام حسین(ع) در برابر این منکر بزرگ می‌ایستاد.
لذا حضرت این اقدام را انجام داد و خبر عدم بیعت امام و هشدارها و تنبه‌هایی که در ارتباط با روی کار آمدن فاسقی مثل یزید می‌داد در عالم اسلام ظرف چهار ماهی که آن وجود مقدس در کنار کعبه خطاب به مسلمین و مجاورین مطالبی را می‌فرمود انعکاس پیدا کرد. وقتی این مطالب به کوفه رسید چون کوفیان نسبت به بقیه عالم اسلام از رشد و درک بالاتری برخوردار بودند و سابقه تجربه حکومت امیرالمؤمنین(ع) را داشتند از حضرت دعوت کردند که ما هم مثل شما از این وضعیت ناراضی هستیم. به طرف ما بیایید تا شما را یاری کنیم. از نظر ما صالح‌ترین و شایسته‌ترین فرد برای رهبری اسلام شما هستید.
لذا وقتی که خواست مردم کوفه به آن صورت از حد گذشت و اینها با فرستاده امام حسین(ع) بیعت کردند، برای امام(ع) تکلیف جدیدی پدید آمد که آن هم اقامه بزرگترین معروف بود. هیچ معروفی بالاتر از حکومت و حاکمیت امام معصوم و حجت بالغه الهی بر جامعه اسلامی نیست. لذا وقتی زمینه با دعوت مردم کوفه و بیعت آنها با امام حسین(ع) از طریق مسلم ابن عقیل فراهم شد، حضرت اقدام به اقامه مهمترین معروف و انجام امر به معروف یعنی برپایی حکومت اهل بیت(ع) در پی مقابله با منکر بزرگ یعنی حاکمیت پلید اموی کردند اما متأسفانه با خیانت کوفیان این معروف عظیم که بشریت را برای همیشه نجات می‌داد محقق نشد.
نورنیوز: چون در آستانه روز پاسدار هستیم بفرمایید از منظر شما کدام یک از ویژگی‌های آن حضرت برای پاسداران عزیز ما قابل استفاده‌تر است؟
رجبی دوانی: من با عرض تبریک روز پاسدار به همه پاسداران انقلاب اسلامی و حریم ولایت عرض می‌کنم که مهمترین درس از قیام و حرکت امام حسین(ع) عبارت است از شناخت تهدیداتی که از سوی دشمن متوجه جبهه حق است. این مسئله به تنهایی امر مهمی است. دومین ویژگی موضع‌گیری مقابل این تهدیدات یعنی سکوت نکردن و موضع گرفتن. سومین مورد عبارت است از نهراسیدن از تهدیدها و خطرات موضع‌گیری و ایستادگی و چهارم انجام تکلیف و این که ما وظیفه الهی خود را انجام دهیم اگر این وظیفه به نتیجه مطلوب رسید چه بهتر و اگر نرسید ما تکلیف را انجام داده‌ایم و در پیشگاه خدا سرافراز و سربلند هستیم.
همان چیزهایی که امام خمینی(ره) به عنوان شاگرد مکتب جد عظیم الشأن خود امام حسین(ع) انجام داد یعنی مهمترین تهدیدات و خطرات را برای اسلام و جامعه اسلامی تشخیص داد در مقابل آنها موضع گرفت. از خطرات و تهدیدها نهراسید و سرانجام ایستادگی و مقاومت نمود و به تکلیف خویش عمل کرد. الحمدالله تکلیف ایشان که عبارت بود از سقوط حکومت طاغوت و برپایی نظام جمهوری اسلامی به نتیجه مطلوب رسید.
گفتگو از علی رحمانی
نورنیوز