چرا دولت به تنخواه بانک مرکزی دست نبرد؟

نورنیوز - گروه اقتصاد: بیش از یک سال است که دولت سیزدهم شروع به کار کرده و تیم اقتصادی کابینه جدید از ابتدا بر این باور بود که باید دور استقراض از بانک مرکزی را خط کشید. اقدامی که در دولت‌های گذشته رعایت نشده بود و به واسطه آن شاهد رشد نقدینگی و تورم افسارگسیخته در اقتصاد بودیم. در واقع یکی از بستر‌هایی که در سال‌های گذشته موجب افزایش حجم پایه پولی و نقدینگی در اقتصاد ایران می‌شد،۳ درصد تنخواه بودجه‌ای بود که طبق قانون، دولت مجاز است از بانک مرکزی دریافت کند.

حالا در روز‌هایی که خبر از مهار رشد تورم در دولت سیزدهم مطرح است، اتفاق بی‌سابقه دیگری نیز به گوش می‌رسد که دولت در این مدتی که بر سر کار بوده از تنخواه بانک مرکزی استفاده نکرده است. اما این اقدام به چه معناست؟

دولت سیزدهم در حالی می‌توانست ۶۰ هزار میلیارد تومان تنخواه در سال جاری از بانک مرکزی دریافت کند که در ۸ ماهه ابتدایی سال ۱۴۰۱، فقط ۷۸۰۰ میلیارد تومان تنخواه دریافت کرد و بر اساس گزارش وزیر اقتصاد در صحن علنی مجلس، در پایان آذر ماه این مبلغ را هم تسویه کرد و حجم مانده تنخواه بودجه در اول دی ماه امسال به صفر رسیده است.

آنطور که مسئولان گفته اند، دولت سیزدهم به صورت داوطلبانه به جای استفاده از تنخواه، از رسوب درآمد‌های خود و شرکت‌های دولتی استفاده کرده است.

براساس قانون، دولت می‌تواند معادل ۳ درصد و در شرایط ویژه تا ۶ درصد از بودجه عمومی کشور را از بانک مرکزی ریال دریافت و تا پایان سال تسویه کند. این تنخواه بودجه معمولا به دلیل اینکه درآمد‌های دولت در اوایل سال با تاخیر وصول می‌شود، اما هزینه‌های دولت از همان روز اول سال باید تامین و پرداخت شود، در قانون در نظر گرفته شده است.

این اقدام موجب می‌شود هر سال بیش از سال گذشته از ناحیه دولت، پایه پولی و نقدینگی به اقتصاد تزریق شود که نتیجه آن تزریق نقدینگی به اقتصاد بدون توجه به ظرفیت‌های آن است. به عبارت دیگر این رابطه مالی یک رابطه مالی تورم‌زاست که در دولت‌های قبلی خیلی به ان توجه نمی‌شد، اما دولت سیزدهم به خوبی آن را رعایت کرد.

تجربه کشور‌های دیگر اینگونه است که برای اصلاح رابطه دولت و بانک مرکزی و البته با هدف کنترل تورم، گاهی پرداخت تنخواه بودجه ممنوع می‌شود؛ اما در قوانین ایران، دولت همچنان مجاز به دریافت این تنخواه است.

با این وجود، دولت سیزدهم به صورت داوطلبانه و بدون الزام قانونی، از ابتدای امسال تلاش کرد استفاده از تنخواه بودجه را به حداقل برساند و به جای استفاده از تنخواه بودجه، از رسوب درآمد‌های خود و شرکت‌های دولتی استفاده کند.

این مهم یعنی بین کسب درآمد و هزینه‌کرد معمولا یک فاصله زمانی وجود دارد و با توجه به حجم بالای درآمد دولت و شرکت‌های دولتی حجم رسوب درآمد هزینه نشده، عدد قابل توجهی می‌شود که دولت سیزدهم از این رسوب درآمدی به جای استفاده از منابع بانک مرکزی استفاده می‌کند.

کسری بودجه نداریم

در همین باره، محسن برزوزاده؛ مدیرکل خزانه وزارت اقتصاد تاکید کرد: تنخواه گردان خزانه که به گفته مسئولان بانک مرکزی باعث افزایش سطح عمومی قیمت‌ها می‌شود؛ صفر است و کسی در حال حاضر نمی‌تواند بگوید دولت کسری اعتبار یا همان کسری بودجه دارد یا خیر. چراکه براساس استاندارد شماره ۲ حسابداری بخش عمومی، ما باید صورت مقایسه‌ای بودجه و عملکرد را حساب کنیم؛ یعنی بودجه نقد است و گزارشگری تعهدی. این صورت بودجه و عملکرد در پایان شهریور ماه تهیه می‌شود.

وی تصریح کرد: در حال حاضر اگر موجودی خزانه را ببینید، دریافت و پرداخت نقدی است یعنی توزیع منابع در جریان است و اگر درآمد‌هایی که تحقق پیدا کرده و هزینه‌هایی که الان مصرف نشده و مخارج‌هایی که انجام نشده را از درامد‌ها کم کنیم یعنی رسوب نقدینگی را کم کنیم؛ به طور قطع مازاد درآمد خواهیم داشت.

به گفته برزوزاده، کسی نمی‌تواند بگوید در دولت کسری بودجه داریم بلکه می‌توانیم بگوییم کسری نقدینگی داریم که این دو با هم متفاوت است.

استفاده نکردن از تنخواه بانک مرکزی از سوی دولت، نه تنها موجب انضباط بخشی به مدیریت منابع مالی و سیاست‌های مالی دولت شده بلکه توانسته از نوسانات شدید در رشد پایه پولی و نقدینگی در این یک سال گذشته نیز کم کند.

این مهم همچنین منجر به اصلاح رابطه مالی دولت و بانک مرکزی می‌شود و به گفته کارشناسان این اصلاح، می‌تواند زمینه‌ای برای افزایش استقلال بانک مرکزی در سیاست گذاری پولی و به کارگیری ابزار‌های پولی برای کنترل نرخ تورم را نیز رقم بزند.