نور نیوز - گروه فرهنگ و جامعه: آمارها علائمی هستند که به مثابه اخبارعددی، می‌توانند برای پیش‌بینی وضع آینده مورد استفاده قرار گیرند. اما این ماهیت خبری در کنار تجربه و تحلیل‌های متکی بر تجارب گذشته، گاه به‌صورت زنگ خطری است برای اجتناب از یک وضعیت، و زمانی مشوقی امیدوارکننده است برای ادامه راه و در برخی موارد نیز می‌تواند مانند سرمایه‌ای عمل کند که با اتکاء به آن بتوان اقدامات و راهبردهایی را برای آینده رقم زد. بررسی‌های آماری نشان می‌دهد با توجه به روند افزایش جمعیت بالای ۶۰ در کشور، تا سال ۲۰۵۰ ایران به یکی از پیرترین کشورهای جهان تبدیل خواهد شد. بررسی‌های انجام شده حاکی است در صورت تداوم روند فعلی، ۳۰ درصد جمعیت کشور در آن سال، بالای ۶۰ سال سن خواهند داشت. به دیگر سخن از هر ۳/۳ نفر، یک نفر پیر و نیازمند به خدمات ویژه خواهد بود. این در حالی است که هم‌اکنون جمعیت سالمند ایران ۵.۳ میلیون نفر را شامل می شود و بر این اساس در حال حاضر در کشورما به ازای هر ۱۵ نفر یک نفر بالای ۶۰ سال سن دارد.
جمعیت جهان در هیچ دوره‌ای از تاریخ بشر چنین روند شتابانی را به‌سوی پیری تجربه نکرده است. هم اکنون به صورت متوسط ۸.۵ درصد از جمعیت جهان بالای شصت سال سن دارند. پیش بینی مراکز جمعیت شناسی معتبر در جهان حاکیست با ادامه این روند و در آیندهای نزدیک، این میزان به ۱۷ درصد خواهد رسید. اینکه همزمان همه جهان به سوی پیری در حرکت است نمی‌تواند ما را از عواقب چنین رخدادی ایمن کند چه آنکه اولاً: روند کنونی نشان می‌دهد که مثلاً در کشور عراق و در شرایط مشابه، از هر ۹.۵ نفر یک نفر بالای شصت سال خواهد داشت. لذا نباید در انتظار توزیع یکسان پیری در واحدهای سیاسی مختلف بود. ثانیاً: پیر شدن جمعیت جهان در کنار کاهش نیروی کار، افزایش هزینه های مراقبتی را به همراه دارد که با توجه به کاهش ثروت عمومی، تهدیدی برای اقتصاد جهانی است، لذا نگهداری از جمعیت پیر نیز سخت‌تر و در سطح جهان به معظلی فرا ملی تبدیل خواهد شد. بررسی کشورهای مختلف نشان می‌دهد که روند افزایش پیری رابطه مستقیمی با زندگی به سبک مدرن دارد و ظهور این پدیده تقریباً با استقرار مدرنیته و سبک و سیاق زندگی مدرن همزمان است.
آمار نشان می‌دهد که کشورهای توسعه یافته بیشتر در معرض رویداد پیری جمعیت هستند. تذکر این نکته به منزله داوری در خصوص سبک زندگی مدرن نیست و صرفاً گزارش یک «اثر وضعی» است که با تغییر سبک زندگی بروز می‌کند.
از جمله مواردی که بازهم بدون داوری در باره ماهیت آن می‌توان به عنوان یک گزاره خبری مد نظر داشت رابطه نرخ باروری جوامع با شتاب پیری آنها است. هرچه نرخ باروری پایین بیاید شتاب پیری جامعه بیشتر می‌شود. نرخ باروری میانگین فرزندانی است که جمعیت زنان یک کشور در واحد زمان به دنیامی‌آورند. این عدد زمانیکه از ۵.۲ فرزند به ازای هر نفر از جمعیت زنان پایین بیاید؛ تعادل بین جوانی و پیری بهم می‌خورد. ایران تنها در طی ۲۴ سال نرخ باروری خود را از ۶.۵ فرزند به ۲.۵ فرزند کاهش داده است. درصورتی که این نرخ به ۲.۱ برسد، تعداد جمعیت نیز تحت‌تأثیر آن روند کاهشی را طی خواهد کرد.
فرزند آوری در حیطه انتخاب‌ها و اختیارات زندگی فردی و خصوصی افراد است که مستقیماً متأثر از سبک زندگی آنها می‌باشد، لذا نقش تصمیم‌های عمومی با هر شمائلی در این حوزه، بسیار سخت و پیچیده است. از سوی دیگر روندهای جمعیتی از جمله عوامل قدرت دولت ها هستند و بر امنیت ملی و رشد اقتصادی یک کشور تأثیر می‌گذارند.
تجارب کشورهای مختلف، دخالت دولت‌ها در تسهیل مسیر جوان سازی کشورها را تأیید می‌نماید. این تجارب می‌تواند تا حد زیادی راهگشا باشد، لیکن از آنجا که موضوع اصلی چنین مطالعاتی، انسان با علایق و پیچیدگی‌های خاص و تأثیر وتأثرهای خاص بر محیط است، نمی‌توان هر راهکاری را به عنوان نسخه نهایی در نظر گرفت. دلایل چنین اتفاقی به تناسب هر جغرافیا و فرهنگی نیز می‌تواند عوامل اصلی را به‌صورت مضاعف پررنگ‌تر یا کمرنگ‌تر نماید.
کارشناسان اتفاق نظر دارند که علل اصلی شکل‌گیری پدیده پیری جمعیت، علاوه بر تغییر سبک زندگی، بدتر شدن وضع اقتصادی، افزایش نرخ مهاجرت، نوسانات نرخ امید به آینده در میان جمعیت جوان و وجود مغایرت در دیدگاه زنان برای حضور اجتماعی و فرزند آوری است.
ایران علی‌رغم تغییر سیاست‌های فرزند آوری و حمایت از جوان‌سازی جمعیت با وضع قوانین و مقررات متعدد هنوز نتوانسته است زوج‌های جوان را برای داشتن فرزند بیشتر قانع نماید. در شرایط فعلی، کشور ما که تا یک دهه پیش، یکی از جوان‌ترین جمعیت‌های جهان را داشت در حال عبور از مرحله میانی است. "گذار ساختاری سِنی" نامی است که برنامه توسعه سازمان ملل بر این رویداد گذاشته است که در آن بیشتر بزرگسالان در سن کار به تدریج به بخش جمعیت وابسته سالمند تبدیل می‌شوند. بر این اساس باید پذیرفت که آینده جمعیتی کشور نامشخص است و باید در خصوص شناسایی و رفع علل این رخداد و اتخاذ راهکارهای اثرگذار برای تغییر آن بیش از گذشته اهتمام شود.
نورنیوز