«زیست مجازی» نسل امروز؛ چالش‌ها و فرصت‌ها

نورنیوز - گروه فرهنگ و جامعه: امروزه تقریباً در اکثر خانه‌ها دسترسی به اینترنت فراهم شده و سطح دسترسی به اطلاعات نیز بیشتر از میزان مورد نیاز افراد است.

توسعه استفاده از اینترنت باعث شده که تقریباً همه اطلاعات تا جزئی‌ترین نکات آن اختیار مخاطب قرار گیرد.

در واقع در حال حاضر با نسلی مواجه هستیم که دیگر تصور نبود اینترنت و فضای مجازی برایش غیرممکن است. حتی می‌توان چنین تصور کرد که نسل امروز از سال‌های نخستین تولد دارای موجودیتی انحصاری در فضای مجازی نیز هست.

 هرچند در معنای عام تنها به افرادی که شهروندی دو کشور را دارند، دوتابعیتی می گویند اما در حال حاضر نوع خاصی از دو تابعیتی در جوامع در حال شکل‌گیری است که می‌توان از آن به عنوان «شهروند در فضای مجازی» یاد کرد. این شرایط باعث شده که تعلقات جوانان به دایره فضای واقعی و مجازی با ویژگی‌های متفاوت تقسیم شود.

ویژگی «بی‌مکانی» و «بی‌زمانی» فضای مجازی فرصتی برای نسل امروز فراهم کرده که با کمترین هزینه بتوانند در هر لحظه از جایی به‌جای دیگر بروند و با یک جست‌وجو در کسری از ثانیه به جواب سؤال خود برسند. حذف مکان و زمان برای نسلی که هنوز تجربه‌ای مناسب از جهان پیرامون خود کسب نکرده قطعاً تهدیدهایی را هم ایجاد خواهد کرد که عمدتا افراد به‌ویژه در سنین نوجوانی و جوانی توانمندی و مهارت مدیریت آن را ندارند.

اولین تهدیدی که  نسل امروز غوطه‌ور در فضای مجازی با آن روبرو می باشد، «اعتیاد به فضای مجازی» است. وابستگی افسار گسیخته به فضای مجازی می‌تواند آثار ویرانگری را به‌دنبال داشته باشد و اهداف و برنامه‌های نسل امروز را  تحت‌تأثیر خود قرار بدهد.

این اعتیاد مجازی در حال حاضر چنان شیوع یافته که مانند دوره‌های ترک اعتیاد به مواد مخدر، برای از بین بردن وابستگی به آن، برنامه‌های خاص در نظر گرفته‌شده است.

برای از میان بردن وابستگی به فضای مجازی حتی اپلیکیشن‌هایی وجود دارد که میزان استفاده از فضای مجازی را مدیریت می‌کند.

چالشی که امروز والدین برای حمایت از فرزندانشان در برابر آسیب‌های فضای مجازی با آن روبرو هستند، قرار گرفتن در دوگانه نقاط قوت و خسارت های جبران ناپذیر استفاده نوجوانان و جوانان از فضای مجازی است. در حال حاضر نه می‌شود نوجوان را از رفتن به سمت فضای مجازی منع کرد و نه می‌شود آنها را در این فضای مجازی رها نمود.

در واقع هنوز مدل مطمئنی از سوی متولیان علوم تربیتی ارائه نشده که در آن  تکلیف والدین برای هدایت فرزندانشان در خصوص نحوه تعامل آنها با فضای مجازی مشخص شود. برخی از والدین به فضای مجازی خوش‌بین هستند و حتی در سن کم به کودک خود استقلال دیجیتالی می‌دهند و در مقابل گروهی از والدین که تا حدی منفعلانه برخورد می‌کنند، نگاه تهدید محور به این فضا دارند.

علاوه بر این گروهی از والدین نیز که به توانمندسازی فرزندان خود با استفاده از فرصت‌های فضای مجازی اعتقاد دارند  نوجوانانشان چگونه باید باشد.

متولیان علوم تربیتی باید پاسخی برای سؤال چگونگی زیست مجازی‌ نوجوانان ارائه دهند، نوجوانی که اهل کارهای علمی است و از ظرفیت‌های فضای مجازی برای پیشبرد امور خود استفاده می‌کند باید در برابر آسیب‌های این فضا محافظت شود تا بر جان و روان او تأثیر مخربی وارد نشود.

«پاسپورت دیجیتال» یکی از ایده‌هایی است که در این خصوص مطرح شده و بر اساس آن فضای مجازی مانند یک کشور در نظر گرفته می‌شود که نوجوان باید برای ورود به آن اجازه ورود داشته باشد.

 برای گرفتن پاسپورت مجازی، کاربران باید دوره‌های آموزش زیست فضای مجازی را طی کنند. این پاسپورت مشروط است و در صورت سر زدن خطا از نوجوان، «پاسپورت دیجیتال» باطل می‌شود. در کنار این روش، نرم‌افزارهای کنترلی والدین هم روی سیستم دارندگان پاسپورت نصب می‌شود تا مجموعه فعالیت‌های کاربران زیر نظر والدین باشد.

 اگرچه این‌ اقدامات می‌تواند در حوزه مراقبت از نسل امروز به عنوان سرمایه‌های اجتماعی آینده کشور مفید باشد اما باز هم نمی تواند مانع از شکل گیری ادراک جدید در نوجوانان در زیست مجازی باشد.

به‌نظر می‌رسد متولیان علوم انسانی باید تعاریف جدیدی برای «تقوا و پرهیزکاری»، «عفت و حیا»، «گناه» و.. در فضای مجازی بازتعریف کنند.

در شرایط کنونی ضرورت ارائه تعاریف جدید از تقوا، عفت، حیا و.. در زیست مجازی بیش از هر زمان دیگر احساس می‌شود و باید به سرعت این مفاهیم بنیادی برای نسل جوان در زیست مجازی تبیین شود.

تعریف مفاهیم تربیتی در زیست مجازی نسل امروز می‌تواند از تأثیر ادراک سازی هدفمندی که برای اثرگذاری بر باورهای اعتقادی، فرهنگی و اجتماعی نسل نوجوان و جوان بکاهد و نسل آینده جامعه اسلامی را از گرایش‌های نامناسب در حوزه فردی و اجتماعی مصون دارد.

مدیریت زیست مجازی نسل جوانان با رویکردی ایجابی یکی از مهمترین اقداماتی است که باید برای حراست از سرمایه‌های انسانی جامعه اسلامی از طریق غنابخشی به باورهای دینی و انقلابی مورد اهتمام دست اندرکاران امور فرهنگی و هم چنین متولیان فضای مجازی کشور باشد تا ضمن سالم‌سازی زیست مجازی کاربران، امکان بهره‌گیری حداکثری آنان از ظرفیت‌های رو به توسعه فضای مجازی فراهم شود.