خودرو؛ پناهگاه سرمایه‌های خرد

سایر رسانه‌ها: محاسبات وزارت صنعت، معدن و تجارت نشان می‌دهد سرمایه‌گذاری در بازار خودرو طی بیش از دو سال گذشته  تقویت شده؛ تا جایی که این بازار همچنان منجی حفظ ارزش پول شهروندان است.

منحنی قیمت در بازار خودرو کشور طی چهار سال گذشته فراز‌و‌نشیب زیادی را تجربه کرده، اتفاقی که افت‌و‌خیز نرخ ارز تاثیر زیادی در آن داشته است. در این چهار سال به ویژه دو سال و چند ماه گذشته هرچند مسائلی مانند کاهش تولید و افت عرضه نیز بدون شک بر روند رو به رشد قیمت خودرو اثرگذار بوده‌اند، اما به نظر می‌رسد فاکتورهای اصلی در صعود شدید قیمت خودرو، انتظارات تورمی و به شکلی ویژه‌تر نرخ ارز بوده است. به عبارت بهتر بازار خودرو در کنار دیگر بازارها مانند مسکن، سکه و البته تا حدی بورس، حکم منجی ارزش پول را پیدا کرده و به همین دلیل بخشی از سرمایه‌های مردمی و پول‌های سرگردان راهی آن شده است. ورود نقدینگی به بازار خودرو به نوعی مانند ماده‌ای منفجره عمل کرده و قیمت‌ها  را شعله‌ور ساخته و این در شرایطی است که نوسان در این بازار تا حد زیادی متناسب با افت‌و‌خیز قیمت ارز رخ داده است.

به عبارت بهتر، طی چهار سال سپری‌شده و به‌ویژه در دو سال و اندی گذشته، معمولا هرگاه قیمت ارز صعود کرده، منحنی قیمت در بازار خودرو نیز مسیری صعودی را در پیش گرفته است و وقتی ارز رو به نزول رفته، خودرو هم کوتاه آمده است. در این مورد اتفاقا وزارت صنعت، معدن و تجارت نیز در گزارش مربوط به طرح تحول خودروسازی نموداری را تهیه کرده که طبق آن مشخص می‌شود منحنی قیمت در بازار خودرو متناسب با تحولات بازار ارز دچار نوسان شده است. طبق این منحنی که نقطه آغاز آن ابتدای سال 99 است و انتهایش نیز پایان سال 1400،  مشخص می‌شود قیمت خودرو در بازار آزاد تا حد زیادی از شرایط محیطی تاثیر می‌پذیرد. به عبارت بهتر، با توجه به شکاف بین تولید و عرضه و تقاضا، نوسان قیمت خودرو در بازار متاثر از مؤلفه‌های اقتصادی و غیراقتصادی از جمله نرخ ارز و انتظارات تورمی در سطح جامعه است. در نمودار ارائه‌شده از سوی وزارت صمت کاملا مشهود است که قیمت خودرو در بازار تا حد زیادی از قیمت ارز پیروی می‌کند.

وزارت صمت معتقد است در دوران تحریم (ابتدای سال 97 به بعد) و به‌خصوص در دو سال و اندی گذشته، چگونه خودرو مانند یک کالای سرمایه‌ای، نقش ناجی ارزش پول را پیدا کرده است. موضوع دیگری که صمتی‌ها  بر آن تاکید دارند، تقویت نقش خودرو در حفظ ارزش پول در مقایسه با سایر بازارهاست. در واقع با توجه به محدودیت سرمایه‌گذاری و حفظ ارزش پول از طریق بازارهای بورس، ارز، طلا، زمین و ساختمان، نقش بازار خودرو در این ماجرا تقویت و گویا پول‌های سرگردان و سرمایه بیشتری در دو سال و اندی گذشته راهی این بازار شده‌اند. وزارت صمت در گزارش خود دو منحنی جداگانه را ارائه کرده که یکی تغییرات قیمت ارز را طی سال‌های 99 و 1400 نشان می‌دهد و دیگری نیز نوسان قیمت خودرو در بازار را در همین بازه زمانی. در این دو نمودار چندین نقطه‌عطف به ثبت رسیده که هماهنگی نسبی معناداری بین آن‌ها به چشم می‌آید. بر این اساس، قیمت ارز در بازه‌های زمانی مختلف طی سال‌های

99 و 1400 دچار نوسان شده و در همان دوران بازار خودرو نیز افت‌وخیز قیمت را تجربه کرده است. این موضوع نشان می‌دهد بازار خودرو تا حد زیادی متاثر از تغییرات قیمت ارز است، تغییراتی که خود ریشه در انتظارات تورمی دارد. البته قطعا نمی‌توان نقش افت‌و‌خیز تولید و عرضه را در نوسان منحنی قیمت بازار خودرو نادیده گرفت، با‌این‌حال در دوران تحریم به ویژه دو سال و چند ماه گذشته، عوامل اثرگذار اصلی بر این منحنی، انتظارات تورمی و قیمت ارز بوده‌اند. هر گاه انتظارات تورمی در نتیجه رخدادهای سیاسی (به‌ویژه مذاکرات احیای برجام) رشد کرده، قیمت ارز نیز صعودی شده و به تبع آن، بازار خودرو هم مسیری صعودی را در قیمت پیش گرفته است. از آن سو با افت انتظارات تورمی، قیمت ارز هم معمولا سر به زیر شده و منحنی قیمت بازار خودرو را هم به همراه خود نزولی کرده است.

در این دوران، سیاستگذار سعی کرد با حربه‌های مختلف از جمله راه‌اندازی سیستم بخت‌آزمایی فروش خودرو و گاهی نیز اقدامات بازدارنده و به‌اصطلاح پلیسی، قیمت خودرو را کنترل کند و هرچند در مقاطعی کوتاه موفقیتی نسبی به دست آورد، اما با توجه به رشد انتظارات تورمی و داغ‌شدن بازارهای مختلف به ویژه ارز،  در کل نتوانست مانع صعود قیمت شود. به عنوان مثال، در مقاطعی که خودروسازان طرح‌های فروش خود را به اجرا گذاشتند، از سرعت رشد قیمت خودرو کاسته و حتی گاهی وقتی انتظارات تورمی سرکشی نمی‌کرد، منحنی قیمت رو به نزول نیز رفت؛ اما این حربه‌ها  حکم مسکنی را داشت که تنها برای مقطعی کوتاه اثرگذار بود و درد بازار را درمان نمی‌کرد و نکرد. سیاستگذار همچنین تمرکزی ویژه روی رشد تولید گذاشت تا بدین واسطه عرضه را افزایش داده و قیمت را کنترل و حتی کاهشی کند. این سیاست همچنان ادامه دارد و طبق برنامه وزارت صمت، بناست طی امسال یک‌میلیون و 600‌‌هزار دستگاه انواع خودرو در کشور به تولید برسد.

ایده وزارت صمت این است که با رشد تولید و عرضه، به تقاضای بازار خودرو پاسخی کامل بدهد و برای تحقق این هدف به دنبال واردات هم هست. هرچند با رشد تیراژ و عرضه و تبلور آن در طرح‌های فروش خودروسازان، از تقاضای بازار آزاد کاسته می‌شود و حداقل می‌توان به کم شدن سرعت رشد قیمت امیدوار بود، اما همچنان انتظارات تورمی و قیمت ارز در افت‌وخیز منحنی قیمت خودرو در بازار اثرگذار خواهند بود. به عبارت بهتر این تاثیر با رشد تولید و عرضه احتمالا کمرنگ خواهد شد، اما از بین نمی‌رود و انتظارات تورمی و ارز کماکان منحنی قیمت بازار خودرو را متاثر از خود خواهند کرد. به نظر می‌رسد اگر کشور از حیث سیاست بین‌المللی به آرامش برسد (مثلا برجام احیا و تحریم‌ها لغو شوند) انتظارات تورمی نیز فروکش می‌کند و قیمت ارز هم در کانالی منطقی آرام خواهد گرفت و آنگاه، اولا منحنی قیمت در بازار خودرو خیزهایی بلند را به خود نخواهد دید و ثانیا اثر رشد تولید و عرضه در آن، خود را بیشتر نشان خواهد داد.

پیروی خودرو از ارز

اما وزارت صمت در بررسی نوسان قیمت در بازارهای ارز و خودرو، ملاک را قیمت محصولات ایران‌خودرو در نظر گرفته است که طبعا با توجه به تیراژ بالاتر آن‌ها نسبت به محصولات دیگر خودروسازان کشور، می‌تواند شاخص مناسبی برای مقایسه باشد. طبق دو منحنی ارائه‌شده توسط وزارت صمت، طی سال‌های 99 و 1400، کف قیمت در بازار ارز و بازار خودرو، متعلق به فروردین 99 است. بر این اساس، متوسط قیمت خودرو در بازار طی فروردین 99 حدودا 249میلیون تومان بوده و میانگین قیمت دلار نیز نزدیک به 15 هزار و 600 تومان ثبت شده است. قیمت ارز از فروردین 99 تا مهر همان سال روندی صعودی به خود می‌گیرد، به نحوی که در نخستین ماه پاییز به حول‌و‌حوش 29‌هزار و 250‌تومان می‌رسد. با این حساب، قیمت ارز عملا ظرف حدودا هفت ماه تقریبا دو برابر می‌شود.

بررسی منحنی قیمت خودرو در بازار در همان بازه زمانی نشان می‌دهد این منحنی نیز مسیری مشابه ارز را طی کرده، هرچند البته قیمت دو برابر نشده است. طبق نمودار وزارت صمت، میانگین قیمت خودرو در بازار ابتدا در مرداد 99 به حدود 267هزار تومان می‌رسد و در مهرماه همان سال نیز قله 335میلیون تومانی را فتح می‌کند. با در نظر گرفتن منحنی قیمت خودرو در بازار طی فروردین 99 تا آذر 1400،  مهر 99 بلندترین قله قیمتی بوده که درست قبل از برگزاری انتخابات ریاست‌جمهوری 2020 آمریکا فتح می‌شود. در آن مقطع بازار خودرو بلندترین موج قیمتی خود از سال 97 (آغاز دوران نقض برجام و تحریم) را تجربه کرد و رکورد آن تا همین چند وقت پیش شکسته نشد.

در آن دوران ایرانی‌ها در بیم و امید پیروزی و شکست دونالد ترامپ رئیس‌جمهور پیشین آمریکا، کسی که برجام را نقض و تحریم‌هایی سنگین را علیه ایران اعمال کرد، بودند. گمان می‌رفت در صورت انتخاب دوباره ترامپ، انتظارات تورمی رشد کرده و ابزارهای مختلف از جمله خودرو صعودی دیگر را در قیمت تجربه کنند. این در حالی بود که در صورت شکست ترامپ و انتخاب جو بایدن، عکس این اتفاقات رخ می‌داد و درنهایت نیز چنین شد. بررسی‌ها نشان می‌دهد منحنی قیمت ارز و خودرو تا تقریبا دو ماه و نیم پس از مشخص شدن نتیجه انتخابات رئیس‌جمهوری آمریکا و انتخاب بایدن، روندی نزولی را تجربه کرده است.

بر این اساس، متوسط قیمت خودرو از 335میلیون تومان مهر به حدود 271میلیون تومان در آذر 99 می‌رسد و در دی نیز رقم کمتری را ثبت می‌کند. تا بهمن 99، قیمت ارز روندی نزولی را به خود می‌بیند و خودرو نیز روزهای تقریبا با‌‌ثباتی را طی می‌کند؛ اما در اسفند قیمت‌ها کمی صعودی می‌شود و این شرایط در فروردین 1400 نیز ادامه می‌یابد. طبق نمودار وزارت صمت، متوسط قیمت خودرو در بازار طی نخستین‌ماه 1400 به بالای 279میلیون تومان می‌رسد. در اردیبهشت اما هم بازار ارز و هم بازار خودرو روندی نزولی به خود می‌گیرند، با‌این‌حال این عقب‌نشینی حکم آرامش قبل از توفان را دارد، چه آنکه منحنی قیمت در هر دو بازار از خرداد تا شهریور 1400 پیوسته رو به صعود می‌رود. در تحلیل این روند صعودی گفته می‌شود تغییر دولت و توقف مذاکرات احیای برجام به انتظارات تورمی دامن زده و تبعات آن در بازارهای مختلف از جمله ارز و به تبع آن خودرو، انعکاس می‌یابد. در آن مقطع تصور کلی این بود که دولت جدید میلی به ادامه مذاکرات احیای برجام ندارد، به همین دلیل انتظارات تورمی رشد می‌کند و با شارژ قیمت ارز، بازار خودرو هم شعله‌ور می‌شود، هرچند به اوج (مهر 99) نمی‌رسد.

طبق نمودار وزارت صمت، متوسط قیمت خودرو در بازار طی شهریور 1400 به حدود 329هزار تومان می‌رسد و در مهر کمی نزولی می‌شود. در این مقطع کوتاه اما بازار خودرو چندان از ارز پیروی نمی‌کند، چه آنکه با وجود صعود قیمت دلار، منحنی قیمت خودرو کاهشی می‌شود. مشابه این اتفاق در آذر 1400 هم رخ می‌دهد، با‌این‌حال از دی تا اسفند آن سال، منحنی قیمت در بازار خودرو باز هم تحت‌تاثیر قیمت ارز رفتار می‌کند. در دی‌ماه 1400 رکورد حدودا 15‌ماهه قیمت ارز و خودرو می‌شکند، به نحوی که قیمت دلار به حدودا 28هزار و 300تومان می‌رسد و متوسط قیمت خودرو هم از 348میلیون تومان عبور می‌کند.

این بلندترین قله‌ای است که قیمت خودرو در سال‌های 99 و 1400 فتح کرده است. در ادامه متوسط قیمت ارز در اسفند 1400 به حدود 25هزار و 750تومان نزول کرده و به تبع آن میانگین قیمت خودرو در بازار هم کاهش می‌یابد اما رکورد مهر 99 را تکرار می‌کند.  در‌نهایت اما پیروی بازار خودرو از قیمت ارز، در سال جاری نیز ادامه یافته، به نحوی که با صعود قیمت دلار به بالای 30 هزار تومان در خرداد، میانگین قیمت خودرو در بازار نیز به حدود 400میلیون تومان می‌رسد، یعنی بیش از 50میلیون تومان بالاتر از رکورد دی‌ماه 99. در‌حال‌حاضر نیز قیمت ارز همچنان نقش مهمی در افت‌و‌خیز منحنی قیمت خودرو در بازار دارد و این در شرایطی است که وزارت صمت کماکان سعی می‌کند به واسطه رشد تیراژ و طرح‌های فروش، قیمت را کنترل کند.