شناسه خبر : 73521
تاریخ انتشار : 1400/04/20 10:56
رقابت ها و تقابل در ژئواستراتژی خشکی و دریا

پویا میرزایی

رقابت ها و تقابل در ژئواستراتژی خشکی و دریا

وقتی به نقشه جهان با در نظر گرفتن نحوه گسترش خشکی ها و احاطه آنها توسط دریاها نگاه می اندازیم در می یابیم که ایالات متحده از این نظر با دو کشور چین و روسیه به عنوان قدرت های متکی به خشکی ها دارای مشکل ژئواستراتژی است.

نورنیوز-گروه سیاسی: نزدیک به یک قرن پیش هالفورد مکیندر با انتشار مقاله ای با عنوان  محور جغرافیای تاریخ، نگرانی اصلی سیاست دفاعی غرب را از این که گستره خشکی اوراسیا تحت کنترل یک قدرت قرار بگیرد و در چنین وضعیتی به اعمال استیلای جهانی دست بزند ، بازگو کرد .

منطقه محور مورد نظر مکیندر ، منطقه مرکزی اوراسیا ، شامل حوزه رودخانه هایی بود که به اقیانوس منجمئ شمالی می ریخت ، در کنار مناطق داخلی زهکشی که به دریاچه های خزر و آرال می پیوست و رودخانه ولگا که زمین های اطراف مابین مسکو و اورال را مشروب می کرده و به دریای خزر میریخت و ورای نفوذ قدرت دریایی بود.

مکیندر پیش بینی کرده بود که نظام توازن به نفع قدرت خشکی با تکیه بر گستره خشکی اوراسیا در نوسان خواهد بود . بعد از جنگ جهانی اول ، مکیندر عقاید خود را در اثر جدیدی به نام عقاید دموکراتیک و واقعیت مطرح کرد و محوری را که هارتلند نامیده شد، تا دریای سیاه و بالتیک توسعه پیدا کرد .

مکیندر در واقع هارتلند را از نظر جغرافیایی منطبق بر فضایی می‌دانست که خارج از دسترس خطوط کشتیرانی بود و بین رودخانه ولگا و سیبری شرقی و همالیا و دایره قطب شمال قرار داشت. او با نگاهی جهانی، برای کره زمین ساختار فضایی سه بخشی قائل بود که کانون آن را هارتلند تشکیل داده و پس از آن به ترتیب هلال داخلی و هلال خارجی قرار داشت.

او بین این ساختار و روابط قدرت در منازعه قدرتهای خشکی و دریایی آن دوره، ارتباط قائل بود و معتقد بود که کنترل و تسلط بر هارتلند از سوی هر قدرتی بویژه قدرت خشکی می‌تواند به تسلط بر جهان منتهی شود. مکیندر معتقد بود که هرکسی بر اروپای شرقی مسلط باشد ، بر هارتلند حکمرانی خواهد کرد . هر کسی بر هارتلند مسلط باشد ، بر جزیره جهانی حکمرانی خواهد کرد و هرکسی بر جزیره جهانی مسلط باشد ، برجهان حکمرانی خواهد کرد .

براساس همین مفهوم پس از جنگ جهانی دوم، قلمرو خشکی منطقه تحت نفوذ جهان کمونیسم بود و قلمرو دریایی منطقه تحت نفوذ جهان سرمایه داری بود و به صورت ویژه پس از ایجاد پیمان مارشال توسط آمریکا و پذیرش حفاظت راه های دریایی توسط نیروی دریایی آن کشور، برای تجارت دریایی لحاظ می شد.

با در نظر گرفتن این شکاف ایدئولوژیک، همچنان از نظر ژئوپلتیک نیز، قلمرو استراتژی خشکی متکی بر هارتلند اوراسیا و منطقه قلمرو دریایی نیز به منظور تامین امنیت تجاری دریایی جهان غرب بود. دراین میان منطقه اوراسیا میدان مناقشه قطب های قدرت در قرن بیست و یکم است و همانطور که برژینسکی ژئواستراتژیست مشهور آمریکایی عنوان داشته در آینده کسی که بتواند اوراسیا را کنترل کند جهان را کنترل خواهد کرد.

در چارچوب همین پارادایم رقابت های خشکی  و دریا در جهان، امروزه نیز دو گسل بزرگ ژئواستراتژیک در مقیاس کروی و در غرب و شرق اوراسیا شکل گرفته است که به نظر می رسد سرچشمه سیاست های کنونی در جهان می باشند. در واقع سطح تقابل ژئواستراتژیک جهانی در طرفین خشکی اوراسیا قرار دارد. این تقابل ها از یک سو در شرق و بر سطح گسل خشکی اوراسیا با اقیانوس آرام، و از سوی دیگر در غرب و بر سطح گسل قاره های اوراسیا با اروپا و آفریقا قرار دارد.

وقتی به نقشه جهان با در نظر گرفتن نحوه گسترش خشکی ها و احاطه آنها توسط دریاها نگاه می اندازیم در می یابیم که ایالات متحده  از این نظر  با دو کشور چین و روسیه به عنوان قدرت های متکی به خشکی ها دارای مشکل ژئواستراتژی است.از دیگر سو  یکی از خلا های ژئواستراتژیکی روسیه نیز عدم دسترسی سهل و آسان به آب های آزاد است. از طرف دیگر تمایل چین برای تبدیل شدن به یک قدرت منطقه ای زنگ خطر را برای آمریکا به صدا در آورده است.

امروزه دولت های آمریکا و اروپا به عنوان متحدین استراتژی دریایی و به عنوان بازیگران استراتژیک پهنه های آبی اقیانوس های آرام و اطلس و پسکرانه های آن ها، دولت‌های روسیه و چین و متحدین ژئواستراتژی خشکی را به عنوان بازیگران استراتژیک پهنه خشکی اوراسیا، به محاصره در آورده و به چالش‌ها و فضاهای ملتهب سوق می‌دهند. روسیه و چین نیز برای خروج از این چالش و شکستن محاصره و نایل آمدن به انبساط فضایی قلمرو خود، با تمام قوا به مقابله با آنها برخاسته اند.

نمونه‌ای از این تقابل‌های ژئواستراتژیکی دریایی، تنش‌های آمریکا و چین در آب ‌های مجاور چین می‎باشد. به نظر می رسد چین مشکل انرژی خود را با دسترسی به منابع انرژی روسیه و کشورهای آسیای مرکزی حل خواهد کرد، اما امریکا نیز مراقب رفتارهای هردو کشور است و هرگز اجازه نخواهد داد که اتحاد مسکو و پکن عمق استراتژیک پیدا کند، یعنی به اصطلاح این نزدیک شدن نباید به پیمان های نظامی ختم گردد. اگر روزی چین و روسیه اتحادیه نظامی تشکیل دهند این مسئله شدیدا بر ضد ایالات متحده خواهد بود.

بر همین اساس امریکا با حرکت ناتو به شرق سعی دارد بین چین و روسیه خلا استراتژیکی ایجاد نماید. از طرف دیگر همکاری و نزدیکی ایالات متحده و ژاپن نیز از مواردی هست که برای چین و روسیه چندان خوشایند نیست. کشور ژاپن گرچه به دلیل شرایط ژئواستراتژیکی دارای مشکلات عدیده ای است به این معنی که از تعداد زیادی جزیره تشکیل یافته است اما همکاری این کشور با امریکا همواره برای چین و روسیه زمینه ساز احساس خطر بوده است.

با این تفاسیر پیامدهای مشکلات و فرورفتگی های قلمروهای ژئواستراتژیکی قدرت های جهانی می تواند زمینه ساز جنگ سرد دوم جهانی باشد. این جنگ سرد دوم احتمالی در شرایطی ژئواستراتژیکی رقم خواهد خورد که در آن 5 بازیگر استراتژیک و قدرتمند در مقیاس جهانی وجود دارد که همگی از اعضای دائم شورای امنیت سازمان ملل هستند و در قالب دو قلمرو ژئواستراتژیک در حال رقابت هستند. قلمرو دریایی شامل آمریکا، انگلیس و تا حدودی فرانسه به نمایندگی اروپا قاره ای؛ و قلمرو خشکی شامل روسیه و چین می باشد.

بر اساس موارد ذکر شده در بالا، محل کشمکش و رقابت قلمروهای ژئواستراتژیک در مرزهایی واقع شده است که این قدرت ها همواره سعی دارند تا نفوذ و تسلط خود را بر این نواحی توسعه دهند. این امر سبب شکل گیری مناطق ژئواستراتژیک می گردد که گاه فعال و گاه غیر فعال هستند. در واقع این مناطق مستعد وقوع لرزه های سیاسی، اقتصادی، اجتماعی هستند که تحت تاثیر فعالیت های قدرت های ژئواستراتژیک می باشد. با توجه به این گستره ی جغرافیایی و در نظر داشتن تحلیل بالا بر اساس  پیش بینی برژینسکی مبنی بر اینکه در آینده کسی که بتواند اوراسیا را کنترل کند جهان را کنترل خواهد کرد می توان دو منطقه اصلی شرقی و غربی را شناسایی کرد. 

بخش شرقی شامل اتحادیه کشورهای جنوب شرقی آسیا یا آسه آن ASAN، تا نواری از تقاطع خشکی و دریا در شرق دور می باشد. این فضا برای روسیه و چین اهمیت فوق استراتژیک دارد و در کلیت خود، نقشی حیاتی به لحاظ ژئواستراتژیک و ژئوپلیتیکی دارد. طرفین قدرت ها در این گسل شامل آمریکا (حوزه دریایی) از یک سو، و چین و روسیه (حوزه ی خشکی) از سوی دیگر می باشند.

با توجه به اینکه منطقه شرقی در بخش دریا واقع شده است و همچنین با توجه به اینکه عمده تجارت جهان از طریق دریا صورت می پذیرد، تسلط بر این منطقه می تواند امنیت تجارت و به تبع آن توسعه تجارت را در پی داشته باشد. این در حالی است که بخش عمده ای از تولید محصولات و کالاهای جهان در این بخش صورت می گیرد.

چین، ژاپن، کره و کشورهای آسیای جنوب شرقی ترانزیت خود را از این منطقه انجام می دهند. به همین دلیل این منطقه برای چین نیز به عنوان یکی از قدرت های حوزه خشکی دارای اهمیت ژئواکونومیک (بعد اقتصادی ژئوپلتیک) می باشد. از سوی دیگر اتصال روسیه به دریا از طریق این منطقه انجام می شود و بخشی از نیروی نظامی دریایی روسیه وابسته به این منطقه است. از این رو این منطقه برای روسیه اهمیت ویژه ای از بعد نظامی و استراتژیک دارد.به طوری که می توان این منطقه را پاشنه آشیل چین و روسیه از نظر ژئواکونومیک و ژئواستراتژیک دانست.

اما منطقه غربی شامل کشورهایی از اقیانوس منجمد شمالی، اسکاندیناوی تا خاورمیانه، شمال آفریقا و اقیانوس هند می باشد. بخش عمده ای از این منطقه در خشکی واقع شده است اما موقعیت ویژه آن در ایجاد دسترسی به دریا بسیار دارای اهمیت است. چرا که دسترسی غربی قدرت های دریایی را به دریا را تامین می کند.

این در حالی است که قدرت های دریایی به منظور محدودسازی قدرت های خشکی و عدم دسترسی آسان آن ها به تمامیت ترانزیت دریایی جهانی، تلاش خود را از این منطقه آغاز می کنند. طرفین قدرت در این منطقه شامل آمریکا، اروپا، انگلیس با محوریت ناتو (حوزه دریایی)؛ و روسیه و متحدین سنتی اش به عنوان میراث دار استراتژیک خشکی در دوران جنگ سرد می باشند. همچنین قدرت های منطقه ای نوظهوری همچون ایران و اسرائیل نیز در همین منطقه واقع شده اند.

از نظر اقتصادی نیز، بیش از 50 درصد منابع سوخت های فسیلی جهان که اصلی ترین منبع تولید انرژی در جهان می باشند نیز در همین منطقه واقع شده است. با در نظر گرفتن تعدد طرفین قدرت، جایگاه ویژه در تولید و انتقال انرژی، ظهور قدرت های منطقه ای اثرگذار و در نهایت آمیختگی مولفه های ژئوپلتیکی با عوامل فرهنگی و تمدنی، منطقه غربی اوراسیا به مراتب آشوب زده تر و دارای پیچیدگی های امنیتی بیشتری نسبت به منطقه شرقی می باشد.


نورنیوز
نظرات

المشهدانی رئیس مجلس عراق شد

قاتل بانوی ‌45 ساله بلوچ بازداشت شد

سازمان ملل متحد رژیم صهیونیستی را پاسخگوی جرایم ضدبشری سازد

گفت‌و‌گوی گروسی با غریب‌آبادی پیش از سفر به تهران

احضار کاردار آلمان در تهران به وزارت امروز خارجه

«خار و میخک» در بازار کتاب ایران رکوردشکنی کرد

نورنما | دوربین مخفی عجیب آمادگی جسمانی پیرزن پیرمرد در رشت ! +فیلم

گزارش تصویری| ایسلند؛ سرزمین آتش و یخ

محموله 32 هزار لیتری سوخت قاچاق کشف شد

محدودیتی برای عرضه خودرو در بازار بورس وجود ندارد

عکس های منتخب ایران،پنجشنبه 10 آبان 1403

استقلال بازی خانگی را واگذار کرد

تضمینی برای مسالمت‌آمیز بودن انتخابات آمریکا وجود ندارد

آلمان سه کنسولگری‌ ایران را تعطیل می‌کند

رای دادن به پایان تحریم‌های آمریکا موجب برکناری خانم وزیر شد

«کارنامه» از 10 آبان در رادیو نمایش پخش می‌شود

امنیت در مرزهای دریایی برقرار است

مبلغ 250 میلیون به هرکدام از بازماندگان و 40 میلیون تومان به مصدومان معدن طبس پرداخت شد

تیم تراکتورسازی پس از بازی با استقلال به قطر می‌رود

حزب‌الله 5 صهیونیست را در «المطله» به هلاکت رساند

عراقچی از مواضع محکم الجزایر در حمایت از مردم فلسطین تشکر کرد

تأمین مسکن کارگران در اولویت دولت است

نقش تعیین‌کننده ایران و روسیه در تحقق برنامه‌های بریکس

سایه روشن‌های آتش‌بس در لبنان به روایت روزنامه‌های عرب‌زبان

اهدای بسته معیشتی به خانواده‌های جانباختگان معدن تا پایان سال

برخورد عادلانه‌ای با بازیکنان ایرانی نمی‌شود

270 هزار میلیارد تومان تسهیلات برای جهش تولید مسکن پرداخت شد

100 تصفیه‌خانه فاضلاب در کشور ساخته می‌شود

مطبوعات‌چی | مروری بر روزنامه‌های پنج شنبه 10 آبان 1403

تمام تلاش دولت برای حل مشکلات مردم است

چرا متناسب سازی حقوق بازنشستگان تامین اجتماعی اجرا نمی‌شود +جزییات

آتش‌بس با حزب‌الله منجر سقوط دولت می‌شود

نورنما | عکاسی زیبا و دیدنی از سنجاب و موش +فیلم

آتش بس در لبنان؛ واقعیت یا عملیات روانی؟

اختصاص اعتبار ویژه برای صنایع پیشران/ سامانه بازار به زودی راه‎‌اندازی می‌شود

باید در ارتقای ایمنی معادن کوشا باشیم

هوای تهران سالم است

سامانه بارشی جدید از شنبه وارد کشور می‌شود

رئیس‌جمهور به زیارت حرم حضرت معصومه(س) رفت

ایران، اسرائیل و سؤالات سرنوشت‌ساز

دادگاهی در فنلاند حکم ضبط دارایی‌های روسیه را صادر کرد

پرداخت 24 هزار میلیارد ریال مطالبات دارو و ملزومات پزشکی

افزایش 50 درصدی فوق‌العاده ویژه مشاغل عمومی

4 هزار و 275 گواهی تمکن مالی الکترونیک صادر شد

علل افزایش قیمت دلار چیست؟

گفتگوی تلفنی دکتر عراقچی با وزیر امور خارجه جدید اندونزی

انگلیس از کریدور دریای سیاه سلاح به اوکراین منتقل می‌کند

رایزنی وزرای خارجه ایران و قطر

جلسه مجمع تشخیص مصلحت نظام برگزار شد

امیری: شرایط VAR زیبنده فوتبال ما نیست/ پورعلی‌گنجی: داور 2 پنالتی صددرصد را نگرفت

شکست قاسم‌پور برابر سعدالله‌یف در 4 ثانیه پایانی/ نخودی به رده‌بندی رفت

عکس های منتخب جهان،30 اکتبر2024

شورای امنیت حمله تروریستی تفتان را شدیداً محکوم کرد

مقاومت لبنان در دوره دبیرکلی شیخ نعیم قویتر از گذشته به حیات خود ادامه می‌دهد

عکس های منتخب ایران، چهارشنبه 9 آبان 1403

پیام تبریک فرمانده ارتش به دبیرکل جدید حزب‌الله لبنان

سیل شدید در اسپانیا جان 72 نفر را گرفت +فیلم

افزایش شمار شهدا به 43 هزار و 163 نفر/102 فلسطینی دیگر در غزه شهید شدند

میز خدمت این هفته در نماز جمعه برپا است

یک تیم تروریستی در حین ورود به کشور دستگیر شد

شهرری تا دهه فجر صاحب 3 ایستگاه جدید مترو می‌شود

نکات مهم لایحه بودجه 1404

نخودی از جردن باروز آمریکایی انتقام گرفت

استقلال خوزستان 1 - پرسپولیس 0/ نخستین شکست قرمزپوشان ثبت شد

احتمالا ایران به روسیه سرباز می‌فرستد

«محمدرضا فرزین» به عنوان رئیس کل ابقا شد

استقامت اسطوره‌ای مقاومت حماسه عزت را رقم زده است

نورنما | مشاهده پرنده ای ناشناخته در بندر کنگان +فیلم

یک مجتمع تجاری در مشهد طعمه حریق شد +فیلم

فیلم «در آغوش درخت»، نماینده ایران در اسکار شد

آمریکا از سفارتخانه‌های خود برای جاسوسی استفاده می‌کند

251 میلیارد تومان تسهیلات به دانش‌بنیان‌ها پرداخت شد

قابلیت جدید ایرپادز اپل برای کمک به کم‌شنوایان

اقتصاد نگار | سهم حقوق کارمندی از بودجه 1404+فیلم

قتل همسر سابق به خاطر ازدواج مجدد

مشکل رجیستری آیفون حل شد/ اعلام سازوکار رجیستری بزودی/سود بازرگانی واردات آیفون 96 درصد

ثبت رسمی معاملات اموال غیرمنقول الزامی شد

رشد 4420 واحدی شاخص بورس امروز 9 آبان

نوراینفو | چه زمانی به روانشناس مراجعه کنیم ؟

حملات حزب‌الله به مواضع رژیم اسرائیل/انفجار کارخانه تولید قطعات هواپیما در «نهاریا»

دفاع فرزین از لایحه اجازه افزایش سهمیه دولت در صندوق بین‌المللی

رهبر معظم انقلاب: به جنگ روایت‌ها توجه لازم را نکرده‌ایم

نورنما | زیبایی های برداشت زرشک در خراسان جنوبی +فیلم

از قابل گذشت نبودن اقدام رژیم اسرائیل تا رسیدگی به شکایت داوطلبان

احداث کمپ 30 هکتاری گردشگری در جزیره بوموسی

عراقچی: اسرائیل از کانالی که آمریکا در عراق ایجاد کرده بود حمله کرد

موس حلقه‌ای جایگزینی برای میز کار

پاوربانک خودران؛ یاور خودروهای برقی در جاده‌ها

مطبوعات‌چی | مروری بر روزنامه‌های چهارشنبه 9 آبان 1403

نفوذ هکرها به تلفن نزدیکان بایدن و ترامپ

ایهود اولمرت: نتانیاهو دشمن ماست

منصور بیجار استاندار سیستان و بلوچستان شد+ سوابق

اعلام نتایج قرعه کشی خودروهای وارداتی اول هفته آینده

بازداشت شهردار و یک عضو شورای شهر رامسر به اتهام ارتشا

موافقت مجلس با استعفای «حسین‌زاده»

پیام وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی به جشنواره تئاتر کودک و نوجوان

پرسپولیس در اندیشه تصاحب سه امتیاز بازی مقابل استقلال خوزستان

باند 4 نفره آدم‌ربایی و تجاوز به عنف در اهواز بازداشت شدند

سفر مشاوران بایدن برای پایان دادن به جنگ لبنان

صدای بلندتر اعضای بریکس در مناسبات جهانی

X
آگهی تبلیغاتی