نورنیوز-گروه اجتماعی: فرونشست زمین، که زمانی پدیده‌ای خاموش و کم‌توجه بود، امروز به یکی از بزرگ‌ترین مخاطرات سرزمینی ایران تبدیل شده است؛ مخاطره‌ای که بنا بر اعلام مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی، اکنون ۴۰ درصد جمعیت کشور را در معرض تهدید مستقیم قرار داده است. گستره این بحران از جنوب تهران تا خراسان رضوی، کرمان، فارس، اصفهان و دیگر استانها کشیده شده و ۳۰ استان کشور را درگیر کرده است.
مطابق داده‌های رسمی، بیشترین میزان فرونشست زمین مربوط به خراسان رضوی است؛ استانی که علاوه بر افت شدید سطح آب‌های زیرزمینی، فشار بی‌رویه بر منابع آبی، برداشت‌های غیرمجاز و بهره‌برداری ناپایدار از سفره‌ها، آن را در معرض فرسایش ساختاری قرار داده است. گزارش‌ها نشان می‌دهد که فرونشست در خراسان رضوی طی سال‌های اخیر ۲۵ پهنه را به‌طور گسترده تحت‌تأثیر قرار داده است. این شرایط در حالی رخ می‌دهد که بخشی از بحران، به علت اختصاص چاه‌های غیرشرب برای تأمین آب شرب تهران تشدید شده و زنجیره‌ای از فشارهای زیست‌محیطی را در مناطق مختلف ایجاد کرده است.
تشدید فرونشست تنها محدود به شرق کشور نیست. جنوب تهران در دو سال گذشته با ۳ برابر افزایش نرخ فرونشست روبه‌رو بوده است. این منطقه به دلیل تمرکز جمعیت، ساختمان‌های بلندمرتبه، زیرساخت‌های حیاتی، خطوط انتقال انرژی و عبور شریان‌های اصلی حمل‌ونقل، از حساس‌ترین نقاط کشور محسوب می‌شود. ادامه این روند، می‌تواند تهدیدی جدی برای امنیت شهری پایتخت باشد و حتی امکان وقوع بحران‌های ثانویه نظیر فروریزش سازه‌ها یا اختلال در شبکه‌های حمل‌ونقل را افزایش دهد.
بر اساس داده‌ها، چهار استان کرمان، فارس، اصفهان و تهران در صدر مناطقی هستند که در آینده نزدیک وارد مرحله «شدت‌گرفته» فرونشست خواهند شد. این فرآیند در بسیاری از این استانها برگشت‌ناپذیر شده و سرعت آن از نرخ طبیعی زمین‌شناختی بسیار بیشتر است.
نگران‌کننده‌تر آنکه کارشناسان هشدار می‌دهند: در سال ۱۴۶۰، جمعیت دست‌کم ۱۴ استان کشور نسبت به جمعیت فعلی کاهش قطعی خواهد داشت. بخش مهمی از این کاهش به دلیل مهاجرت اجباری ناشی از تهدیدهای زیست‌محیطی از جمله فرونشست، کمبود منابع آب و کاهش تاب‌آوری سرزمینی رخ خواهد داد.
فرونشست یک پیام مهم برای مدیریت کشور دارد: بحران امروز، حاصل دهه‌ها برداشت بی‌رویه آب، توسعه نامتوازن، کشاورزی پرمصرف و نظارت ناکارآمد است. مقابله با آن نیازمند اقداماتی فوری است؛ از کنترل برداشت آب‌های زیرزمینی و تعطیلی چاه‌های غیرمجاز تا بازطراحی الگوی کشت، احیای دشت‌ها و مدیریت علمی منابع آب. اگر این چرخه متوقف نشود، تهدید فعلی می‌تواند به یکی از بزرگ‌ترین بحران‌های امنیت سرزمینی ایران در دهه‌های آینده تبدیل شود.