اعتیاد به همراه

نورنیوز – گروه اجتماعی: وقتی در سال 1372، اولین تلفن همراه وارد ایران شد کسی باور نمی کرد این وسیله کوچک، ظرف 2 دهه انقلاب بزرگی در زندگی مردم ایجاد کند و سبک زندگی آنها را تغییر دهد. ورود تلفن همراه به ایران با ۲۰ سال تاخیر پس از ثبت اولین تماس تلفنی موبایلی در نیویورک انجام گرفت. در ابتدا تنها امکان برقراری تماس تلفنی فراهم بود اما در سال ۱۳۸۱ یعنی 9  سال بعد از ورود، اولین پیامک با تلفن همراه فرستاده شد. البته اوایل، افراد برای اینکه بتوانند از سرویس پیامکی استفاده کنند، می‌بایست در دفاتر مخابرات ثبت نام می‌‌کردند.  تقریبا در سال ۲۰۰۴ بود که شرکت اپل تلفن همراهی را وارد بازار کرد که پای خود را از تماس تلفنی و ارسال پیامک فراتر گذاشته بود و امکان دسترسی به اینترنت و کارهای متنوع‌تر و سرگرم‌کننده‌تری را برای کاربران رقم زد.     App Store  در سال ۲۰۰۸ رونمایی شد و تحولی عظیم در تلفن‌های همراه ایجاد کرد.

امروز بعداز گذشت بیش از 4 دهه از ورود تلفن همراه به زندگی مردم، تازه‌ترین آمارها حاکی از نفوذ ۷۶درصدی استفاده از این وسیله هوشمند در جهان است؛ عددی نزدیک به 6 میلیارد انسان در کره خاکی. این موضوع تنها به داشتن تلفن‌همراه هوشمند محدود نشده است و روز به روز استفاده از این وسیله ارتباطی هم میان افراد افزایش پیدا می‌کند؛ ضمن این‌که کاربری تلفن‌همراه هم دیگر محدود به تماس تلفنی نیست و به معنای تام کلمه خود یک «همراه» تمام‌عیار است. از راه افتادن مناسبات مالی و بانکی و پرداخت قبوض گرفته تا فعالیت‌های گسترده اقتصادی و به راه‌انداختن کسب و کارهای مهم بر بستر آن. علاوه بر آن با راه اندازی شبکه های اجتماعی استقبال مردم از این شبکه ها روز به روز بیشتر شد و زندگی مردم را تحت الشعاع قرار داد بطوری که امروز در دورترین نقطه جهان هر اتفاقی که می افتد در کمتر از چند دقیقه در شبکه های اجتماعی این اتفاق با جزئیات آن منتشر شده و همه مردم از آن مطلع می شوند.

 هر ایرانی دو تلفن همراه

با ورود موبایل به ایران این وسیله ارتباطی به سرعت مورد استقبال مردم قرار گرفت . با فعالیت اپراتورهای مختلف تعداد مشترکان تلفن همراه افزایش پیدا کرد بطوری که امروز به طور میانگین هر فرد دو خط تلفن همراه  دارد. طبق آماری که در داشبورد برخط سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی منتشر شده، تعداد مشترکین تلفن همراه در کشور اکنون به ۱۴۸ میلیون و ۲۴۲ هزار و ۳۰۸ نفر رسیده است و ضریب نفوذ استفاده از تلفن همراه در کشور به ۱۷۶ درصد دست یافته است. امروز کمتر کسی را می توان پیدا کرد که از تلفن همراه استفاده نکند. بر اساس آمار وزارت فناوری و اطلاعات  ، آمار کاربران گوشی‌های هوشمند در کشورهای پیشرو نشان می‌دهد که ایران با داشتن تعداد کاربران بالا جزو این آمار است. به گزارش سایت statista   ایران در رتبه دوازدهم  گوشی هوشمند قرار دارد. آمارهای این سایت نشان می دهد تعداد کاربران گوشی‌های هوشمند ایران از ترکیه، انگلستان و فرانسه بیشتر است. در سال 2021  بیش از 57  میلیون ایرانی گوشی هوشمند داشتند . بر اساس این آمار چین، هند و ایالات‌متحده آمریکا به ترتیب رتبه اول تا سوم کاربران گوشی‌های هوشمند در دنیا را دارند.

 ششمین جایگاه اعتیاد موبایلی

برای آنها که زمان پیش از ورود تلفن‌همراه را به یاد دارند، تحولات دو دهه اخیر شگفت‌انگیز است. آنها که متولد نسل ارتباطات کنونی هستند  چندان تصوری از اهمیت وجود این وسیله در کشورمان ندارند. این وضعیت در سراسر جهان هم مصداق دارد، به این معنا که ورود تلفن‌همراه به زندگی آدم‌ها شیوه و سبک زندگی آنها را تغییر داده است و هر ساله تعداد بیشتری از تلفن‌همراه استفاده می‌کنند. البته که همه این محسنات معایبی هم دارد که آرام‌آرام پیامدهای آن به چشم می‌آید. به‌عنوان نمونه در یک فقره آماری مشخص شده‌است که بیش از ۳۰‌درصد مردم بالای شش ساعت در روز از تلفن‌همراه خود استفاده می‌کنند؛ عددی که با توجه به سبک زندگی کنونی رقم بالایی است. در مقایسه با همین آمار باید بدانیم میزان گفت‌وگو در خانواده ایرانی نزدیک به ۱۵‌دقیقه در روز است( جام جم – اسفند 1402) .

نتایج پژوهشی که توسط محققان دانشگاه مک‌گیل کانادا انجام شده، نشان می‌دهد کاربران ایرانی از بین ۲۴ کشور مورد بررسی در رتبه ششم اعتیاد به استفاده از تلفن همراه قرار دارند. کشورهای چین، عربستان سعودی و مالزی در رده‌های اول تا سوم هستند. این در حالی است که طبق داده های به دست آمده، آلمان و فرانسه پایین ترین میزان استفاده از این دستگاه را دارند. در این رده بندی ترکیه رده ۸، انگلیس در رده ۱۶ و آمریکا در رده ۱۸ قرار دارند. یکی از داده‌های عجیب این پژوهش این است که مشخص شده به‌طور میانگین یک کودک در ۱۰‌سالگی صاحب نخستین گوشی هوشمند خود می‌شود. طبق پژوهش‌ها، احتمال بروز مشکلات ذهنی ازجمله استرس و افسردگی در نوجوانانی که زمان زیادی از روز خود را صرف کار با تلفن‌همراه می‌کنند به ‌مراتب بالاتر از دیگران است.

به نظر می‌رسد یکی از اصلی‌ترین علل اعتیاد جوانان به تلفن‌همراه محدود شدن بخش زیادی از سرگرمی‌های آنها به فضای مجازی و کم‌هزینه بودن وقت‌گذرانی در این فضا نسبت به سایر فعالیت‌ها باشد. در پژوهش دیگری که در ایران صورت گرفته هم مشخص شده‌ که حدود نیمی از کودکان اغلب اوقات خود را با استفاده از تلفن‌همراه سپری می‌کنند.

 رکورد داری در شبکه های اجتماعی

شبکه های اجتماعی جزئی از زندگی روزمره حقیقی ما شده اند و بسیاری از مردم، شخصیت ها و کسب و کارها هرکدام بنوعی با این شبکه ها در ارتباط هستند. با ورود شبکه های پیام رسان و اجتماعی به گوشی های موبایل استقبال کاربران ایرانی از آنها به حدی بود که  ایران در جدول رده بندی استفاده کنندگان از شبکه های اجتماعی در جایگاه های بالا قرار گرفت. این درحالی است که بسیاری از این شبکه ها مثل وایبر و مسنجر که سالها قبل استفاده می شد بعد از مدتی از دسترس خارج و تقریبا به فراموشی سپرده شدند. تازه‌ترین آماری که از رگولاتوری منتشر شده، تعداد کاربران اینترنت پهن‌باند ثابت و سیار کشور از ۱۱۶ میلیون کاربر با ضریب نفوذ ۱۳۷ درصد عبور کرده است. همچنین  بیش از 45 میلیون نفر عضو شبکه های اجتماعی هستند. اینستاگرام ، تلگرام ، واتس آپ وتوئیتر به ترتیب محبوب ترین و پرطرفدارترین شبکه های اجتماعی در ایران هستند. در حال حاضر اینستاگرام یکی از پرطرفدارترین شبکه های اجتماعی در دنیا و محبوب ترین شبکه اجتماعی در ایران است. از سال ۲۰۱۹ ماهانه یک میلیارد کاربر فعال در اینستاگرام فعالیت می کنند.   200  میلیون کاربر اینستاگرام هر روز حداقل از یک پروفایل تجاری دیدن می کنند و ۸۰ درصد کاربران یک پروفایل تجاری را فالو می کنند. همچنین 25  میلیون کسب و کار در اینستاگرام وجود دارد. بیشترین تعداد کاربران در ایالات متحده آمریکا، با ۱۱۰ میلیون کاربر است. در رتبه های بعدی ، برزیل با ۶۶ میلیون کاربر و هند با ۶۴ میلیون کاربر قرار دارند. ایران با 24 میلیون نفر کاربر در جایگاه هفتم دنیا قرار دارد. البته این آمار بعد از فیلترینگ تا مدت ها با روند کاهشی مواجه شد اما بسیاری از کاربران با خرید فیلترشکن دوباره به شبکه ها ی اجتماعی بازگشتند. نتایج نظرسنجی ایسپا نشان می‌دهد 78.5 درصد مردم کشور دست کم عضو یک شبکه اجتماعی هستند یا از یک پیام رسان استفاده می‌کنند. در همین زمینه آخرین نظرسنجی ایسپا  که بهمن سال گذشته در مورد فعالیت ایرانیان در شبکه‌های اجتماعی منتشر شد نشان داد که اینستاگرام، واتس‌اپ و تلگرام محبوب‌ترین شبکه‌های اجتماعی ایرانیان هستند. طبق نظرسنجی ایسپا ۴۶ درصد از مردم از اینستاگرام استفاده می‌کنند و در این بین استفاده‌کنندگان واتس‌اپ به ۳۵.۳ درصد می‌رسد و تلگرام نیز با وجود گذشت بیش از ۶ سال از فیلترینگ آن هنوز ۳۴.۲ درصد مخاطب دارد. به گزارش ایسپا، میزان استفاده مردم از پیام‌رسان‌ها و رسانه‌های اجتماعی خارجی از قبیل اینستاگرام، واتس‌آپ و تلگرام در دوسال اخیر به دلیل فیلترینگ با نوساناتی همراه بوده‌است، به طوری که استفاده از پیام رسان واتس‌آپ از ۷۱.۱ درصد در خرداد ۱۴۰۱ به ۳۵.۳ درصد در دیماه ۱۴۰۲ کاهش یافت. اما براساس گزارشی که دیتاک منتشر کرد کاربران ایرانی با وجود محدودیت‌های فیلترینگ  کماکان در شبکه‌های اجتماعی مختلف خارجی فعال هستند و از پیام‌رسان‌های بین‌المللی به‌صورت گسترده استفاده می‌کنند.  آمارها نشان می‌دهد که فیلترینگ نتوانسته حضور کاربران ایرانی را کمرنگ کند فقط باعث شده که بازاری برای فروش vpnها و فیلترشکن ها شکل بگیرد. از مهر ۱۴۰۱ که شبکه‌های اجتماعی پرکاربرد در بین ایرانیان مانند اینستاگرام و واتس‌اپ و حتی آپ هایی همچون گوگل پلی فیلتر شدند، جمعیت قابل توجهی از مردم برای رفع نیازها و ارتباطات خود در فضای مجازی رو به خرید vpnها آوردند. گزارش منتشرشده آژانس دیجیتال مارکتینگ «یکتانت» نشان می‌دهد که ۸۰درصد مردم در گروه‌های سنی مختلف از vpn استفاده می‌کنند و گردش مالی سالانه خرید و فروش vpn در ایران در سال ۱۴۰۱ حدود ۲۵ تا ۳۰هزار میلیارد تومان بوده است.

ایرانی ها دراستفاده از شبکه اجتماعی تلگرام در دنیا رکورددار هستند. ​ بررسی‌های سایت telemetr نشان می‌دهد که ایران پس از هند و روسیه بیشترین تعداد کانال‌های تلگرامی را در جهان دارد. به گزارش «فن‌زی» بر اساس بررسی‌ها و آمارهای اخیر سایت telemetr ایران در رتبه سوم از نظر تعداد کانال‌های تلگرامی و تعداد اعضا کانال‌ها قرار دارد. این آمارها نشان می‌دهند که ۲۱۱ هزار کانال تلگرامی در ایران وجود دارند که مجموع تعداد اعضای آنها یک میلیارد نفر است. در این رده‌بندی روسیه و هند به ترتیب در رتبه اول و دوم قرار دارند. همچنین بررسی‌های این سایت از کانال‌های تلگرامی پر مشترک در سراسر جهان نشان می‌دهد که برخی کانال‌های ایرانی با بیش از ۴ میلیون عضو در بین 10  کانال اول جای دارند. از سوی دیگر ۱۱ کانال از ۵۰ کانال اول تلگرام، ایرانی اند.  این آمارها نشان می‌دهند پیام‌رسان تلگرام در ایران با وجود فیلترینگ از محبوبیت زیادی برخوردار است و کاربران ایرانی از نظر تولید محتوا در این پلتفرم بسیار فعال هستند.

تلگرام در نیمه اول اردیبهشت ۱۳۹۷ فیلتر شد و در آن زمان هم بحث غیر قانونی بودن این دستور فیلترینگ بارها و بارها مورد توجه قرار گرفت. حتی امروز که از چهار سالگی این فیلترینگ می‌گذرد، بازپرسی که دستور فیلترینگ را صادر کرده خودش حواشی زیادی داشته و حتی حکم قضایی برایش صادر شده. آمارها نیز نشان می‌دهد که در حال حاضر میلیون‌ها کاربر ایرانی در تلگرام فعالیت دارند و روزانه ۳ میلیارد بازدید تلگرامی در این بستر توسط کاربران داخلی صورت می‌گیرد. این یعنی تلگرام همچنان ابزار دیجیتال مارکتینگ بسیاری از شرکت‌ها است و کسانی که زمانی این بستر را ترک گفته بودند هم برای شنیده شدن صدایشان و دیده شدن اخبارشان (محتوایشان) به تلگرام برگشته‌اند.

فیلترینگ تلگرام عملا باعث شد که بسیاری از مردم به فیلترشکن ها روی بیاورند و اقشاری که هیچ وقت سراغ این نرم افزارها نرفته بودند هم جزو کابران فیلترشکنها بشوند. ترویج این ابزارهای دورزننده فیلترینگ باعث شد که راه آنها به گوشی کودکان و نوجوانان هم باز شود و این مساله بنا به گفته کارشناسان، آسیب‌های جبران ناپذیری به این قشر وارد کرد.