چرا شهرنشین‌ها حاشیه‌نشین می شوند؟

نورنیوز-گروه اجتماعی: اواسط آبانماه امسال بود که عبدالکریم حسین ‌زاده معاون توسعه روستایی رئیس جمهور از جمعیت حاشیه نشین خبر داد و با استناد به آمار روستاهای خالی از سکنه گفت:‌۲۰ میلیون از جمعیت جامعه ما حاشیه نشین هستند  که حدود ۳ درصد از این جامعه دچار فقر حاد هستند و همزمان چندین نوع فقر را تجربه می‌کنند.
وی که از سوی رییس جمهور برای محرومیت زدایی ماموریت دارد تا با روندهای درستی جامعه ه‌ای که به حاشیه رانده شده را به بطن برگرداند معتقد است که می توان با داشتن پلن شفاف برای این موضوع در بحث توزیع ثروت و قدرت امکان دسترسی عادلانه داشت.
حسین ‌زاده با یادآوری شعار رئیس جمهور درانتخابات ریاست جمهوری ادامه داد: آقای پزشکیان شعار عدالت و انصاف را مطرح کرد. همینطوررعایت اصل عدالت در تمامی فعالیت ها ی اجرایی که همواره رهبری برآن تاکید داشتند.
معاون توسعه روستای رئیس جمهور همچنین در مورد مهاجرت معکوس و برنامه ‌های خود در این معاونت، خاطر نشان کرد: در ماده ۵۱ قانون برنامه هفتم توسعه به این موضوع اشاره شده است، بنابراین باید این موضوع را تقویت کنیم چراکه زیرساخت‌های فیزیکی در این رابطه پاسخگو نخواهد بود.  

سیاست گذاری و هم گرایی ، منسجم و یکپارچه برای بحث حاشیه نشینی وجود ندارد

حبیب الله مسعودی فرید پژوهشگر حوزه اجتماعی  درخصوص مساله حاشینه نشینی ودلایل به وجود آمدن این پدیده گفت: یکی از دلایل گسترش حاشینه نشینی شرایط اقلیمی و تغییرات آب و هوایی است .در حال حاضر تعداد زیادی از روستاهای کشور به دلیل نبود امکانات کافی  خالی از سکنه هستند چون علاوه بر نبودن امکانات زندگی زیر ساخت های رفاهی لازم را ندارند.
وی افزود: توسعه نا متوازن جغرافیای مثل نبود کسب و کار در مناطق دورافتاده موجب می شود تا افراد از شهر ها به کلان شهرها مهاجرت کنند و سپس به دلیل کمبود نقدینگی به حاشیه شهرها رانده شوند.
فرید بیان کرد:گاهی افرادی که درشهرها سکونت دارند به دلیل گرانی مسکن به نقاط دور و حاشیه شهرها می روند حتی در مناطق آزاد هم ما شاهد پدیده حاشیه نشینی هستیم.
به گفته این پژوهشگراجتماعی، علاوه بر نبود زیرساخت لازم در شهرها ما شاهد نبود امکانات و کیفیت لازم خدمات در حاشیه شهرها هم هستیم که موجب می شود تا حاشیه نشین ها تعلق خاطر کمتری حتی نسبت به حاشیه نشینی نشان دهند بنابراین آنجا را بعنوان یک زندگی موقت تلقی کنند.
به اعتقاد وی ، برخی ازدولت ها معتقدند که نباید خدمات لازم در اختیار مناطق حاشیه ای قرار گیرد ولی به نظر می رسد توزیع امکانات لازم در مبدا و مقصد به نفع دولت مردان نبوده و تولید آسیب می کند.
این پژوهشگرحوزه اجتماعی خاطر نشان می کند: در حال حاضر هیچ مدیریت ، سیاست گذاری و هم گرایی هماهنگ ، منسجم و یکپارچه برای بحث حاشیه نشینی وجود ندارد البته طرح های زیادی از سوی برخی از دستگاهها مثل بهزیستی ، کمیته امدادو...وجود دارد ولی همگرایی لازم صورت نگرفته است.
به اعتقاد فرید: ضروری ای برای جلوگیری از گسترش آسیب های اجتماعی یک برنامه دراز مدت برای مبدا بصورت آمایش سرزمینی و یک برنامه کوتاه مدت و میان مدت بصورت کالبدی برای مناطق حاشیه نشین از سوی دولت بصورت فعال تدوین شود.
وی با بیان اینکه باید یک جانمایی برای مردم در شهرها صورت بگیرد گفت: شهر سازی تنها به معنی چیدن ساختمانها در کنار هم نیست بلکه باید المان ها و فاکتورهای لازم را برای شهرسازی در نظر گرفت.
وی افزود: در حال حاضر 60 تا 65 درصد ساکنین مسکن مهر مستاجر هستند 
وی در ادامه با اشاره به اینکه برای جلوگیری از گسترش آسیب های اجتماعی نیاز به نیروهای کارشناس و متخصص در این زمینه هست بیان کرد: سازمان امور اجتماعی که بعنوان متولی در بحث آسیب های اجتماعی شکل گرفت نتوانسته به درستی نقش تولی گری خود را ایفا کرده و اهداف خود را اجرایی کند.
وی گفت: علاوه براین شورای عالی رفاه که رییس جمهور نیز درآن حضور دارد هم نتوانسته در این چند سال به وظایف قانونی خود عمل کند چرا که اگر به موضوع در سطح جدی و کلان پرداخته شودخیلی اثرگذار خواهد بود.

حاشیه ‌نشینی پدیده‌ای است که خود معلول شهرنشینی است

مهناز کرمی جامعه شناس نیز گفت: گسترش پدیده شهر نشینی یکی از پدیده‌های اساسی اجتماعی و فرهنگی است که در قرن بیستم در سراسر جهان به ‌ویژه در کشورهای جهان سوم به صورت شتابان بروز کرد. یکی از پیامدهای ناخواسته چنین رشد سریع و شتابانی حاشیه‌ شینی است. 
وی افزود: کاستلز در کتاب مسأله شهری درباره گروه‌های حاشیه‌ای در شهرهای در حال توسعه می‌گوید: «شهرنشینی با آهنگ شتابنده‌ای گسترش می‌یابد و به رغم اینکه امکانات اشتغال مولد برای جمعیت‌های تازه‌وارد (مهاجران) فراهم نیست، امکانات و تسهیلات زیربنایی، اجتماعی و فیزیکی، سکونتگاه‌ها و محله ‌های نامتعارف از قبیل زاغه ‌ها و آلونک‌های حاشیه‌ای که از طریق مهاجران تازه ‌وارد و تهی‌دست برپا شده، به شیوه «خودرو و خودساز» به ‌وجود می‌آیند. او نیز مانند بیشتر دانشمندان آمریکای لاتین، حاشیه ‌نشینی شهری را مولود نابرابری‌های اقتصادی- اجتماعی و شهرنشینی ناهمگون و انتقال فقر روستایی به فقر شهری می‌داند».
به گفته این جامعه شناس ، حاشیه ‌نشینی پدیده‌ای است که خود معلول شهرنشینی است اما از طرفی علت مسائل اجتماعی فراوانی نیز به ‌حساب می‌آید. آنگونه که ساکنین مناطق حاشه ‌نشین شهری از نظر سکونت، بهداشت، خدمات عمومی و اجتماعی و تسهیلات زیربنایی شهری در شرایط نامساعدی قرار دارند و به دلیل عدم برخورداری از سرمایه، مهارت فنی و حرفه‌ای برای اشتغال در اقتصاد شهری، اکثراً درگیر فعالیت‌هایی هستند که غیر مولد تلقی می‌شوند. 
وی تصریح کرد: این اجتماعات معمولاً کانون‌های جرم و فساد تلقی شده و ساکنان آنها را افرادی از نظر اجتماعی آسیب‌زا می‌دانند؛ بنابراین آنچه به مسائل مربوط به حاشیه ‌نشینی دامن می‌زند نحوه توزیع امکانات در مناطق و نواحی مختلف شهری است که در بسیاری از جوامع رویه‌ای عادلانه ندارد. 
به اعتقاد کرمی،‌ عموماً مناطق حاشیه‌ای شهری از کمبود و یا حتی از نبود امکانات شهری رنج می‌برند و تنها دلیل مهاجرت ساکنین آنها به این مناطق اشتغال در کارخانه ‌ها، مراکز صنعتی و تولیدی و... موجود در کلان‌شهرها  است. 
وی بیان کرد: ساکنان این مناطق از خانه خود به ‌عنوان مکانی برای استراحت استفاده می‌کنند و هیچ احساس تعلق خاطری به محل سکونت خود ندارند، لذا در صورت فراهم شدن فرصت جاب‌جایی به مکانی بهتر، در اولین زمان ممکن به محل جدید نقل مکان می‌کنند. 
وی ادامه داد: آنها خود را شهروندانی درجه دوم و یا اصطلاحاً طرد شده تلقی می‌کنند که از امکانات اولیه شهری برخوردار نیستند و همین امر موجب کاهش مشارکت اجتماعی در این مناطق و در نتیجه کند شدن روند توسعه پایدار در آنها می‌شود.

گفتنی است تلاش خبرنگار نورنیوز برای کسب  اطلاعات  بیشتر و انعکاس اقدامات انجام شده از سوی سازمان امور اجتماعی بعنوان یکی از مهم ترین متولیان  پیگیری بحث حاشیه نشینی از وزارت کشور بی نتیجه ماند.