ورنیوز-گروه سیاسی: خبرگزاری تسنیم در خصوص آخرین وضعیت همکاری‌های دو کشور در صنعت نفت و دیگر بخش‌های اقتصادی، ظرفیت‌های همکاری بین دو کشور و توسعه روابط تجاری و دیگر مسائل منطقه‌ای گفت‌وگویی با "تاماکی تسوکادا" سفیر ژاپن در ایران گفت‌وگو کرده که می‌خوانید.
شرکت اینپکس ژاپن زمانی مجری میدان نفتی آزادگان جنوبی در ایران بود، به واسطه فشار تحریم‌های امریکا ابتدا سهمش در این میدان را کاهش داد و بعد به‌طور کلی از این میدان خارج شد. همزمان با تعلیق تحریم ها، در سال 2016 دوباره مذاکراتی برای ورود به این میدان با شرکت ملی نفت داشت که هنوز از سرنوشت این مذاکرات خبری نیست. آیا این شرکت ژاپنی قصد ورود به حوزه سرمایه گذاری در نفت ایران را دارد؟ اساسا آیا سرمایه گذاری در صنعت نفت ایران برای شرکت های ژاپنی جذاب هست و به این مقوله توجه دارند؟
شرایط بین‌المللی مخصوصا فضایی که در مورد پرونده انرژی هسته ای ایران به‌وجود آمده، تأثیر منفی بر شرایط همکاری‌ها گذاشته که در مورد شرکت اینپکس هم این موضوع صادق است.
این واقعیتی است که در مورد تولید انرژی هسته‌ای، قطعنامه‌های شورای امنیت چندین بار تاکنون علیه ایران صادر شده است. در واقع در سال 2010 کاهش سهم سرمایه‌گذاری اینپکس در پروژه نفتی ایران، به‌دلیل صدور قطعنامه شورای امنیت بوده است.
در سال 2016 اینپکس علاقه‌مندی‌اش را برای سرمایه‌گذاری دوباره در پروژه میدان آزادگان ایران نشان داد که این به‌خاطر برجام بود. در سال 2022 که دیگر امیدی به بازگشت به برجام دیده نمی‌شد، شرکت اینپکس تصمیم گرفت در میدان آزادگان ایران سرمایه گذاری نکند و در سال 2023 دفتر خود در تهران را بست.
و من اینگونه متوجه شدم که شرکت اینپکس تصمیم گرفته برای مدت طولانی در صنایع بالادستی نفت خام سرمایه‌گذاری نداشته باشد. به خاطر اینکه این تصمیم، تصمیم خود شرکت اینپکس است، دولت ژاپن نمی تواند تصمیم این شرکت را عوض کند؛ اما با توجه به تغییر شرایط بین‌المللی، امیدوارم شرکت اینپکس دوباره به بخش صنایع بالادستی نفت خام علاقه‌مندی نشان دهد.
اینکه اشاره داشتید شرکت اینپکس تصمیم گرفته برای مدت طولانی در زمینه نفت خام سرمایه‌گذاری نکند، مربوط به ایران و شرایط سیاسی است، یا این یک تصمیم کلی برای این شرکت است؟
بخش نفت خام بخش کلانی از نظر قیمتی است. در واقع نیاز به سرمایه‌گذاری‌های بزرگی حتی تا بیشتر از یک میلیارد دلار دارد. از اینرو یکی از مهمترین ریسک‌هایی که وجود دارد، ریسک سیاسی است. درست است که تحریم‌های امریکا و تحریم‌های ثانویه وجود دارد، اما نکته مهمتر از آنها، تحریم سازمان ملل در خصوص تولید انرژی هسته ای در ایران است. مهم این است که ایران در جوامع بین‌المللی از این پس چه جایگاهی را خواهد داشت.
اکسپوی ژاپن فروردین 1404 برگزار می شود و ظاهرا مجوز حضور ایران در این اکسپو صادر نشده، دلیل چه بوده و آیا مشکل حل شده؟
کوتاه ترین جواب این است که مشکل حل شده است. در ماه ژوئن امسال در شهر نارا در ژاپن جلسه IPM برگزار شد و در آنجا ایران با کانون اکسپوی ژاپن قرارداد بست. پس از آن، قرارداد آماده کردن پاویون بسته شد و قرار شد پایونی که ساخته می‌شود در اواخر ماه نوامبر به ایران تحویل داده شود. و اینگونه متوجه شده‌ام که دکوراسیون را تا ماه آوریل ایران رأسا انجام می‌دهد و این پروسه تکمیل خواهد شد.
ایران با جایکا (آژانس همکاری بین‌المللی ژاپن) حتی در دوران تحریم هم در حوزه‌های مختلف از جمله آب و فاضلاب همکاری هایی داشته که اکنون این همکاری کمرنگ شده، علتش چیست؟
سازمان جایکا با وجود آنکه تحریم‌هایی علیه ایران وجود دارد، رویکرد مثبتی برای همکاری های اقتصادی با ایران دارد. در واقع پیشنهادهای این سازمان همواره به ایران ارائه شده اما دولت ایران پیشنهادهای همکاری از طرف ژاپن را رد کرده است. از طرفی ما هم از دولت ایران درخواست کرده‌ایم که پیشنهادات جایکا را بررسی کنند، اما هنوز جوابی نگرفته‌ایم. به خاطر اراده دولت ایران، همکاری های ایران با جایکا در حوزه آب و فاضلاب متوقف شده است.
از طرف جایکا پیشنهادات زیادی مطرح شده اما سازمان برنامه و بودجه ایران این پیشنهادات را رد کرده که برای من بسیار تأسف برانگیز است.
ایران به عنوان یک کشور مهم منطقه‌ای با موقعیت راهبردی و دارنده منابع غنی انرژی فسیلی همواره مورد توجه ژاپن بوده است. می‌توان گفت که منابع نفت و گاز ایران، پیشران اصلی و مهم ترین و بنیادین ترین عنصر در روابط دو طرف نسبت به دیگر مولفههای سازنده رابطه آنها مانند فرهنگ است. از همان آغاز و پس از برقراری روابط رسمی میان دو کشور، ژاپن به منظور تامین انرژی مورد نیاز خود بلافاصله به نفت ایران علاقه نشان داد و این علاقمندی همچنان با وجود مشکلات ناشی از تحریم ها حفظ شده است. به عبارتی دقیق تر، ژاپن به نفت و بازار ایران و ایران نیز به بازار ژاپن برای فروش نفت و تامین کالاهای صنعتی و تکنولوژی علاقمند هستند. ولی در عمل در حال حاضر ارتباطات بسیار کم شده و حتی ارتباطی در این حوزه نیست. چرا؟
درست است که روابطی که قبلا بین ایران و ژاپن در زمینه نفت و گاز داشتیم، اکنون با رکود مواجه شده است؛ اما اگر همانطور که اشاره کردم، شرایط جوامع بین‌المللی بهتر شود، من مطمئنم که شرکت‌های نفتی و فعال در حوزه های انرژی ژاپن مجددا علاقه‌مندی‌شان را به حضور در بازار ایران نشان می دهد.
شخصا اخیرا در مورد این موضوع از شرکت‌های ژاپنی پرسیدم و تا جایی که متوجه شدم شرکت های ژاپنی به حوزه انرژی در ایران، اورهال کارخانجات و تجهیزات انرژی علاقه‌مند هستند.
همچنین احساس می کنم شرکت های ژاپنی به حوزه هیدروژن و آمونیاکی که از گاز در ایران استحصال می شود، علاقه مند هستند و برای فرصت های سرمایه گذاری جدید، این حوزه‌ها را دنبال می کنند.
دلیل آن این است که دولت ژاپن هدف بزرگی دارد که تا سال 2050 میلادی، کربن صفر را اجرایی کند، پس شرکت های ژاپنی علاقه مند به ورود به حوزه های جدید انرژی از جمله هیدروژن هستند.
شاید این تناقض به نظر برسد که از طرفی دنبال پیاده سازی کربن صفر هستیم و از سوی دیگر به حوزه گاز در ایران علاقه مند هستیم، اما در واقع شرکت های ژاپنی با استفاده از تکنولوژی این هدف را قابل تحقق می‌دانند.
من شخصا فکر می کنم بین کشور ژاپن و ایران پتانسیل همکاری در زمینه هیدروژن و آمونیاک وجود دارد.
درحال حاضر سطح مبادلات اقتصادی بین دو کشور چقدر ارزیابی می‌کنید؟
درحال حاضر میزان تجارت بین ایران و ژاپن از نظر ارزش بالغ بر 100 میلیون دلار است. این 100 میلیون دلار نسبت به سال 2000 که بالاترین میزان مراودات دو کشور بود، یک دویستم است.
این حجم از مراودات تجاری با پتانسیلی که بین ژاپن و ایران وجود دارد، سازگاری ندارد. کشور ایران منابع انسانی با کیفیت بالا و تولید صنعتی و منابع طبیعی زیادی دارد. من امیدوار هستم که هر چه زودتر شرایط بین المللی بهبود پیدا کند و بین ایران و ژاپن به طور معمولی این تعاملات را شاهد باشیم.
اشاره کردید که میزان مبادلات تجاری دو کشور در حال حاضر حدود 100 میلیون دلار است، با توجه به شناختی که به ظرفیت های ژاپن دارید و شناختی که از ظرفیت های ایران پیدا کردید، فکر می کند که حجم مبادلات تجاری دو کشور را تا چه رقمی می توان افزایش داد؟
من فکر می کنم چیزی که مهم است مبلغ نیست. بلکه روندها و ترندها است. همچنین در زمینه اقتصادی فکر می کنم کیفیت هم مهم است. چون بین ژاپن و ایران پتانسیل بالایی و استاندارد بالایی در زمینه نیروی انسانی و علم و فناوری وجود دارد. درست است که پیش از این نفت خام مرکز تجارت بین دو کشور بوده، اما باید آن را به سمت حوزۀ خدمات و تبادلات انسانی سوق دهیم و من تمایل دارم این موضوع را دنبال کنم.
در گذشته ایران اغلب فروشنده مواد خام و نفت به کشور ژاپن بوده است. آیا موضوع مبادله نیروی انسانی ماهر بین دو کشور همچنان امکان‌پذیر است؟
با وجود تحریم‌هایی که وجود داشته، در زمینه انرژی یا مسائل مربوط به انرژی، تبادلات تکنسین بین دو کشور، آموزش و ارسال کارشناسان تاکنون انجام شده است. در مرکز همکاری‌های خاورمیانه ژاپن (JCCME)، پروژه‌های مختلفی در زمینه همکاری تکنولوژیکی وجود دارد که از جمله این پروژه ها تولید برق، برقرسانی، آب و فاضلاب و نمک زدایی است که این همکاری ها بین دو کشور تاکنون انجام شده است. در واقع اگر در آینده نزدیک شرایط جامعۀ بین الملل بهبود پیدا کند، در همین زمینه‌ها مانند تولید برق و مدیریت منابع آب، دولت ژاپن انتظار دارد که تجارت و سرمایه گذاری آغاز شود.
غیر از این زمینه‌هایی که شما اشاره کردید، ایران در زمینه‌های مختلفی از جمله محیط زیست، گردشگری، خودروسازی و کشاورزی، کشتی‌رانی، علم رباتیک، خدمات فنی و مهندسی، حمل و نقل ریلی و قطارهای پرسرعت، معدن، فولاد و توسعه انرژی‌های پاک ظرفیت‌های سرمایه‌گذاری گسترده‌ای دارد، آیا ژاپن مایل هست در این بخش‌ها هم همکاری‌های جدی با ایران داشته باشد؟
به علت طولانی بودن این لیست، به تک تک این زمینه ها نخواهم پرداخت، اما علاقه ژاپن به تحول سبز است و در زمینه هیدروژن و آمونیاک، ایران بهترین همکار ژاپن خواهد شد.
دو کشور به زمینه علم و فناوری هم علاقه دارند و با توجه به استاندارد بین‌المللی در زمینه نانو فناوری، هم‌اکنون ژاپن رتبه چهارم و ایران رتبه پنجم را دارد. من معتقدم که اگر ایران و ژاپن با هم در این زمینه همکاری کنند، قدرت بیشتری از امریکا، چین و اتحادیه اروپا پیدا خواهند کرد.
با توجه به روند سالمندی جمعیت که در کشور ایران داریم و پیش از این ژاپن هم این مسیر را طی کرده و مطمئنا تجارب ارزشمندی در زمینه مدیریت پدیده سالمندی دارد، آیا تاکنون صحبتی بین دو کشور صورت گرفته که ایران از تجارب ژاپن در زمینه مدیریت پدیده سالمندی استفاده کند؟
پیری جمعیت و روند آن در ژاپن، به نظرم مربوط به سیاست داخلی است. درخصوص همکاری بین المللی در این زمینه کمی دشواری وجود دارد. اما من باور دارم که اگر ببینیم در این زمینه کشورهای خارجی چه کارهایی انجام داده‌اند این بسیار ارزشمند است و درسی که آن کشورها گرفته‌اند، باید به اشتراک گذاشته شود.
مثلا در خصوص هزینه تأمین اجتماعی که دولت ژاپن باید تأمین کند، به خاطر روند سالمندی به استانداردی رسیده که قابل حفظ و ادامه نیست، پس شاید به این نتیجه برسیم که نه تنها به ایران، بلکه به جامعۀ بین الملل نمونه روند سالمندی و مدیریت آن را نشان دهیم.
در دهه 1960 میلادی که من متولد شدم در جامعه ژاپن زنان اغلب نگهداری خانه و فرزندان را انجام می‌دادند و مردان در بیرون از خانه کار می کردند و این تقسیم نقش وجود داشت. اما در جامعه کنونی ژاپن، زنان بیشتری در کنار مردان به اشتغال در بیرون خانه مشغولند و از آنجا که نگهداری همزمان از فرزندان و کار کردن دشوار است، باعث کاهش موالید شده است.
دولت ژاپن تعداد مهدکودک‌ها را افزایش داد، به مردان هم اجازه مرخصی نگهداری کودکان داده می‌شود، ساعات کاری شناور و منعطف برای مردان و زنانی که پدر و مادر می‌شوند وجود دارد. برای تحصیلات تکمیلی، دبیرستان و دانشگاه، هزینه‌های آموزش رایگان شده، چرا که گران بودن هزینه‌های تحصیلی مانع فرزندآوری شده بود، از این جهت سیاست‌های حمایتی متعددی برای افزایش جمعیت از سوی دولت ژاپن اجرایی شده است و این برای ایران هم شاید جذاب باشد.
حدود ده سال پیش وقوع حادثه نیروگاه اتمی فوکوشیما را شاهد بودیم. با توجه به تجاربی که ژاپن در زمینه مدیریت آن حادثه و ابعاد زیست محیطی آن بدست آورده و با توجه به اینکه تولید برق هسته ای در ایران روبه توسعه است؛ آیا این ظرفیت وجود دارد که در زمینه مسائل زیست محیطی مربوطه و تولید برق از انرژی هسته‌ای، دو کشور همکاری داشته باشند؟
بر اساس درس‌هایی که از حادثه نیروگاه هسته‌ای فوکوشیما گرفتیم و در زمینه امنیت نیروگاه هسته‌ای و انرژی هسته‌ای کشور ژاپن می‌تواند موارد زیادی را به ایران انتقال دهد، اگر ایران قصد دارد که در زمینه انرژی هسته‌ای قدرت زیادی داشته باشد، این نکته هم مهم است که در جوامع بین المللی اطمینان کشورهای مختلف را کسب کند و آن موقع چیزی که کلیدی است روابط با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی است. دلیلی که کشور ژاپن در زمینه انرژی هسته‌ای قدرت زیادی را کسب کرده این است که روابط بسیار خوبی را با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی دارد.
ژاپن یکی از کشورهایی است که نگهداری پلوتونیوم و چرخۀ سوخت هسته ای‌اش به رسمیت شناخته شده است. من باور دارم که اگر ارتباط خوب ژاپن با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نبود، این قابل تحقق نبود.
ما تمایل داریم تجاربی که ژاپن در 80 سال گذشته داشته را با ایران به اشتراک بگذاریم.
چندی پیش نخست وزیر فقید ژاپن برای میانجی‌گری میان ایران و آمریکا دیداری با رهبر ایران داشتند. اکنون بعد از تغییرات ایجاد شده در کشور ژاپن و همچنین فضای بین‌المللی، نقش‌آفرینی کشور ژاپن در پرونده هسته‌ای ایران چیست؟
با توجه به اعتماد آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به ژاپن و پیمان ژاپن با امریکا، و روابط دوستانه و دیرینه ایران و ژاپن، و شاید مناسب نباشد به کشورهای سومی اشاره کنم اما با در نظر گرفتن مسائل مختلف بین ایران و کشورهای روسیه، چین و اروپا که تاکنون در مورد این موضوع کار میانجی گری را اتجام داده اند، معتقدم که ژاپن همۀ شرایط را دارد تا ابهامات پیرامون توسعۀ هسته ای ایران را برای جامعه جهانی برطرف کند و نقش میانجی‌گری صادق را ایفا کند برای اینکه ایران مجدداً به جامعۀ بین الملل برگردد. پس ژاپن می‌تواند بهترین میانجی، برای حل مسائل پرونده انرژی هسته‌ای ایران باشد.
تسنیم: در بحث بلایای طبیعی مثل زلزله، ژاپن یکی از کشورهایی هست که با این پدیده زیاد مواجه است و مطمئنا در بحث مدیریت چالش ها و آثار زلزله تجارب ارزشمندی دارید. با توجه به اینکه تیمی کارشناسی از ژاپن در گذشته تهران را از حیث بروز زلزله مورد ارزیابی قرار داده بود، چه ظرفیت های همکاری بین دو کشور در این رابطه وجود دارد؟
من هم فکر می کنم در زمینه پیشگیری حوادث طبیعی به ویژه زلزله، بهترین زمینه همکاری بین ایران و ژاپن وجود دارد. شخصا قبلا به شهر ساری در استان مازندران سفر کرده‌ام. در آنجا دولت ژاپن پروژه ای در بیمارستان ساری در زمینه مقاوم سازی دربرابر زلزله داشت که در مراسم مربوط به آن شرکت کردم. در این بیمارستان چند هزار بیمار از بهبود شرایط سازه‌ای بیمارستان و مقاوم‌سازی آن بهره‌مند می‌شوند. وقتی زلزله رخ می دهد بیمارستان یکی از مهمترین مکان‌هایی است که باید حفظ شود و از نظر حفاظت از بیمارستان‌ها در برابر زلزله، سهم زیادی دولت ژاپن داشته است.
و همچنین وقتی به شهر تبریز سفر کردم، در همین موضوع با استاندار و شهردار صحبت شده و موافقت کردیم که بین ایران و ژاپن، کارشناسان زلزله را اعزام کنیم.
موضوع خواهرخواندگی شهرهای ایران و کشور ژاپن چه فرصت‌هایی برای دو کشور ایجاد می‌کند؟
متأسفانه بین ایران و ژاپن شهرهای خواهرخوانده وجود ندارد. با توجه به روابط تاریخی و فرهنگی دو کشور، این موضوع بسیار تعجب برانگیز است.
اشتراکات زیادی بین دو کشور وجود دارد، مثل اشتراکات صنعتی و منطقه‌ای که برای خواهرخواندگی شهرها وجود دارد. مثلا در زادگاه پدر بنده، در استان سایتاماها شهری به اسم هیگاشی ماتسویاما هست که من از دوران بچگی این را میدیدم که یک تابلویی در مسیر شهر هست که سه شهر با عرض جغرافیایی یکسان را نشان میداد: شهر هیروشی ماتسویاما، تهران و لاس وگاس. دیدن این تابلو باعث شده از دوران بچگی حس خوبی را به شهر تهران داشته باشم. جستجو کردم و دیدم که شهر کاگوشیما در ژاپن به خاطر 32درجه عرض شمالی، با شهر پرث در استرالیا که 32 درجه عرض جنوبی دارد، خواهرخوانده است.
به خاطر اشتراکات دو کشور تمایل دارم در دوران ماموریت بنده، حداقل خواهرخواندگی میان دو شهر ایران و ژاپن ایجاد شود.
نظر شما درباره حوادث اخیر لبنان و تجاوز اسرائیل و ترورهای پی‌درپی در منطقه چیست؟ آیا ژاپن در روند بازسازی و کمک به مردم آسیب‌دیده غزه در سطوح مختلف آمادگی کمک دارد؟
باید به این نکته تأکید شود که نه تنها دولت ژاپن، بلکه مردم ژاپن هم احساس می‌کنند که باید از اینکه شهروندان بیگناه گرفتار جنگ و آسیب شده‌اند جلوگیری شود و از وقایعی که در غزه رخ داده، عمیقا احساس ناراحتی دارند. ما دولت ژاپن تقاضا کرده‌ایم که علیه اسرائیل از قوانین بین‌المللی از جمله حقوق بشر استفاده شود، چرا که نباید شهروندان بیگناه گرفتار جنگ شوند.
همچنین دولت ژاپن آزادسازی اسرا و آتش بس را تقاضا کرده است. دولت ژاپن از میانجی گری امریکا، مصر و قطر حمایت می کند. همچنین کشور ژاپن به عنوان عضو سازمان ملل در ماه مارس به‌عنوان میزبان شورای بین‌المللی در ماه رمضان، تلاش کرده بود که قطعنامه ای برای آتش بس را به تصویب برساند.
بعد از روز 7 اکتبر، دولت ژاپن برای کمک های بشردوستانه به نوار غزه حدودا 128 میلیون دلار کمک مالی کرد.
سازمان نیهون هیدانکیو ژاپن که از بازماندگان بمباران اتمی 1945 ژاپن بوده، موفق به دریافت جایزه صلح نوبل در 2024 شده است. لطفا در مورد این رویداد توضیحاتی ارائه می فرمائید.
گروه هیدانکیو برای نابودی سلاح هسته‌ای و آگاهی رسانی به مردم دنیا دربارۀ واقعیت قربانیان بمباران تلاش زیادی کرده است و من به عنوان یک شخص ژاپنی برای آنها بسیار احترام قائل هستم و از این کار خوشحالم.
نابودی سلاح هسته‌ای یک آرمان و ایده آل است و این وظیفۀ دیپلماسی است که شکاف این آرمان با واقعیت سیستم امنیتی که مبنی بر بازدارندگی هسته‌ای برقرار شده است را پر کند. دولت ژاپن از سال 1994 میلادی به بعد، قطعنامه نابودی سلاح هسته‌ای را به شورای امنیت سازمان ملل تحویل داد که تصویب شد، و به نظرم این هم یکی از تلاش هایی است که این آرمان را به جهان نشان بدهد.
دلیل اینکه چرا اینکار را برای 30 سال پشت هم انجام داده ایم این است که اراده مردم ژاپن پشت آن وجود دارد. درباره گرفتن جایزه نوبل این موارد به ذهنم رسید.
اگر مطلبی مدنظر شما هست که بیان بفرمائید
بعد از اینکه ماموریتم در ایران شروع شده، حوادث تلخ و فجایع پشت سر هم در داخل و خارج از ایران رخ داده است. اما اتفاق خیلی خوبی افتاد که تمام این بدشانسی ها را از بین می‌برد و آن جراحی بود که در دیسک کمر انجام دادم و به خاطر تکنولوژی درمانی و خدمات درمانی که ایران دارد کاملا خوب شدم. چون ایران جان من را نجات داد، وظیفه دارم این لطف ایران را جبران کنم.