دیدار و گفتگوهای انجام‌شده با نمایندگان و سفرای کشورهای خارجی در نمایشگاه کتاب امسال، نشان داد دیپلماسی فرهنگی ظرفیتی است که می‌توان به صورت چندبرابری آن را در این رویداد مهم فعال کرد.
صادق وفایی: در شرایطی که با روی کار آمدن دولت دونالد ترامپ در آمریکا، شرایط سیاسی اقتصادی، روز به روز بر ایران سخت‌تر و تنگ‌تر گرفته میشود، می‌توان از عامل فرهنگ برای خنثی‌کردن فشارهای شدید بین‌المللی کاست. برخی از فشارهایی که آمریکا این روزها با واسطه یا بی‌واسطه، به ایران تحمیل می‌کند، از دید عموم مردم ایران و جهان پنهان نگه داشته می‌شوند. در این صحنه‌گردانی اسرائیل نیز آمریکا را تنها نگذاشته و هر دو قدرت، با جدیت سعی در پراکنده‌کردن دیگر کشورهای دنیا از اطراف ایران و منزوی کردن کشورمان دارند. اما همان‌طور که اشاره شد، می‌توان از عامل فرهنگ برای شکسته حلقه این محاصره سیاسی اقتصادی استفاده کرد.
البته باید توجه داشت که کار و رسالت فرهنگی ایران، همیشه در دستور کار قرار داشته و بنا نیست بدیلی برای رهایی از محاصره فعلی باشد (یعنی به فعالیت فرهنگی بین‌المللی رو بیاوریم چون می‌خواهیم حلقه محاصره را بشکنیم) اما با توجه به شرایط تحمیل‌شده به ایران طی مدتی که ترامپ رئیس‌جمهور آمریکا شده، باید به فعالیت‌های فرهنگی شدت، سرعت و اولویت جدی‌تری داد.
از مسئولان دولت توقع می‌رود، همان‌طور که برای برون‌رفت از وضعیت فعلی و مهارکردن فشارها، دیپلماسی سیاسی را در دستور کار قرار داده‌اند، به دیپلماسی فرهنگی هم توجه داشته باشند. یکی از نمونه‌های موفق دیپلماسی فرهنگی که پیش چشم‌مان انجام شد و ممکن است مغفول واقع شود، دید و بازدید و گفتگوهایی بود که در سی‌ودومین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران به وقوع پیوستند. روی سخن این گزارش با مسئولان معاونت فرهنگی وزارت ارشاد و مؤسسه نمایشگاه‌های فرهنگی است که حالا و زمانی‌که ظرفیت برپایی چنین پل‌های مشترکی در نمایشگاه کتاب تهران وجود دارد، از آن‌ها توقع می‌رود این ظرفیت را برای دوره بعدی نمایشگاه، حداقل دوبرابر کنند.
در سی‌ودومین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، حدود ??? ناشر خارجی از کشورهای مختلف حضور داشتند که ??? ناشر از این تعداد، مربوط به کشورهای عربی بودند. احمد شاکری مدیر بخش بین‌الملل این دوره نمایشگاه در یکی از مصاحبه‌هایش در روزهای برگزاری نمایشگاه به درآمدزایی قابل توجه امسال اشاره کرد و همچنین گفت که این بخش از نمایشگاه، هزینه‌های خود را تأمین کرده است. شاکری این مساله را نوید این دانست که حضور بین‌المللی نمایشگاه تهران نه‌تنها هزینه‌بر نیست، بلکه می‌تواند درآمدزا هم باشد. بنابراین می‌توان روی بسط و گسترش فعالیت‌های فرهنگیِ مربوط به کتاب در حوزه بین‌الملل سرمایه‌گذاری کرد و این مسأله‌ای است که بارها ثابت شده است. مساله دعوت مهمان ویژه برای دوره‌های بعدی نمایشگاه هم از جمله موضوعاتی بود که شاکری به آن اشاره کرده و گفته بین نمایشگاه‌های بین‌المللی کتاب، حرکتی برای کمک به اقتصاد نشر در کنار دیپلماسی فرهنگی است.
برخی از اهالی خبر و صاحب‌نظر معتقد بودند حضور بعضی غرفه‌های خارجی مانند نمایشگاه‌های خارجی یا برخی کشورها در قسمت بین‌الملل نمایشگاه کتاب امسال، با توجه به تحریم‌ها، حضوری تشریفاتی و تقریباً بی‌خاصیت بود. با توجه به چنین تحلیلی از جانب عده‌ای از اهالی حاضر در این فضا، امید می‌رود کلیدواژه دیپلماسی فرهنگی که چندین مرتبه در دیدار و گفتگوهای مسئولان نمایشگاه مطرح شد، در خودآگاه این مسئولان باشد نه مفهومی انتزاعی و واژه‌ای صرفاً زیبا که برای بهترشدن صحبت با طرف خارجی از آن استفاده میشود. درکل، اگر آمریکا در حال حاضر در دنیا نفوذ و قدرت زیادی دارد، مطمئناً برای رسیدن به وضعیت فعلی، از عامل و اهرم فرهنگ بهره‌برداری زیادی کرده است. البته منکر استفاده‌های آمریکا از عامل زور، حمله نظامی یا معادله‌های پیچیده سیاسی نیستیم اما عامل فرهنگ را می‌توان به‌نوعی معبربازکنانی دانست که عبور را برای دیگر عوامل سهل و آسان می‌کند.
با توجه به جان کلامی که این مطلب در پی بیان آن است، بد نیست مروری بر دو نوشته پیشینی که پیش‌تر _ دربارهکتابخوان شدن مردم آمریکا و زمانی که خرید کتاب کشور مذکور دفاع از آزادی بود _ منتشر کرده‌ایم، داشته باشیم. چون محور و بستر مکانی هر دو نوشته، کشور آمریکا بود: (محبوبیت کتاب چقدر است / وقتی خرید کتاب در آمریکا، دفاع از آزادی بود) و (مردم آمریکا چطور کتابخوان شدند؟ / مروری بر انقلاب کتاب‌های جیبی). با مرور این مطالب، مخاطب می‌تواند اهمیت کتاب و ظرفیت نقش‌آفرینی‌اش را باور کند و با تیتر گزارش پیشِ رو ارتباط برقرار کند.