تحرکات دیپلماتیک اخیر میان تهران و مسکو، بار دیگر روابط ایران و روسیه را به کانون توجه تحلیلگران و افکار عمومی بازگردانده است. دیدار رئیسجمهور ایران با همتای روسی در عشقآباد، میزبانی تهران از یک مقام بلندپایه روس و در نهایت سفر سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه به مسکو نشان میدهد که دو طرف در تلاش هستند مناسبات خود را وارد مرحلهای تازه کنند.
نورنیوز- گروه سیاسی: تهران بهصراحت اعلام کرده که با امضای معاهده مشارکت راهبردی و تدوین نقشه راه آینده، خواهان عبور از روابط صرفاً همسایگی و تاکتیکی و حرکت بهسوی همکاریهای پایدار و بلندمدت است. با اینحال، سفر وزیر امور خارجه را نمیتوان صرفاً در چارچوب توسعه روابط دوجانبه تفسیر کرد. اظهارات اخیر عراقچی درباره آسیبدیدگی تأسیسات هستهای ایران در جریان تجاوز ۱۲روزه، گمانهزنیها درباره اهداف این سفر را تقویت کرده است. بهنظر میرسد یکی از پیامهای اصلی این سفر، ارسال هشدار غیرمستقیم به آمریکا و اسرائیل برای پرهیز از هرگونه اقدام تحریکآمیز جدید باشد؛ پیامی که در شرایط پرتنش کنونی، میتواند اقدامی پیشگیرانه و بهموقع تلقی شود. در کنار این بعد امنیتی، محور اقتصادی نیز جایگاه مهمی در دستور کار تهران و مسکو دارد. ایران بهدنبال افزایش سطح تعاملات تجاری و اقتصادی با روسیه است و پروژههایی همچون کریدور شمال-جنوب و راهآهن رشت-آستارا، از نگاه سیاستگذاران میتواند علاوه بر منافع اقتصادی، به همگرایی ژئوپلیتیکی دو کشور نیز کمک کند. با این حال، واقعیتهای میدانی ایجاب میکند که این امیدواریها با نگاهی واقعبینانه همراه شود. روسیه درگیر جنگ فرسایشی اوکراین است و با مجموعهای از فشارهای بینالمللی و تحریمهای گسترده مواجه است. در چنین شرایطی، این کشور توان و ظرفیت لازم برای احیای اقتصاد ایران را ندارد. اظهارات اخیر یک مقام چینی مبنی بر محدودیت توان پکن برای گسترش روابط تجاری با ایران نیز نشان میدهد که اتکا به شرق، دستکم در وضعیت فعلی، نمیتواند راهحل خروج اقتصاد ایران از رکود و انجماد باشد. از این منظر، تداوم راهبردهای گذشته بدون بازنگری جدی، پاسخگوی شرایط جدید منطقهای و بینالمللی نخواهد بود. تحولات خاورمیانه و برهم خوردن موازنهها به زیان ایران، ضرورت بازتعریف سیاستها را دوچندان کرده است. همزمان، تجربه رفتار ایالات متحده با کشورهایی چون ونزوئلا نیز باید برای تهران هشداردهنده باشد. اقدامات دولت دونالد ترامپ علیه نیکلاس مادورو و سرمایهگذاریهای سنگین ایران در ونزوئلا، در کنار آینده نامعلوم قدرت در کاراکاس، میتواند پیامهای ناخوشایندی برای سیاست خارجی ایران به همراه داشته باشد. هیچ تضمینی وجود ندارد که ایران در آینده با سناریوهای مشابه مواجه نشود؛ بهویژه آنکه رویکرد واشنگتن در قبال آمریکای لاتین نشان میدهد دامنه فشارها میتواند گسترش یابد. در این میان، بحث ازسرگیری مذاکرات میان ایران و آمریکا با میانجیگری روسیه نیز از محورهای مطرحشده در سفر عراقچی به مسکو است. تهران اعلام کرده در صورت اصلاح رویکرد واشنگتن و آمادگی برای مذاکره از موضع برابر، این مسیر را بررسی خواهد کرد؛ هرچند تاکنون رویکرد آمریکا بیشتر به «دیکته کردن» شباهت داشته است. نقش روسیه نیز در این معادله محل تردید است؛ کشوری که همواره از کارت ایران در مناسبات خود بهره برده، اما شاید بتواند زمینهای برای گفتوگو فراهم کند. در نهایت، آنچه نباید از نظر دور داشت، وضعیت معیشتی مردم است. فشارهای شدید اقتصادی، تورم فزاینده و نگرانیهای روزافزون جامعه، ضرورت بازنگری در سیاستها را به یک مطالبه فوری بدل کرده است. ادامه وضعیت کنونی نه به سود مردم است و نه بهنفع حاکمیت؛ از اینرو، تصمیمهای دیپلماتیک و اقتصادی امروز، بیش از هر زمان دیگری نیازمند شجاعت، واقعبینی و تغییر رویکرد هستند.