سفر سیدعباس عراقچی به مسکو، فراتر از یک دیدار دوجانبه، نشانهای از تثبیت راهبرد همگرایی منطقهای ایران و روسیه است؛ همگراییای که بر پایه معاهده 20 ساله، دیپلماسی فعال همسایگی و نقشآفرینی مشترک در نظم نوین جهانی، به دنبال بازتعریف موازنه قدرت در سطح منطقهای و فرامنطقهای است.
نورنیوز-گروه بینالملل: روابط ایران و روسیه در سالهای اخیر از سطح تعاملات مقطعی عبور کرده و به یک شراکت راهبردی بلندمدت ارتقا یافته است. معاهده ۲۰ ساله همکاری میان دو کشور را میتوان مهمترین سند جهتدهنده این مسیر دانست؛ سندی که حوزههای اقتصادی، سیاسی، امنیتی، فرهنگی و اجتماعی را در بر میگیرد و چارچوبی پایدار برای همافزایی ظرفیتها ایجاد میکند. در بعد اقتصادی، روسیه به یکی از شرکای اصلی تجاری ایران تبدیل شده و تعهد سرمایهگذاری میلیارددلاری در صنعت نفت ایران، نشانهای از نگاه بلندمدت مسکو به همکاری با تهران است. پروژههایی نظیر تکمیل خط ریلی رشت–آستارا، توسعه ترانزیت منطقهای، مبادلات تجاری با ارزهای ملی، تقویت همکاریهای بانکی، و همگرایی در قالب بریکس، شانگهای و اوراسیا، مصادیق عملیاتی شدن این سند راهبردی به شمار میروند. در عرصه سیاسی و امنیتی نیز حمایت روسیه از ایران در پرونده هستهای و همکاریهای ضدتروریستی، بیانگر همپوشانی منافع دو کشور در مواجهه با تهدیدات مشترک است.
امنیت منطقهای و مقابله با مداخله خارجی
همکاریهای امنیتی و نظامی تهران و مسکو، بُعد مکمل شراکت راهبردی دو کشور محسوب میشود. تجربه مشترک در مبارزه با تروریسم، برگزاری رزمایشهای نظامی مشترک، حضور فعال ایران در نمایشگاههای تسلیحاتی روسیه و تأکید متقابل بر لزوم مقابله با مداخله خارجی در امور منطقه، نشاندهنده درک مشترک دو طرف از الزامات امنیت پایدار است. ایران همواره تهدیدات غرب علیه تمامیت ارضی روسیه را محکوم کرده و در مقابل، مسکو نیز در مقاطع حساس، از جمله جنگ ۱۲ روزه آمریکا و رژیم صهیونیستی علیه ایران، از ظرفیتهای حمایتی خود بهره گرفته است. این همکاری امنیتی، صرفاً دوجانبه نیست، بلکه میتواند زمینه مشارکت سایر بازیگران منطقهای را نیز فراهم سازد و به شکلگیری سازوکارهای بومی امنیتی منجر شود.
دیپلماسی همسایگی در شمال ایران
سفر عراقچی به روسیه را باید در چارچوب فعال شدن دیپلماسی همسایگی ایران، بهویژه در مرزهای شمالی، تحلیل کرد. تحرکات دیپلماتیک تهران در آسیای مرکزی و قفقاز، از سفرهای متقابل مقامات عالیرتبه تا برگزاری نشستهای تخصصی درباره دریای خزر و افغانستان، نشاندهنده رویکردی منسجم برای تقویت همگرایی منطقهای است. تأکید بر اجرای طرحهای کریدوری، مقابله با دخالت بیگانگان، رفع سوءتفاهمها از مسیر گفتوگو و مبارزه مشترک با تروریسم، محورهای مشترک این رایزنیهاست. در این میان، ابتکار ۳+۳ بهعنوان سازوکاری برای حل اختلافات ارمنستان و جمهوری آذربایجان و کاهش نفوذ بازیگران فرامنطقهای، جایگاه ویژهای در همکاری تهران و مسکو دارد. این دیپلماسی منطقهمحور، مکمل نگاه ایران به توسعه روابط با سایر همسایگان در غرب و جنوب نیز هست.
نظم نوین جهانی و نقش بازیگران همسو
همزمان با افول یکجانبهگرایی آمریکایی و تقویت چندجانبهگرایی، ایران و روسیه بهعنوان دو بازیگر تأثیرگذار، نقش مهمی در شکلدهی به نظم نوین جهانی ایفا میکنند. همکاری فعال در بریکس، شانگهای و اوراسیا، مخالفت با تحریمهای یکجانبه و تلاش برای اصلاح سازوکارهای ناعادلانه بینالمللی، از نقاط اشتراک راهبردی دو کشور است. مواضع مشترک در حمایت از فلسطین و مقابله با رژیم صهیونیستی، و همچنین ایستادگی در برابر فشارهای اروپا و آمریکا، نشان میدهد که این همگرایی صرفاً منطقهای نیست، بلکه ابعاد جهانی دارد. مواضع صریح مقامات روس، از جمله سرگئی لاوروف در محکومیت بازگشت تحریمها علیه ایران، بیانگر عمق این شراکت در مواجهه با رفتارهای بحرانساز غرب است.