تجارت ایران با اتحادیه اقتصادی اوراسیا طی پنج سال اخیر جهشی معنادار داشته، اما با وجود سهبرابر شدن صادرات، سهم این بازار از کل صادرات ایران همچنان محدود و راهبردینشده باقی مانده است.
نورنیوز-گروه اقتصادی: اتحادیه اقتصادی اوراسیا در سالهای اخیر به یکی از مقاصد نوظهور تجارت خارجی ایران تبدیل شده است؛ مسیری که اگرچه از منظر رشد عددی قابل توجه است، اما از منظر سهم در سبد کل صادرات کشور همچنان جای کار فراوان دارد. بررسی دادههای پنجساله تجارت ایران با کشورهای عضو اوراسیا نشان میدهد که صادرات ایران به این منطقه از حدود ۵۰۰ میلیون دلار در سال ۱۳۹۹، به بیش از ۱.۴ میلیارد دلار در سال ۱۴۰۴ رسیده است؛ رشدی نزدیک به سه برابر که بیانگر فعالتر شدن پیوندهای تجاری در این کریدور منطقهای است.
بر اساس آمار سال جاری، صادرات ایران به اوراسیا به ۱.۴۶ میلیارد دلار و ۳.۹ میلیون تن رسیده؛ در حالی که واردات از این منطقه حدود ۱.۲۳ میلیارد دلار بوده است. این ارقام، هرچند تراز تجاری نسبتاً متعادلی را نشان میدهد، اما در مقیاس کل صادرات ایران، تنها معادل حدود ۴ درصد است؛ رقمی که فاصله معنادار با ظرفیتهای بالفعل و بالقوه بازار اوراسیا دارد.
تحلیل ترکیب جغرافیایی تجارت، نشاندهنده تمرکز بالای واردات ایران از روسیه است؛ بهطوری که ۹۴ درصد واردات ایران از اوراسیا، از مبدا روسیه انجام میشود و کشورهای بلاروس، قزاقستان و قرقیزستان در مجموع سهمی کمتر از ۶ درصد دارند. این تمرکز، از یکسو مزیت دسترسی به بازار بزرگ روسیه را برجسته میکند و از سوی دیگر، ریسک وابستگی تجاری را افزایش میدهد.
در سمت صادرات، تصویر متوازنتری مشاهده میشود. روسیه با سهم ۵۴ درصدی، مقصد اصلی صادرات ایران به اوراسیاست، اما ارمنستان با ۲۹ درصد، قزاقستان با ۱۱ درصد، قرقیزستان با ۵ درصد و بلاروس با یک درصد نیز نقش قابل توجهی ایفا میکنند. این توزیع، نشان میدهد که ظرفیت تنوعبخشی به بازارهای صادراتی ایران در چارچوب اوراسیا وجود دارد و میتوان با سیاستگذاری هوشمندانه، از تمرکز بیش از حد بر یک کشور پرهیز کرد.
نمودارهای ارزش دلاری و وزنی تجارت نیز حاکی از آن است که رشد صادرات، تنها محدود به ارزش نبوده و از نظر حجمی نیز افزایش یافته است؛ مسئلهای که بیانگر تقویت صادرات کالاهای پایه، کشاورزی و صنعتی سبک به این منطقه است. با این حال، فاصله میان رشد تجارت و ارتقای سهم راهبردی اوراسیا در اقتصاد صادراتی ایران، همچنان محسوس است.
در مجموع، اوراسیا امروز برای ایران یک «بازار رو به رشد» است، نه یک «بازار تثبیتشده». تبدیل این رشد عددی به یک مزیت پایدار، نیازمند توسعه زیرساختهای لجستیکی، توافقات بانکی، استانداردسازی کالاها و دیپلماسی فعال تجاری است؛ در غیر این صورت، جهش فعلی ممکن است در سطح آمار باقی بماند و به عمق راهبردی نرسد.