سازمان حفاظت محیط زیست در گزارش جامع 9 آذر، رسماً اعلام کردکه افت کیفیت سوخت در سال 1404 یکی از دلایل اصلی جهش آلودگی هواست: سهم کربن سیاه و کربن آلی درذرات معلق افزایش یافته؛ سهم نیترات در برخی مناطق به 25 درصدرسیده؛ میزان گوگرد دیاکسید در پیرامون تهران بالا رفته؛ و مهمتر از همه، گوگرد سوختهای مصرفی در برخی نیروگاهها چند ده تا چند صد برابر حد مجاز است.
نورنیوز- گروه اجتماعی: تهران سالهاست با آلودگی هوا دستوپنجه نرم میکند، اما آنچه امسال رخ داد، دیگر یک «بحران فصلی» نیست؛ نشانه یک خطای ساختاری در سیاست انرژی کشور است. خطایی که نه با وزش باد رفع میشود و نه با سکوت وزارتخانهها پنهان. تازهترین دادهها نشان میدهد کیفیت سوخت کشور سقوط کرده و همین سقوط، آلودگی تهران را به یکی از بیسابقهترین دورههای خود رسانده است.
گزارش رسمی: آلودگی بالا، کیفیت سوخت پایین
در سوم آذر، میانگین ۲۴ساعته ذرات 2.5 میکرون به ۱۰۷ میکروگرم رسید؛ یعنی ده برابر استاندارد جهانی. این شرایط فقط یک هشدار زیستمحیطی نیست؛ یک تهدید جانی است. بر اساس دادههایی که یکی از اعضای شورای شهر تهران ارائه داد، مرگومیر روزانه تهران در یک ماه اخیر حدود ۲۰ درصد افزایش یافته و از ۱۸۰ نفر به حدود ۲۲۰ نفررسید. این عدد تکاندهنده، اکنون پرسشی بزرگ را پیش پای افکار عمومی گذاشته است: این هوای مسموم از کجا میآید؟
سازمان حفاظت محیط زیست در گزارش جامع ۹ آذر، برخلاف ملاحظات معمول، رسماً اعلام کرد که افت کیفیت سوخت در سال ۱۴۰۴ یکی از دلایل اصلی جهش آلودگی هواست. این گزارش که مبتنی بر نمونهبرداریهای شیمیایی متعدد است، دادههایی منتشر میکند که نگرانیها را به واقعیت نزدیکتر میکند: سهم کربن سیاه و کربن آلی در ذرات معلق افزایش یافته؛ سهم نیترات در برخی مناطق به ۲۵ درصد رسیده؛ میزان گوگرد دیاکسید در پیرامون تهران بالا رفته؛ و مهمتر از همه، گوگرد سوختهای مصرفی در برخی نیروگاهها چند ده تا چند صد برابر حد مجاز است.
این اعداد تکاندهنده، ادعا نیست، مستند رسمی است. نمونههایی از سوخت مصرفی نیروگاهها که در گزارش محیط زیست آمده از این قرار است:
گازوئیل نیروگاه پرند: ۶۶۵۷ mg/kg گوگرد (۱۳۳ برابر استاندارد)
گازوئیل نیروگاه ری: ۶۰۱۲ mg/kg (۱۲۰ برابر)
گازوئیل پاکدشت: ۵۳۰ mg/kg (۱۰ برابر)
مازوت منتظرقائم کرج: ۲۸۴۵۱ mg/kg (۱۳۵ برابر)
مازوت رجایی قزوین: ۲۹۶۱۲ mg/kg (۵۹۲ برابر حد مجاز)
این اعداد نشان میدهد که حتی اگر دولت اعلام کند مازوت «کمسولفور» عرضه شده، مصرف واقعی نیروگاهها چیز دیگری میگوید. نتیجه روشن است: هر ساعت کار توربین، یعنی تخلیه حجم عظیمی از گوگرد و ذرات سمی در هوای تهران.
در واکنش به این گزارش، وزارت نفت نه توضیحی داده، نه آمار منتشر کرده، نه درباره کیفیت سوخت موضعی رسمی ارائه داده است.
این سکوت در حالی است که هیچ نقشه شفاف از کیفیت سوخت کشور وجود ندارد؛ هیچ گزارش رسمی نمیگوید چند درصد سوخت تولیدی استاندارد است؛ مشخص نیست کدام پالایشگاهها سوخت باکیفیت تولید میکنند؛ و حتی وزارت نیرو نیز نمیداند – یا اعلام نمیکند – سوختی که تحویل میگیرد، کمسولفور است یا نه. در چنین فضایی، گزارش محیط زیست تنها سندی است که تصویری واقعی ارائه میدهد: کیفیت سوخت در یک سال اخیر به شکل نگرانکنندهای افت کرده است.
آیا کیفیت هوا عمداً قربانی شد؟
محدودیت گاز در زمستان، تاکنون بارها باعث شده دولتها در دورههای مختلف نیروگاهها را به سمت سوخت دوم سوق دهند. امسال نیز مسئولان وزارت نیرو اعلام کردند که «میزان گاز ورودی کاهش یافته» و از وزارت نفت خواستهاند سوخت مایع بیشتری عرضه شود. در چنین شرایطی یک پرسش جدی مطرح است:
برای پر کردن سریع مخازن خالی نیروگاهها، آیا وزارت نفت سرعت و کمیت را بر کیفیت ترجیح داده است؟ اگر چنین باشد، یعنی بحران امسال نه نتیجه «باد نوزیدن» که محصول یک تصمیم راهبردی اشتباه است. تصمیمی که باعث شده نیروگاهها سوختی مصرف کنند که نه استاندارد است و نه قابل دفاع.
وقتی آلودگی هوا بالا میرود، دولت معمولاً آسمان را مقصر میداند: وارونگی، سکون جو، کاهش وزش باد. اما امسال آسمان مقصر نیست؛ تصمیمهای روی زمین مقصرند. اثبات ماجرا ساده است: کیفیت سوخت پایین آمده، نیروگاهها مازوت و گازوئیل غیراستاندارد سوزاندهاند، ذرات سمی افزایش یافته، و مرگومیر بالاتر رفته است. این یک زنجیره روشن و علمی است.
آنچه اکنون از دولت انتظار میرود روشنگری بیشتر است. سؤال مردم کاملاً روشن است و هر روز بلندتر شنیده میشود: چه کسی مسئول افت کیفیت سوخت است؟ چرا دادههای تولید و توزیع سوخت منتشر نمیشود؟ چرا وزارت نفت سکوت کرده؟ آیا وزارت نیرو از سوخت غیراستاندارد استفاده کرده و چرا؟ چه زمانی کیفیت سوخت به استاندارد بازمیگردد؟
دولت نمیتواند از کنار این پرسشها عبور کند. تهران با این سطح از آلودگی، نه «بهانه» میپذیرد و نه «پاسکاری». امروز وقت پاسخگویی، شفافیت و اصلاح فوری است. در غیر اینصورت، آمار مرگومیر ماه آینده، پاسخ را بهجای دولت خواهد داد.